Urfa Dede Osman Avni Dergâhına Ait Sancaklar

Devletlerin, orduların, tarikatların sembolleri arasında yer alan sancak, kenarları saçaklı, üzerinde çeşitli şekiller ve işlenmiş yazılar bulunan, gönderli bayrak anlamına gelmektedir. Sancak ve bayrak genellikle aynı anlamda kullanılmalarına rağmen, sancak daha çok askeri alanda ordu ve donanmaya ait olarak karşımıza çıkmaktadır. Sancaklar, tarihi boyunca devleti temsil etmesinin yanında, tarikatlarda ve tekke kültüründe de önemli bir sembolik unsur olarak kullanılmıştır. Tarikat sancaklarında, ait olduğu tarikatın sembolleri ve dini içerikli yazılar bulunmaktadır. Çalışmada incelenen sancaklar, 2010 yılında Mevlid-i Halil Cami’ninde bulunduğu Hz.İbrahim’in doğduğu mağaranın yanında tahrip olmuş ve yıpranmış vaziyette bulunmuş ve daha sonra onarımları yaptırılmıştır. Çalışmada, Urfa Dede Osman Avni Dergâhına ait olan bu 13 adet sancak, malzemeleri, teknikleri, süslemeleri, üzerlerindeki yazıları ve tarihleri bakımından incelenip değerlendirilmiştir. İncelenen sancaklar 19.yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başlarına tarihlenmekte ve en erken tarihli sancak, H.1305/ M.1887 tarihlidir. Genellikle ipek kumaş kullanılmış olan sancakların yapım tekniği dokumadır. Sancakların üzerindeki yazı ve süslemede ise işleme, aplike ve baskı teknikleri görülmektedir. Sancakların tamamında yazı bulunmaktadır. Yazıların büyük bir kısmı dini içeriklidir, süslemedeki kompozisyonlar ise nesneli, bitkisel ve geometrik motiflerden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Sancak, tarikat, tekke, Urfa, Dede Osman Avni.

Sanjaks Of Urfa Dede Othman Awni Lodge

The sanjak, which is among the symbols of states, armies and sects, means a flag with fringes on the edges, with various shapes and inscriptions on it. Although the sanjak and the flag are generally used in the same sense, the sanjak is mostly seen as belonging to the army and navy in the military field. Sanjaks have been used as an important symbolic element in the tariqas and lodge culture, as well as representing the state throughout its history. On the sanjaks of the tariqas, there are symbols of the tariqas which they belong to and religious inscriptions. The sanjaks examined in the study were found in 2010 in a damaged and worn condition near the cave where Abraham was born, where the Mevlid-i Khalil Mosque is also located, and later repaired. In the study, these 13 sanjaks belonging to the Urfa Dede Othman Awni Lodge were examined and evaluated in terms of their materials, techniques, decorations, writings on them and their dates. The examined sanjaks are dated to the end of the 19th century and the beginning of the 20th century, and the earliest dated sanjak is dated A.H.1305/ A.D.1887. The production technique of the sanjaks, which are generally made of silk fabric, is weaving. Embroidery, appliqué and printing techniques can be seen in the writing and ornamentation on the sanjaks. All of the sanjaks have inscriptions. Most of the writings have religious content, while the compositions in the ornament consist of object, vegetal and geometric motifs.

Keywords:

Sanjak, tariqa, lodge, Urfa, Dede Othman Awni.,

PDF

___

Acluni, İsmail b. Muhammed.Keşful-Hafa, 2.cilt.Mektebetu’l-ilmi-Hadis. Arseven, Celal Esat. Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983. Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lügati. 3.Cilt. İstanbul: Mas Matbaacılık, 2006.
Buzpınar, Ş.Tufan. “ Surre”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37.cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay, (2009), 567-569.
Mustafa Darir Efendi, Büyük İslam Tarihi, (Çev. M. Faruk Gürtunca), 6.cilt, İstanbul t.y, s. 571-574.
Esin, Emel. “Kün-Ay (Ay-yıldız motifinin proto-Türk devirden Hakanlılara kadar ikonografisi”, Türk Tarih KongresiVII, c.1. (1970), 313-359.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi, 1977.
Güler, Gül. “Urfa Dede Avni Haziresindeki Tarihi Mezar Taşları”, Sufi Araştırmaları Dergisi 5(9), (2014), 63-99.
Güler, Gül. “Urfa Mevlid-i Halil Camisi Haziresindeki Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi(46), (2016), 141-158.
Gündüzöz, Güldane. “Tekke Hayatında Üç Muktedir Figür: Sancak, Alem Ve Tuğ”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları, 85, (2018), 161-181.
Kenan Rifâî. Ahmed er-Rifâî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1340.
Kılıçkaya, Müge. İstanbul Deniz Müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi Sancakları. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, 2007.
Kurtoğlu, Fevzi. Türk Bayrağı ve Ay yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
Mollaoğlu, Mefkûre. “Gün-Ay Kültü ve Türk Bayrağında Ay ile Yıldız”, Türk Kültürü Aylık Dergisi 389, (1995), 537-545.
Muhammed Hamidullah. İslam Peygamberi. İstanbul: İrfan Yayınları, 1993.
Özdemir, K. Osmanlı Arması. İstanbul: Dönence Basım Yayın Hizmetleri, 1997.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3.cilt. İstanbul: Milli Egitim Basımevi Yayınları, 2004.
Soysal, Mahmut Enes. “Tarihsel Süreçte Bayrak ve Sancaklarımız”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 42, (2010), 209-239.
Soysaldı, Aysen- Çatalkaya Gök Ebru. “Türk Kumaşlarında Görülen Ay-Yıldız Motifi”, Millî Folklor 126, (2020), 136-152.
Tahralı, Mustafa. “Rifâiyye”. Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. Ed. Semih Ceyhan. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
Uysal, Ali Osman- Erol Ceylan Elif. “Bir Grup Tarikat Sancağında Sanat ve Sembolizm”, Troyacademy 6 (2), (2021), 562-586.
Uzunçarşılı, İ.Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.