TÜRK-İSLÂM EDEBİYATINDA HİLYE VE "HALİL B. ALİ el-KIRIMÎ'NİN MENSUR HİLYE-İ NEBEVÎ'Sİ"
İslâm dininin asıl iki kaynağından biri ve her yönüyle Müslümanlara üsve-i hasene olan Hz. Peygamber'in (s.a.s) doğumu, fizikî yapısı, yaşam tarzı ve ölümü siyer edebiyatı diyebileceğimiz bir birikimin ana teması olmuştur. Bu yazılanlar manzum olabildiği gibi mensur olarak da çeşitlilik arz etmektedir. Bunlar arasında yer alan ve Hz. Peygamber'e duyulan muhabbet ve özlemin ifade edildiği mevlid, mi'râciyye, na't ve onun her sahabîsi tarafından farklı bir cepheden çekilmiş portresi olarak hilye, bizim medeniyetimizin renkleri arasında yer almıştır. Bu yazıda, hilyenin asıl kaynağı olması dolayısıyla şemâil, hilye, hilyenin doğuş sebepleri, çeşitleri hakkında bilgi verilecektir. Manzum Hilyeler üzerinde yapılan çalışmalar olduğu halde mensur hilyelerin bu ilgiden uzak olduğunu düşünerek makalemizin sonunda Halil b. Ali el-Kırımî imzalı mensur bir hilyenin transkribe edilmiş metnini verdik.
Hilya in Turkish-Islamic Literature and "Prose Hilya-i Nabavî of Halil b. Ali al-Kırımi"
The birth, physical structure, life style and death of the Prophet Muhammad,who is one of the two main sources of the religion of Islam and has been anexemplary for the Muslims from every respect, has been frequently the subjectof many types of sira literary works. These works cover a wide variety either inthe form of verse or prose. Especially such types of works like mawlid, mi'raciyyaand na't in which the fondness and yearning felt for Muhammad, the prophetand hilya which reflects a portrait of him made by every one of his companionsfrom a different angle have taken their place among the different colours of ourcivilisation. This essay aims at presenting information about "shamail" as it themain source of hilya, hilya itself, the reasons of the birth of hilye and types of hilye.Taking into consideration the fact that there is a considerable number ofworks about the hilyas in the form of verse and that the hilyas in the form of prosehas not enjoyed the same interest, we attached the transribed text of a hilyain the form of prose written by Halil b. Ali el-Kırımî to the end of this article.
___
- » Abdürrezzak b. Abdülmuhsin el-Bedr, Şerhu Şemâili'n-NEbûyyi -Li Ebû İsa Muhammed b. İsa et-Tirmizî, ty. (çevrimiçi) http//www.ajurry.com (bevvâbetü't-tâlibi'l-ilm), 7 Ocak 2014.
- » Ahmed Cevdet Paşa, Peygamber Efendimiz, yay. haz. Mâhir İz, neş. haz. M. Ertuğrul Düzdağ, Gonca Yay., İstanbul 1986.
- » Baalbeki, Rûhî, el-Mevrid, Dârü'l-ilmi'l-melâyîn, 7 bs. Beyrut, 1995, s. 485-487.
- » Cevrî Dede, Hilye-i Çehâr-yâr-ı güzîn, Karabet Mat., İstanbul, 1317.
- » el-Hâc Hâfız İsmail Hakkı Divriğî, Şemâil-i Şems-i Cihân, Mahmutbey Mat., Dersaâdet 1326.
- » Erdoğan, Kenan, "Erzurumlu İbrahim Hakkı ve Mahtumkulu Divanlarında Hz. Peygamber", A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 45, Erzurum 2011, s. 17-38.
- » Erdoğan, Mehtap, "Hâkim Mehmed Efendi'nin Manzum Hilyesi," CÜİFD (Sivas 2007), XI-1, s.317-358.
- » -----------, "Müellifi Belli Olmayan Mensur-Manzum Bir Hilye", CÜİFD, XII/1- 2008, s.333-347.
