Endülüs’te Dil Çalışmalarının Kurucu İsmi: Ebû Ali el-Kâlî

288/901 yılında Malazgirt’te doğan Ebû Ali el-Kâlî, Musul’deki tahsilinin ardından hayatının önemli bir kısmını Bağdat’ta geçirmiş ve burada Arap diline dair önemli seviyede müktesebat elde etmiş bir dil âlimidir. Bu alandaki yetkinliğinin yeterince takdir görmediği düşüncesiyle Bağdat’tan ayrılarak Endülüs’ün başkenti Kurtuba’ya (Córdoba) yerleşen Ebû Ali el-Kâlî, 356/967 yılında ölümüne kadar hayatının yaklaşık son yirmi beş yılını Endülüs’te yaşamıştır. Ebû Ali el-Kâlî’nin Endülüs’e gidişi, buradaki dil çalışmalarının tarihi açısından bir dönüm noktası teşkil etmiştir. Zira o, Arap dilinin iki önemli mektebi Kûfe ve Basra okullarının en önemli temsilcilerinden el-Müberred ve Sa‘leb’den de ders almış bir bakıma bu iki mektebi kendisinde birleştirmiş olan Zeccâc’ın öğrencisiydi. Onun Endülüs’teki dil çalışmaları üzerindeki belirleyici etkisinin temelinde sahip olduğu bu ilmî birikimi yeni yerleştiği Kurtuba’da öğrencilerine aktarması ile Arap diline dair kendi telifleri bulunmaktaydı. Bu çalışmada Ebû Ali el-Kâlî’nin Endülüs’e gelişine kadarki dönemde Endülüs’teki dil çalışmalarına genel hatlarıyla temas edilerek Endülüs’teki dil çalışmalarına yapmış olduğu katkılar ve bu alanda bıraktığı etkiler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Endülüs, Ebû Ali el-Kâlî

Abū ʿAlı̄ al-Qālı̄: The Founder Name of the Language Studies in al-Andalus

PDF

___

Çetin, Nihad M., “Ahbâr” DİA, I, 486-489.
el-Ehvânî, Abdülazîz, “Endülüs’teki Ulemâ Bernâmecleri’ne Dâir Kitaplar”, (çev. Mehmet Sait Toprak), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.
Elmalı, Hüseyin, “Kâlî”, DİA, XXIV, 259-260.
İbn Atıyye, Fihrisü İbn Atıyye (thk. Muhammed Ebü’l-Ecfân-Muhammed ez-Zâhî), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1983.
İbn Beşküvâl, es-Sıla (thk. İbrahim el-Ebyârî), Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, Kahire 1989.
İbn Ebû Rebî‘, Bernâmecü İbn Ebi’r-Rebî‘ es-Sebtî (thk. el-Arabî ed-Dâiz el-Firyâtî) er-Râbıtatü’l-Muhammediyye li’l-Ulemâ, Rabat 2011.
İbn Hayr, Fehresetü İbn Hayr el-İşbîlî (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf-Muhammed Beşşâr Avvâd), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Tunus 2009.
İbnü’l-Faradî, Târîhu ulemâi’l-Endelüs I-II (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Tunus, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2008.
Kadı İyâz, Gunye (thk. Mâhir Züheyr Cerrâr), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1982.
Kapar, Mehmet Ali, “Eyyâmü’l-Arab”, DİA, XII, 14-16.
Leblî, Bernâmecü Ebî Ca‘fer el-Leblî el-Endelüsî (thk. Muhammed Büzyân Benali), Matba‘atü Isbartîl, Tanca ts.
Peña Martín, Salvador, “Abu Ali al-Qali, De Bagdad a Córdoba: Transmisión o Renovación en la Filología Árabe” (ed. Monferrer Sala, J.P. – Rodríguez Gómez, M. D.) Entre Oriente y Occidente: Ciudades y viajeros en la Edad Media, Universidad de Granada, Granada 2005, s. 231-242.
Reşîd, Bessâm Yasin, Abu Ali al-Qali. Vida y Obra Estudio de sus Transmisiones Lingüístico-Literarias (III), Miscelánea de Estudios Árabes y Hebraicos, 34-35 (1985-1986), s. 271-286.
Tücîbî, Bernâmecü’t-Tücîbî (thk. Abdülhafiz Mansûr), Dâru’l-Arabiyyeti’l-Kitâb, yy. 1981.
Yılmaz, Saim - Erbaş, Furkan, “Endülüs Emevî Halifesi II. Hakem’in İlmî Kişiliği ve İlim Hayatına Sağladığı Katkılar”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 157-185.
Zübeydî, Tabakâtu’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn (thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim), Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire 1984.