ENDÜLÜS'TE KİTAP YAKMA HÂDİSELERİ
Tarihte değişik zamanlarda kitap ve kütüphanelere karşı olumsuz bir takım durumlar olagelmiştir. Çeşitli gerekçelere dayandırılarak gerçekleştirilen bu faali-yetler, bazen genel bir kargaşanın parçası olarak tezahür ederken bazen de doğ-rudan kitaba yönelik olarak ortaya çıkmıştır. Şu bir gerçek ki bir toplumda isyan ve kargaşa ortamı söz konusu olduğunda kitaplar ve kütüphaneler bu durumdan etkilenir. Bu makalenin konusu, bizzat kitaba yönelik olarak ortaya çıkan; yazı-mını engelleme, çoğaltılmasını ve dağıtımını durdurma, yasaklama, yakma ve başka şekillerle kitabın kitlelere ulaşmasına mani olma şeklindeki faaliyetlerdir.Özellikle “kitap medeniyeti” olarak nitelenen Endülüs’te, kitap yakma hadise-leri yoğun bir şekilde yaşanmıştır. Bu durum, iki hususun önemli göstergesi ola-rak karşımıza çıkmaktadır. Birincisi; Endülüs’te çok sayıda kitap vardı ve Endülüs medeniyeti bu kitaplardan üretilen malumat ve masnuat üzerinde yükseldi. İkin-cisi; Gerek Müslümanların kendi aralarında yaşanan çatışmalarda gerekse Hıris-tiyan işgalleri sırasında, kitap ve kütüphaneler çok büyük zarar gördü. Endü-lüs’ün çöküşünde bu faaliyetlerin de önemli rolü oldu.Bu çalışmayla, bir kitaba (Kur’an) ve onun yorumu ve pratiği (hadis) üzerine inşa edilmiş olan İslâm medeniyetinin yeniden tesisi hususunda kitabın yerine ve önemine ve Endülüs’teki kitap imhasına dikkat çekmek hedeflenmektedir.
Book Burning Events in Andalusia
Negative activities against books and libraries have always been at different times in history. These activities, which are based on various reasons, someti-mes manifest themselves as part of a general confusion, but sometimes directly towards the book. It is a fact that the environment of rebellion and turmoil in a society, books and libraries were affected by this. The theme of this article is that the book itself is directed towards; blocking the writing, stopping distribu-tion, forbidding, burning and other forms are the activities to prevent the book from reaching the masses. Especially in Andalusia, which is described as "book civilization", the book burning incident has been experienced intensely. This shows two important po-ints. First: There were a large number of books in Andalusia and the Andalusian civilization the information and technology produced from the books. Secondly, books and libraries suffered greatly during Muslim conflicts and Christian occu-pations. These activities also played an important role in the collapse of Andalu-sia. In this study, it is aimed to draw attention to the place and importance of the book on the reconstruction of Islamic civilization built on a book (Qur'an) and its interpretation and practice (hadith) and the destroy of the books in al-Andalus..
___
- Ahmet Cevdet Paşa, Peygamberler ve Halifeler Tarihi Kısas-ı Enbiya, sad. Ali Arslan, I-II, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 2012.
- Akın, Lemi, “Bosna-Hersek’teki Osmanlı Dönemi El Yazmalarının Durumu”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume X/8, Spring, 2015, 323-340, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/Turkish Studies.8261.
- Aydar, Hidayet, “Kur’an -Tercümesi”, DİA, 2002, XXVI, 401-404.
- Bâkillânî, Ebu Bekir Muhammed b. Tayyib b. M. el-Basri el- (ö. 403/1013), et-Temhid, thk.
- İmadüddin Ahmed Haydar, Müessesetü kütübi’s-sekafiyye, Lübnan, 1407/1987.
- Birinci, Ali, “Osmanlı Devleti’nde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2006, IV/7: 291-349.
- Cebeci, Sedat, Vahşi Batı, Şule Yay. İstanbul, 1993.
- Ceran, İsmail, Fas Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yay, Ankara, 2012.
- Çavdar, R. Tûba, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Osmanlı Kütüphanelerinin Gelişimi, Ba-sılmamış Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1995.
- Çelik, Mehmet, “Süryani Kaynaklarına Göre İmparator Marcian’ın İskenderiye Kütüphane-sini Yaktırması (1 Ağustos 455)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, X/1: 51-67. Durant, Will, İslâm Medeniyeti, terc. Orhan Bahaeddin, yy, ty.
- Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer (ö. 774/1373), Kısasu’l-enbiya, Matbaatu dari’t-te’lif, Kahire, 1388/1968.
- Ebu Züra ed-Dımeşki (ö. 281/894), Tarihu Ebi Zür‘a ed-Dımeşki, tah. Şükrüllah Nimetullah el-Kucani, Mecmau’l-lügati’l-Arabiyye, Dımeşk, 1980.
- Erünsal, İsmail E., “Kütüphane”, DİA, XXVII, 11-32.
- Garaudy, Roger, Endülüs’te İslâm, çev: Cemal Aydın, Türk Edebiyatı Vakfı Yay. İstanbul, 2014.
- Hamidullah, Muhammed, İslâm’ın Doğuşu, çev. Murat Çiftkaya. Beyan Yay. İstanbul, 2010.
- Hamidullah, Muhammed, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmam İbn Münebbih, çev. Kemal Kuşçu, Ba-har Yay, İstanbul, 1967.
- İbn Asakir, Ebü’l-Kasım (ö. 571/1176) Tarihu Dımeşk, thk. Amr b. Garame el-Umri, Daru’l-fikr, yy, ty.
- İbn Ebî Usaybia (ö. 668/1269), Uyûnü’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbbâ, tah. Nizar Rıza, Dâru mek-tebeti’l-hayat, Beyrut, ty.
- İbnü’l-Hatîb, Lisânüddîn (ö. 776/1374), A‘mâlü’l-a‘lâm fî men bûyi‘a kable’l-ihtilâm min mulûki İslâm, thk. Levi Provençal, E., Beyrut 1956.
- İbn Hayyân el-Kurtubî (ö. 469/1076), el-Muktebes min enba’i ehli'l-Endelüs, 5. Cilt, (neşr. Pedro Chalmeta), Rabat-Madrid 1979.
- İbn Hazm (ö. 1064), Resâilü İbn Hazm, tah. İhsan Abbas, Beyrut, 1987.
- ‘İnan, M. Abdullah, Devletü’l-İslam fi’l-Endelüs, I-V, Mektebetü’l-Hanci, Kahire, 1411/1990.
- İzzetbegoviç, Aliya, Tarihe Tanıklığım, çev. A. Erkilet vd., 2. Baskı, Klasik Yay. İstanbul, 2003).
- Kumrular, Özlem, Avrupa’da Türk Düşmanlığının Kökeni Türk Korkusu, Doğan Kitap, İstan-bul, 2008.
- Lea, Henry Charles, İspanya Müslümanları Hıristiyanlaştırılmaları ve Sürülmeleri, çev. Ab-dullah Davudoğlu, İnkılab Yay. İstanbul, 2011.
- Makkarî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (ö. 1041/1632), Nef-hu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisâniddin İbni’l-Hatîb, I-X, (nşr.: Yu-suf eş-Şeyh M. el-Bukâî), Beyrut 1419/1998.
- Mehmed Mansur, İskenderiye Kütüphanesini Müslümanlar mı Yaktı?, sad. Fahri Unan, Tür-kiye Diyanet Vakfı Yay, Ankara 1995.
- Mutlu, Nuri Yücel, Endülüs Gerçeği ve Türkiye’nin Geleceği, Babıali Kültür Yay. İstanbul, 2001.
- Nebil Abdülhayy Rıdvan, Cuhûdu’l-Osmâniyyîn li-İngâzi’l-Endelüs ve’stirdâdihi fî matla‘i’l-n (ö. 792/1390’dan sonra), Târihü Kudâti’l-Endelus, (el-Markabetu’l-ulyâ), Lecnetü İhyâit-Türâsi’l-Arabi, Beyrut, 1403/1983.
- Öz, Şaban, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri, İsar Yay. İstanbul, 2008.
- Özdemir, Mehmet,“Endülüs'de Birlikte Yaşama Tecrübesi Üzerine Bazı Mülahazalar (VIII-XI. Yüzyıllar Arası)”, İslam ve Demokrasi, Kutlu Doğum Sempozyumu - 1998, 85-93.
- Özdemir, Mehmet, “XIV. yy Endülüs’ünde Zındıklık Suçlamaları”, AÜİFD, Ankara 1998, XXXVIII, 195-224.
- Özdemir, Mehmet, “Müvelledûn'un Endülüs Emevîleri Döneminde Kültürel Hayattaki Yeri” Ankara Üni-versitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXIV/1: 175-208.
- Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet, 2. Baskı Türkiye Diyanet Vakfı Yay. An-kara, 2013.
- Parlak, Nizamettin, Lisânüddîn İbnü’l-Hatîb’in Siyâsî Kişiliği ve Tarihçiliği, Türk Tarih Kuru-mu Yay. Ankara, 2012.
- Parlak, Nizamettin, Endülüs’ün Çöküşü, Hikmetevi Yay. İstanbul, 2014.
- Parlak, Nizamettin, “Endülüs’te Toplumsal Kutuplaşmanın Sebepleri ve Kültürel Sonuçları,”Milel ve Nihal, 2015, XII/1: 96-102.
- Pedersen, Johannes, İslâm Dünyasında Kitabın Tarihi, çev. Mustafa Macit, Karagözoğlu, Klasik Yay. İstanbul, 2013.
- Polastron, Lucien X., Kitap Yakmanın Tarihi, trc. Aziz Ufuk Kılıç, Everest Yay. İstanbul, 2015.
- Safedî, Selahaddin Halil b. Aybeg (ö. 764/1363), el-Vâfî bi’l-vefeyât, I-XXIX, tah: A. Arnavud-T. Mustafa, Beyrut, 1420/2000.
- Suyuti, Celaleddin (ö. 911/1505), ed-Dürrü’l-mensur, I-VIII, Daru’l-fikr, Beyrut, ty.
- Şeyban, Lütfi, Mudejares Sefarades Endülüslü Müslüman ve Yahudilerin Osmanlı’ya Göçle-ri, İz Yay. İstanbul, 2010.
- Tekin, Engin Cihad, Avrupalı Seyyahların Bakış Açısından Osmanlı’da Kitap ve Kütüphane Kültürü (1453-1699), Basılmamış Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2017. Tez, Zeki, İslâm’ın Batı Cephesi, Hayy Kitap, İstanbul, 2014.
- Üçok, Bahriye, İslâm Tarihi Emeviler, Abbasiler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay. Ankara, 1968.
- Yıldız, Hakkı Dursun (ed.), Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Çağ Yay. İstanbul, 1987.
- Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1348) Tarihu’l-İslam ve ve-feyâtü’l-meşâhiri ve’l-a‘lâm, I-LIII, tah. Ömer Abdusselam, Beyrut 1415/1994.
- Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Abdullah (ö. 794/1392), el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, 1. Baskı, Dâru’l-ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, yy.
- Ziya Paşa, Endülüs Tarihi, sad. Yasemin Çiçek, Timaş Yay. İstanbul, 2012.
- Zübeyr b. Bekkâr (ö. 256/870), el-Ahbâru’l-Muvaffakıyyât, thk: Sâmî Mekkî el-Âfî, Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, II. Bsk. 1996
- ISSN: 1304-0618
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2003
- Yayıncı: N.E.Ü.İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Bölümü