- » Erkal, Abdülkadir, Türk Edebiyatı'nda Hilye ve Cevrî'nin "Hilye-i Çâr Yâr-ı Güzîn"i, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (Erzurum 1999), sy. 12, s. 111-131.
- » Fayda, Mustafa, Vefeyât: Prof. Dr. Ali Yardım (1939-2 Ocak 2006), M. Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, 27 (2004/2), s. 179-183.
- » --------, "Siyer ve Türkiye'de Siyer Yazıcılığı Meselesi", Sîret Sempozyumu I (Türkiye'de Sîret Yazıcılığı), 2012, s. 23-33.
- » Gerçeker, Mustafa Fehmi, Hilye-i Fahr-i Âlem, Âsârı İlmiyye Kütüphanesi, İstanbul, 1363/1944.
- » Güngör, Zülfikâr, "Türk Edebiyatı'nda Türkçe Manzum Hilye-i Nebevîler ve Nesîmî Mehmed'in Gülistân-ı Şemâil'i", Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslâm Tarihi ve Sanatları (Türk-İslâm Edebiyatı) Anabilim Dalı, Ankara, 2000.
- » ----------,"Türk Edebiyatında Hilye-i Nebevî Türünün Doğuşu Gelişimi ve Sebepleri", Tasavvuf, İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (Ankara 2003), s. 188-199.
- » Hakânî Mehmet Efendi, Hilye-i Hakânî, Mahmutbey Mat., Dersaâdet, 1307.
- » Harekât, İbrahim, es-Siyâsetü ve'l-müctemau fi'l-asri's-Sa'dî, Dârü'r-Reşadi'l-Hâdise, Dârülbeyzâ, 1987.
- » Hüseyin Kâzım Kadri, Türk Lugati, Maârif Vekâleti, Ankara, 1928, c. 2, s. 563.
- » İbn Manzur, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (ö. 711/1311), Lisânü'lArab, I, Kahire: Dârü'l-maârif, ty., s. 985.
- » İspirli, Serhan Alkan, "Mustafa Fehmi Gerçeker'in Hilye-i Fahr-i Âlem İsimli Eseri Üzerine", TSA, y. 14, sy. 2, Ağustos 2010, 21-36.
- » Kandemir, M. Yaşar, "Muhammed", DİA, (İstanbul 1995), s. 423-428.
- » -------------, "Şemâil", DİA, XXXVIII (İstanbul 2010), s. 497-500.
- » -------------, "eş-Şifâ", DİA, XXXIX (İstanbul 2010), s. 134-138.
- » Kara, Ömer, "Neşâtî'nin Hilye-i Enbiyâ'sının Dinî Kaynakları", Akademik Araştırmalar Dergisi, 2002, sy. 13, s. 1-48.
- » Köten, Âkif, "Kâdî İyaz, Hayatı, Eserleri ve eş-Şifâ'sının Özellikleri", UÜİFD (Bursa 1998), sy. 7, c. 7, s.269-278.
- » Menûnî, Muhammed, Varâkatün an li-hadâreti'l-Meriniyyîn, Câmiatu Muhammed el-Hâmis, Rabat, 2000.
- » Neşâtî, Hilye-i Enbiyâ, Âlim Mat., Dersaâdet, 1312.
- » Özçimi, Ayşe Serap, Hilye Tezhibi, yüksek lisans tezi, Danışman: Prof. Faruk Taşkale, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Tezhip Programı, İstanbul, 2012, s. 28.
- » Özkafa, Fatih, "Hilye-i Şerîfe'nin Dinî, Edebî ve Estetik Boyutları", Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, y. 7/3, 2010, Ankara, s. 2041-2053.
- Öztürk, Ali, "Edebiyatımızda Peygamber Bereketi", Siyer-i Nebi, Mart-Nisan 2011, Kutlu Do- ğum Özel Sayısı, s. 58-59.
- ISSN: 1304-0618
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: N.E.Ü.İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü