Ebû İsmail Muhammed b. Abdullah el-Ezdî ve Fütûhu’ş-Şam Adlı Eseri

Bu makalede, Ebû İsmail Muhammed b. Abdullah el-Ezdî’ye ait olan Fütûhu’ş-Şâm adlı eser incelenecektir. II./VIII. yüzyılın son çeyreğinde yaşamış olan Ebû İsmail Muhammed b. Abdullah el-Ezdî, Muhammed b. İshak, Ebû Mihnef ve Seyf b. Ömer ile aynı tabakaya mensup Arap bir tarihçidir. Fütûhu’ş-Şâm Bilâdü’ş-Şâm’ın Müslümanlar tarafından fethini konu edinen en eski Arap ve İslam kaynaklarından biridir. Fütûhu’ş-Şâm Şam bölgesinin fethiyle alakalı pek çok ayrıntı sunarken Hz. Ebû Bekir ve komutanları, Hz. Ömer ve komutanları arasında yapılan birçok yazışmayı da muhafaza etmektedir. Bu nedenle Hülefâ-yı Râşidîn dönemine ait başka kaynaklarda bulamayacağımız yazışmaları barındırması açısından eşsiz bir kaynak olma özelliği taşır. Ayrıca el-Ezdî’nin eserinde yer verdiği bilgilerde dini veya siyasi tarafgirlik görülmemektedir. Birçok müellifin el-Ezdî’nin kitabı ile aynı isimle kitap yazmış olmasına rağmen bu eserlerin birçoğu elimize ulaşmamıştır. Ayrıca el-Ezdî’nin eserinde yer verdiği rivayetlerin çoğunun Şam bölgesinin fethinde yer almış insanlardan gelen rivayetlerdir. Bunun nedeni kendi kabilesi olan Ezd kabilesinin Şam’ın fethine katılmış olması veya katılan diğer gruplarla ilişkili olmaları sebebiyle el-Ezdî’ye ulaşmış bilgilerdir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Ebû İsmail Muhammed b. Abdullah el-Ezdî, Fütûhu’ş-Şâm, Şam, Hülefâ-yı Râşidîn Dönemi

Abu Ismail Muhammad ibn Abd Allah al-Azdi and His Book Futuh al-Sham

In this paper, Abu Ismail Muhammad ibn Abd Allah al-Azdi and His Book Futuh al-Sham are analysed, who lived in the last quarter of the 2nd/8th century with Muhammad ibn Ishak, Abu Mihnaf and Sayf b. Omar, is Arab historian. Futuh al-Sham, which features the conquest of Levant by Muslims, is one of the oldest Arab and Islamic sources. Besides providing many details about the conquest of Levant, Futuh al-Sham involves a series of correspondence between Abu Bakr and his commanders and between Omar and his commanders. For this reason, it is a unique source in terms of involving correspondence that cannot be found in other sources belonging to the period of Four Caliphates. Furthermore, there is no religious or political bias in the information al-Azdi provides in his work. Although many authors wrote books with the same name as al-Azdi’s book, most of these works have not reached the present age. In addition, most of the rumors that al-Azdi included in his work are the rumours spread by people who took part in the conquest of Levant. The reason for this is fact that his own tribe, called the Azd tribe, participated in the conquest of Damascus or his tribe’s relation to the other tribes in conquest.

Keywords:

Islamic History, Abu Ismail Muhammad ibn Abd Allah al-Azdi, Futuh al-Sham, Levant, Period of the Four Caliphs,

