Türkİye’de Mu‘tezİle Hakkında Yapılan Çalışmaların Değerlendİrİlmesİ

Bu çalışmada 1920'li yıllardan günümüze kadar devam eden süreçte Türkiye'de Mu'tezile üzerine yapılan çalışmalar değerlendirilmektedir. Mu'tezile'yi felsefî bir akım olarak gören araştırmacılar olduğu gibi bir inanç sistemi olarak görenler de olmuştur. Mu'tezile'yi sadece teolojiden ibaret görmek bu ekolün varlık, bilgi, ahlâk, estetik, dil ve siyaset gibi alanlarda ürettiği düşüncelerin günümüzdeki felsefî sorunların çözümüne katkıda bulunmasına engel teşkil etmektedir. Mu'tezile çalışmalarının gayesi genellikle tarihsel bir ekol olarak bu ekolün görüşlerini anlaşılır kılmaktır. Gerekliliğinde kuşku olmayan bu çaba Mu'tezilî fikirlerin günümüze taşınmasında yeterli değildir. Mu'tezile ile ilgili olarak birçok konu ayrıntılı olarak ele alınmış olmasına rağmen henüz bazı konular ya hiç çalışılmamış ya da yeterli olarak ele alınmamıştır. Mu'tezile araştırmalarında yeterince karşılaştırmaya gidilmemektedir. Mu'tezile'nin İslam felsefe ekolleriyle karşılaştırılması birkaç çalışmayla sınırlı kalmıştır

ASSESMENTS ON THE STUDIES ABOUT MU‘TAZILA IN TURKEY

Research works on Mu’tazila in Turkey since 1920 have been evaluated in this review study. There are also researchers who consider Mu‘tazila as a belief system as well as those who think it as a philosophical movement. However, seeing Mu‘tazila only as a theological sects is actually prevents the capacity of this school in its fields of existence, knowledge, morality, aesthetics, language and politics, with which this school can contribute to the solutions for various problems in contemporary philosophy. Unfortunately, almost all studies on Mu’tazila usually attempted to illustrate this school as a historical thought. However, this approach is likely to be unnecessary and not sufficient for the mobilization of Mu’tazilî ideas in contemporary philosophy. There are some topics have yet to be studied or adequately addressed albeit many of Mu’tazila topics have been dealt until today. Moreover, there is not even enough comparison in Mu‘tazila studies. Comparisons between Mu’tazila and Islamic philosophical thoughts have also been found limited to only a few studies as well

PDF

___

Akın, Murat, “Basra ve Bağdat Mu’tezile Ekollerinin Ayrılmasına Etki Eden Sebepler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/2 (2013), s. 271-295.
Akın, Murat, Basra ve Bağdat Mu’tezile Ekollerinin Görüş Ayrılıkları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi ) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2013.
Akoğlu, Muharrem, “Entelektüel Mu’tezile’de Bedevi Etki”, Bilimname: Düşünce Platformu, 20 (2011), s. 7-24.
Akoğlu, Muharrem, Büveyhiler Döneminde Mu’tezile, İlahiyat Yayınları, Ankara, 2008
Akoğlu, Muharrem, Mihne Hadiseleri ve Mu‘tezile’nin Tarihi Seyrine Etkisi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2001.
Akoğlu, Muharrem, Mihne Sürecinde Mu’tezile, İz Yayıncılık, İstanbul, 2006.
Arslan, Hulusi, Kelâmî Açıdan Şia-Mutezile İlişkisi (Şerif Murtaza Örneği), Nehir Yayın Evi, Malatya, 2007.
Ateş, Orhan, “İbâdî Bilgin Ebî Hazer Yağla b. Ziltâf el-Vesyânî’nin Mu’tezile Reddiyesi”, İslâmî İlimler Dergisi, 10/1 (2015), s. 133-147
Ateş, Orhan, “İbâdî Fikirlerin Oluşumunda Mu’tezile’nin Rolü”, İslâmî İlimler Dergisi, 10/1 (2015), s. 85-109.
Ateş, Orhan, “İzkevî’ye Göre Mu’tezile Fırkaları ve Görüşleri”, İslâmî İlimler Dergisi, 10/1 (2015), s. 35-56.
Aycan, İrfan, “Câhız ve Emevî Tarihine Mutezilî Bir Yaklaşım”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37 (1996), s. 285-308.
Aydınlı, Osman, “Bağdat Mutezilesi’nin İslam Bilim ve Düşüncesine Katkıları”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, 2011, II, s. 187-200.
Aydınlı, Osman, “Dırar b. Amr ve Mu’tezile’nin Teşekkül Sürecindeki Yeri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39 (1999), s. 661-689.
Aydınlı, Osman, İslam Düşüncesinde Aklileşme Süreci: Mutezilenin Oluşumu ve Ebu’l-Huzeyl Allaf, Ankara okulu Yayınları, Ankara, 2001.
Aydınlı, Osman, “Mu‘tezile Ekolü Teşekkülü, İlkeleri ve İslam Düşüncesine Katkıları”, Marife, Mu‘tezile Özel Sayısı, 3/2 (2003), 27-54.
Aydınlı, Osman, Akılcı Din Söylemi, Hitit Kitap Yayınevi, Ankara, 2010.
Bozkurt, Nahide, Mu’tezile’nin Altın Çağı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2002.
Çelebi, İlyas, “Kadı Abdülcebbâr, Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni: İslâm Dü- şüncesinin Altın Çağı”, 5 (2015), s. 467-490.
Çelebi, İlyas, “Mu’tezile’nin Klasik İslâm Düşüncesindeki Yeri ve Modern Döneme Etkileri”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2/2 (2004), s. 3-24.
Dalkılıç, Mehmet, “İbn Hazm Perspektifinden Endülüs’te Mu’tezile”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2004), s. 75-118.
Dalkılıç, Mehmet, “Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Seneviyye ve Ekolleri”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (2003), s. 159-180.
Danışman, Nafiz, Kelam İlmine Giriş ve Mu’tezile Mütekellimlerinden Amr b. Bahril Cahiz’in Kitaplarından seçmeler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1955.
Demir, Osman, “Bağdat Mutezilesi Kelamcıları ve Dönemin Fikri ve Siyasi Yapılanmasına Olan Etkileri”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, II, s. 201-217.
Demirci, Mustafa, “Mu‘tezile’nin İslam Medeniyetine Katkıları”, Marife, Mu‘tezile Özel Sayısı, 3/2 (2003), 109-130.
Erdem, Mustafa, “Câhız ve “el-Muhtar fi’r-Redd ala’n-Nasara” İsimli Risâlesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31 (1989), s. 454-473.
Erdemci, Cemalettin, “İbn Metteveyh ve et-Tezkire fi Ahkami’l-Cevâhir ve’l-A’râz Adlı Eseri Üzerine”, İslâmî İlimler Dergisi, 4/1-2 (2009), s. 185-198.
Erkol, Ahmet, “İslam Kültür Mirasının İnşasında Erken Dönem Mu’tezile Kelamcılarından Cahız’ın Kelami Değerlendirmeleri”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2/3 (2010), s. 3-15.
Gökalp, Yusuf, “ 6 / 12. Yüzyıl Yemen Zeydi Düşüncesi’nin Şekillenmesinde Mutezile’nin Etkisi”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, 7/1 (2014), s. 87-128.
Günaltay, M. Şemsettin ve İrfan Bayın, Kelâm Atomculuğu ve Kaynağı Sorunu, Fecr Yayınları, İstanbul, 2008.
Güneş, Kamil, “Şii Kaynaklarda Şia (İmamiyye) ile Mu’tezile Arasında İttifak ya da İhtilaf Edilen Bazı Kelami Meseleler Üzerine”, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası, 1/2 (2004), s. 183-202.
Gözeler, Esra, “Zemahşerî Araştırmaları: Bir Literatür İncelemesi” Kelâm Araştırmaları Dergisi, 14/1 (2016), 84-101.
Hansu, Hüseyin, “Mu‘tezile Araştırmalarında Kaynak Probelemi”, Marife, Mu‘tezile Özel Sayısı, 3/2 (2003), 55-72.
İlhan, Avni, “Sümâme b. Eşres”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (1989), s. 45-60.
Işık, Kemal, “Mutezile’nin İlk Kurucusu Vâsıl b. Atâ ve Büyük Günah Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29 (1981), s. 337-357.
Işık, Kemal, “Nazzâm ve Düşünceleri”, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi [Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi], 3 (1977), s. 101-113.
Işık, Kemal, Mu’tezile’nin Doğuşu Ve Kelami Görüşleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1967.
K. Arpaguş, Hatice, “Bağdat Mutezile Ekolü: Kabi Örneği”, İslam Medeniyetinde Bağ- dat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, 07-08-09 Kasım 2008, 2 (2011), s. 157-185.
K. Arpaguş, Hatice, “Bağdat Mutezile Ekolü: Kabi Örneği”, İslam Medeniyetinde Bağ- dat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, 2011, II, 157-185.
Kara, Seyfullah, “Türkiye Selçukluları Döneminde Anadolu’da Mutezile Ekolünün Varlığı”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 1/2 (2012), s. 1-13.
Karadaş, Cafer, “Mu‘tezile Kelâm Okulunun Oluşum ve Gelişim Süreci”, Marife, 3/2 (2003), 7-26.
Koçoğlu, Kıyasettin, “İmam Mâtürîdî’nin Mutezile Algısı”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 7/2 (2010), s. 241-276.
Koçoğlu, Kıyasettin, Mâturîdî’nin Mutezile’ye Bakışı (Yayınlamamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara2005.
Koçyiğit, Talât, “Cehmiyye (Mutezile) de Akılcılık”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (1968), s. 103-122.
Koloğlu, Orhan Ş., Mu’tezile’nin Felsefe Eleştirisi: Harezmli Mutezili İbnü’l-Melahimi’nin Felsefeye Reddiyesi, Emin Yayınları, Bursa, 2010.
Koloğlu, Orhan Şener, “Kâdı Abdülcebbâr’a Göre İmâmiyye Fırkaları: Mutezilî Makâlât’tan Bir Kesit”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12:2 (2003), s. 203-255.
Koloğlu, Orhan Şener, Cübbailer’in Kelam Sistemi, İSAM Yayınları, İstanbul, 2011.
Köse, Mustafa, Mutezile’de Entellektüel Düşünce Cahız, Endülüs Yayınları, İstanbul, 2017.
Musahan, Ali Yıldız, “Mâveraünnehir Bölgesinde Mûtezile-Mâturîdî Etkileşimi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/1 (2015), s. 185-220.
Musahanov, Yuldus, Maturidi’nin Mu’tezile Eleştirisi (Ebu’l-Kasım el-Ka’bi el-Belhî Bağ- lamında), (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Özarslan, Selim, “Mu’tezile : Basra ve Bağdat Mu’tezilîleri ve Başlıca Görüşleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/1 (2003), s. 161-181.
Özdemir, Metin, “Kadı Abdülcebbâr ve Kelâmî Görüşleri”, Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni: İslâm Düşüncesinin Altın Çağı, 2015, V, s. 491-518.
Sinanoğlu, Abdulhamit, “Selçuklular Döneminde Mezhep Mücadeleleri Arasında Mu’tezile’nin Konumu”, II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu, 2013, II, s. 283-298.
Süt, Abdulnasır, Basra ve Mu’tezile, İlahiyat Yayınları, Ankara, 2016.
Şeşen, Ramazan, “Cahiz’in Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları ve Bunlar Hakkında Bazı Yeni Malzemeler”, Şarkiyat Mecmuası, 6 (1966), s. 113-134.
Şık, İsmail, “Eş’ari’nin Mutezile’den Ayrılmasının Nedenleri Üzerine Bir Deneme”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/1 (2004), s. 283-310.
Taşcı, Özcan, Son Mu’tezile Kelamcısı Takiyyüddin Necrani, Sentez Yayıncılık, Bursa, 2013.
Uyar, Mazlum, “Akla Dayalı Şi’î Kelâmının Oluşmasında Mu’tezile’nin Rolü ve Şeyh Müfîd”, İslâmî Araştırmalar, 13/1 (2000), s. 101-112.
Ümit, Mehmet, Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi, Zeyd b. Ali’den Kasım er-Ressi’nin Ölü- müne Kadar, İSAM Yayınları, 2010.
Yıldırım Ramazan, Mu‘tezile’nin Kelâmî Polemikleri Hâkim el-Cüşemî Örneği, İşaret Yayınları, İstanbul, 2012.
Yıldırım, Arif, “Allah Rızası İçin Yapılmayan İyiliklerin İbâdet Sayılacağını Savunan Ashâb-ı Tâat ve Ebu’l-Hüzeyl’in Görüşü Hakkında Tartışmalar”, EKEV Akademi Dergisi 1:4 (1999), s. 75-91.
Yıldız, Metin, İbn Metteveyh’in Kozmoloji Anlayışı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yü- züncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van, 2015.
Yurdagür, Metin, “Son Dönem Mu‘tezilesinin En Meşhur Kelâmcısı Kâdî Abdülcebbâr Hayatı ve Eserleri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (1986), s. 117-136.
[Yaltkaya], Mehmed Şerafeddin “Kaderiye yahut Mutezile”, Darulfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, 4/15 (1930), s. 1-2