Beyt-i Makdis’in Kıble Olması ve Süresiyle İlgili Rivâyetlerin İncelenmesi

Her inancın dini sembolleri vardır. Bu sembollerden biri de kıbledir. Yön, cihet ve yönelmek gibi anlamları olan kıble, ibadet esnasında belli bir yöne ve mekâna yönelmeyi ifade etmektedir. Özellikle İslâm dininde kıble, çok daha kapsamlı bir anlam ifade eden ve inanan kimsenin aidiyetini belirleyen bir semboldür. Kıble, hem birçok ibadetin tamamlayıcısı hem de bizatihi ibadet biçimidir. Bir kişinin Müslüman olmasının işaretlerinden biri kabul edilmektedir. İslâmî kaynaklarda kıble olarak iki kutsal mekân ve yöne vurgu yapılmaktadır. Bunlar Mekke’deki Kâbe ve Kudüs’teki Beyt-i Makdis’dir. Her iki kıblenin de İslâm tarihinde önemli bir yeri vardır. Hz. Peygamber’in nübüvvetin ilk zamanlarında bir kıblesinin olup olmadığı tartışmalıdır. Ancak, Hz. İbrahim’den beridir süregelen geleneksel anlayışla Kâbe’ye hep saygılı davranmıştır. Bu dönemde ibadetlerini ya Kâbe’de ya da Kâbe’ye dönerek yaptığına dair bilgiler bulunmaktadır. Ancak mi’râcda namazın farz kılınmasından itibaren şekli tartışmalı da olsa kıble olarak Beyt-i Makdis’e yönelmeye başladığı bilinmektedir. Bu durum hicretten sonra belli bir süre daha devam etmiştir. Daha sonra âyetle kıble Kâbe’ye kesin olarak tahvîl olmuştur. Beyt-i Makdis’in kıble olmasının kaynağı, şekli, süresi ve tarihiyle ilgili farklı bilgiler ifade eden çok sayıda rivâyet bulunmaktadır. Bu makale, hadîs ve siyer kaynaklarındaki bu rivâyetleri bir bütün olarak ele alarak Beyt-i Makdis’in kıble olma sürecini ve süresini incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Beyt-i Makdis, Kıble, Kâbe, Kudüs, Mekke

A Study of the Narrations about the Bayt al-Maqdis' Function of the Qibla and Its Duration

Every faith has religious symbols. One of such symbols is the qibla. The qibla, meaning direction and orientation in the dictionary, as a religious term, refers to turning to a certain direction and place during worship. The qibla is a symbol that has a much more comprehensive meaning and identifies the belonging of the believer, especially in the religion of Islam. The qibla is both complementary to many worships and a form of worship on its own. Facing the qibla is considered one of the signs that one is a Muslim. In Islamic sources, two holy places and directions are emphasized as the qibla. One of them is the Kaaba in Mecca while the other is the Bayt al-Maqdis in Jerusalem. Both qiblas have an important place in the history of Islam. It is debatable whether the Prophet had a qibla in the early days of his prophethood. However, in parallel to the traditional conception that has been going on since Abraham, the Prophet always respected the Kaaba. There are relatives that he performed his prayers in this period either in the Kaaba or by turning towards the Kaaba. However, it is known that since the prayer was prescribed obligatory in the Miraj, he turned towards the Bayt al-Maqdis as the qibla, although its form is controversial. This continued for a certain time after the migration to Medina. Afterwards, with the verse, the qibla of Islam was definitely converted to the Kaaba. There are narrations that give different information about the source, form, duration and history of the Bayt al-Maqdis being the qibla. This article aims to examine the process of the the Bayt al-Maqdis becoming the qibla and its period before and after the migration by considering these narrations in hadith and sirah sources as a whole.

Keywords:

the Bayt al-Maqdis, the qibla, the Kaaba, Jerusalem, Mecca,

PDF

___

Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. 11 Cilt. Beyrût: el-Meclisü’l-Ilmî, 1. Basım, 1390/1970.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-imâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid ve Diğerleri. 45 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
Akgür, A. Necati. “Takvim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/487-490. İstanbul: TDV Yayınları, ts.
Algül, Hüseyin. “Mescid-i Kubâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/279-280. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Âlü Bessâm, Abdulâh b. Abdurrahmân b. Sâlih elÂlü Bessâm-. Teysîru’l-allâm şerhu Umdeti’l-ahkâm. thk. Muhammed Subhî b. Hasen Hallâk. 1 Cilt. İmârât-Kahire: Mektebetü’s-Sahâbe, Mektebetü’t-Tâbi’în, 10. Basım, 1426/2006.
Apaydın, Mehmet. “Kutlu Doğumdan Hicrete Mekke Dönemi’nin Kronolojisi”. Erişim 23 Mart 2021. Erişim 23 Mart 2021. http://www.siyervakfi.org/dokuman/kuran-cografyasi-mekke/ders2-dr-mehmet-apaydin.pdf
Apaydın, Mehmet. “Medi̇ne Dönemi Kronoloji̇si”. Erişim 05 Mart 2021. Erişim 05 Mart 2021. http://www.siyervakfi.org/dokuman/iman-sehri-medine/ders-3-mehmet-apaydin.pdf‎
Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedruddîn el-Aynî. Umdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Balcı, İsrafil. “İslâm’ın İlk Kıblesinin el-Mescidü’l-Aksâ Olduğu İddialarının Kritiği ve Kıble Değişikliğinin Tarihsel Arka Planı”. İslam Araştırmaları Dergisi 28 (01 Eylül 2012), 85-116.
Belâzûrî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ el-Belâzûrî. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl ez-Zekkâr - Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1417/1996.
Berzencî, Muhammed b. Tâhir el-Berzencî. Sahîhu ve da’îfu Târîhi’t-Taberî. 13 Cilt. Dımaş-Beyrût: Dâru İbn Kesir, 1. Basım, 1428/2007.
Bıyıkoğlu, Yakup. “İslâm Öncesi Dinî-Kültürel Olguların Kıblenin Tahvili Hususuna Yansımaları ve Kıble Ayetlerinin Sosyal-İçtimaî Boyutu”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 6/1 (2020), 70-97.
Bozkurt, Nebi. “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/268-271. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. el-Câmi’u’s-sahîh. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî, (öl. 275/888). Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût- Muhammed Kâmil Kara Balilî. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
Fâkıhî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk el-Mekkî el-Fâkıhî. Ahbâru Mekke fî kadîmi’d-dehr ve hadîsih. thk. Abdülmelik Abdullâh Dehiîş. 6 Cilt. Beyrût, 2. Basım, 1414/1993.
Fayda, Mustafa. “Bedir Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/325-327. İstanbul: TDV Yayınları, ts.
Fayda, Mustafa. “Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/44-51. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Güç, Ahmet. “Dinlerde Kıble Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2002), 1-30.
Güç, Ahmet. “Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/364-365. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Heysemî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Ebi Bekr el-Heysemî. Mecmeu’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. thk. Husâmuddîn el-Kudsî. 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. et-Temhîd limâ fi’l‐Muvatta’ mine’l‐me’ânî ve’l‐esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-’Ulvî - Muhammed Abdulkadir el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâretü ’Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387.
İbn Balabân, Ebu’l-Hasen el-Emîr Alâüddîn Ali. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hıbbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1408/1998.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-âzîm. thk. Es’ad Muhammed e-Tayyib. 9 Cilt. el-Memleketü’l-ʿArabiyyetü’s-Suʿûdiyye: Nizâr Mustafâ el-Bâz, 3. Basım, 1419.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed el-Kûfî. el-Kitâb el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1409/1989.
İbn Ebi’l-I'z, Ebu’l-Hasen Sadruddîn Ali b. Ali b. Muhammed el-Hanefî ed-Dımaşkî. Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. thk. Şuayb el-Arnaût, Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 10. Basım, 1417/1997.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî-Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye ve ahbâru’l-hulefâ. thk. es-Seyyid Azîz Bek ve Diğerleri. 2 Cilt. Beyrût: el-Kutubu’s-Sekâfiyye, 3. Basım, 1417.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafâ es-Sakâ vd. 2 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Maṭbaati Muṣtafa el-Bâbî el-Ḥalebî, 2. Basım, 1375/1955.
İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk, (ö. 311/924). Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî, 1400/1980.
İbn İshâk, Muhammed. Sîretü İbn İshâk (Kitâbu’s-siyer ve’l-meğâzî). thk. Süheyl Zekkâr. Beyrût: Daru’l-Fikr, 1. Basım, 1398/1978.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1407/1986.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. Riyâd: Dâru’t-taybe, 1420/1999.
İbn Manzûr, Cemâluddîn Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 3. Baskı., 1414.
İbn Receb, Zeynuddîn ʿAbdurrahmân b. Ahmed el-Hanbelî. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buharî. thk. Mahmûd b. Şa’bân vd. 9 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, 1. Basım, 1417/1996.
İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1968.
İbn Seyyidünnâs, Ebu’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ya’merî. Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-meğâzi ve’ş-şemâil ve’s-siyer. thk. İbrâhîm Muhammed Ramadân. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1414/1993.
İbnu’l-Esîr, Izzuddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Esîr el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1417/1997.
Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî’. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1406/1985.