PDF

___

Abdüllatif Subhi Paşa. Hakaikü’l-kelam fi tarihi’l-İslam. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1297.
Azdi, Abu İsmail Muhammad ibn Abd Allah. The Early Muslim Conquest of Syria: An English Translation of al-Azdī’s Futūḥ al-Shām. çev. Hamada Hassanein-Jens Scheiner. New York: Routledge, 2020.
Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-arifin esmaü’l-müellifin ve asarü’l-musannifin. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b İsmâîl b İbrâhîm Cu’fî. et-Tarihü’l-kebir. Haydarabad: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1362.
Bürrî, Muhammed b. Ebu Bekr b. Abdullah b. Musa. el-Cevhera fi nesebi’n-Nebi ve ashabihi’l-aşere. Riyad: Darü’r-Rifaî, 1983.
Conrad, Lawrence I. “Al-Azdi’s History of the Arab Conquests in Bilad al-Sham: Some Historiographical Observations”. Proceedings of the Second Symposium on the History of Bilad al-Sham During the Early Islamic Period up to 40 A.H./640 A.D. - The Fourth International Conference On the History of Bilad al-Sham. ed. d. Muhammad Adnan Bakhit. 1/28-62. Amman, 1987.
Ebû Nuaym İsfahanî, Ahmed b Abdullah b İshak. Hilyetü’l-evliya ve tabakâtü’l-asfiya. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1974.
Ekrem Ziyâ el-Ömerî. “el-Ezdî ve Kitabuhu Fütûhu’ş-Şam”. Dirâsâtü’t-tarîhiyye. 69-79. Medine, 1. Basım., 1983.
Ezdî, Ebû İsmail Muhammed b Abdullah. Fütûhu’ş-Şam. thk. İsam Mustafa Ukla-Yusuf Imad Beni Yasin. İrbid: Müessesetü Hamade, 2011.
Ezdî, Ebû İsmail Muhammed b Abdullah. Fütûhu’ş-Şam. Paris: Bibliotheque Nationale, Arabe, 1664.
Ezdî, Ebû İsmail Muhammed b Abdullah. Fütûhu’ş-Şam. Paris: Bibliotheque Nationale, Arabe, 1665.
Ezdî, Ebû İsmail Muhammed b Abdullah. Kitabu Fütûhi’ş-Şam. thk. William Nassau Lees. Kalküta: Baptist Mission Press, 1854.
Ezdî, Ebû İsmail Muhammed b Abdullah. Tarihu Fütûhi’ş-Şam. thk. Abdülmünim Abdullah Amir. Kahire: Müessesetü Sicili’l-Arab, 1970.
Goeje, Michael Jan de. “Mémoire sur le Fotouho’s- Scham attributé à Abou Ismaïl al-Baçri”. Mémoires d’histoire et de géographie orientales 2 (Leiden 1864), 14-15.
Himyeri, Ebû Abdullah Muhammed b Muhammed b Abdullah. er-Ravzü’l-mi’tar fî haberi’l-aktar. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Müessesetu Nasır es-Sekâfe, 1980.
İbn Asakir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddin Ali b Hasan b Hibetullah. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Ömer b. Garame el-Amri. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b Muhammed b İdris. el-Cerh ve’t-ta’dil. Haydarabad: Meclisü Dâiratü’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1952.
İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed. el-Mu’cemü’l-müfehres = Tecrid esanidü’l-kütübü’l-meşhure ve’l-eczai’l-mensure. thk. Muhammed Şekur Meyadini. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b Ali. el-İsabe fî temyizi’s-sahabe. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım., 1995.
İbn Hacer el-Askalani, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed. Tehzîbü’t-Tehzîb. Haydarabad: Matbaatu Meclis-i Daireti’l-Maarifi’n-Nizamiyye el-Kâine, 1326.
İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed b Hayr b Ömer el-İşbilî. Fehresetu İbn Hayr el-İşbilî. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf - Mahmud Beşşar Avvad. Tunus: Dârü’l-Ğarbi’l-İslamî, 2009.
İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b Hibban b Ahmed et-Temîmî. Kitâbü’s-sikât. Haydarabad : Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1973.
İbn Hubeyş, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b Muhammed b Abdullah. Gazavatu İbn Hubeyş. thk. Süheyl Zekkar. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
İbn Makula, Ebû Nasr Sa’dülmelik Ali b Hibetullah b Ali. el-İkmâl fî ref’i’l-irtiyâb ani’l-mü’telif ve’l-mutelif mine’l-esmâ ve’l-künâ ve’l-ensâb. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990. İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebir = et-Tabakatü’l-Kübra. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1. Basım., 2001.
İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kâsım Kemâleddin Ömer b Ahmed. Buğyetü’t-taleb fî tarihi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
İbnü’l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b Ali. Muhadaratü’l-ebrar ve müsameratü’l-ahyar fi’l-edebiyyât ve’n-nevâdir ve’l-ahbâr. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1906.
İbnü’n-Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b İshak. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1997.
Mizzî, Ebü’l-Haccac Cemaleddin Yusuf b Abdurrahman b Yusuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
Moğultay b. Kılıç, Ebu Abdullah Alaüddin. İkmâlu Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. Kahire: el-Faruku’l-hadîsiyye ve’n-Neşr, 2001.
Mourad, Suleiman A. “On Early Islamic Historiography: Abū Ismāʿīl Al-Azdī and His Futūḥ Al-Shām”. Journal of the American Oriental Society 120/4 (2000), 577-593. https://doi.org/10.2307/606618
Muhammed Kürd Ali. “Fütûhu’ş-Şâm”. Mecelletü’l-mecmai’l-ilmiyyi’l-arabî 20 (1945), 544-549.
Muhibbu’ddin et-Taberî, Ebu Cafer Ahmed b. Abdillah b. Muhammed. er-Riyâdu’n-Nadra fî Menâkıbi’l-Aşera. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b Abdirrahmân b Muhammed. el-İ’lân bi’t-tevbîh li-men zemme ehle’t-târîh. thk. Franz Rosenthal. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Sem’ani, Ebû Sa’d Abdülkerim b Muhammed b Mansur el-Mervezi. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimi el-Yemani. Haydarabad: Dâiretü’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1962.
Yakut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b Abdillâh. Mu’cemü’l-büldan. Beyrut: Dâru Sadır, 1995.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman. el-Kâşif fî ma’rifeti men lehu rivaye fi’l-kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvame - Ahmed Muhammed Nemr Hatîb. Cidde: Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1992.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman. Tarihü’l-İslâm ve vefeyatü’l-meşahir ve’l-a’lâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. Beyrut: Darü’l-Garbi’l-İslami, 2003.