MUʻTEZİLE RASYONALİZMİ ÜZERİNE

Mu‘tezile’yi diğer ekollerden ayıran en önemli şey, aklı vahye önceleyen bir yöntem ve teolojiyi benimsemiş olmasıdır. Bu prensip, kelâm düşüncesini ortaya çıkaran ve karşıt söylemlerin gelişmesini tetikleyen bir diyalektik olarak işlev görmüştür. Bu yönüyle denebilir ki kelâm tarihi, bu prensibe dayanan teolojik sistem ile vahyi akla önceleyen söylemler arasındaki tartışmalar ekseninde ilerlemiştir. Bu bağlamda Mu‘tezile’ye yöneltilen en dikkat çeken eleştiri, aklı vahye öncelemenin vahyi akla indirgemek ve ilahî otoritenin yerine beşerî otoriteyi ikame etmek anlamına geleceğidir. Elinizdeki makale, buna esas teşkil etmesi bakımından Mu‘tezile’nin akıl anlayışını, metodolojik, epistemolojik ve teolojik muhtevası açısından tanımlayarak, iki hususa açıklık kazandırmayı hedeflemektedir. İlki, bu ekolün vahiy ve akıl arasındaki ilişkiyi hangi düzlemde ve nasıl kurduğuna açıklık getirmek, diğeri ise özellikle Batı’da yapılan çalışmalarda Mu‘tezile’nin deist, pozitivist ve aydınlanmacı gibi farklı çağrışımları olan ‘rasyonalist’ çevre olarak nitelenmesinden belirsizlikleri ortadan kaldırmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mu‘tezile, rasyonalizm, akıl, vahiy, şeriat

PDF

___

Cüveynî, el-Burhan, (nşr. Abdulazîm ed-Dîb), Devha 1399. Rağıb İsfahanî, Mufredâtu’l-Kur’ân, (thk. N. Maraşilî), Kahire tsz. Hourani, Islamic Rationalism –The Ethics of Abd al-Jabbar- Oxford 1971. İbn Faris İbn Zekeriyya, el-Mekâyis fî’l-Luğa, (thk. Ş. Ebû Amr), Dâru’l-Fikr Beyrut-Lubnan tsz. Ibn Kudame, Tahrîm al-Nazar, (thk. G. Makdisi), New Series, XXIII, London 1962. İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, Beyrut tsz. Kadı Abdulcebbar, el-Muğnî-en-Nazar ve’l-Meârif-, thk. İ. Medkûr, ed. T. Huseyn, Kahire tsz. __________, Muhtasar fî Usûli’d-Dîn, (Resâilu’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde, thk. M. Ammare), Kâhire: Dâru’l-Hilal tsz. __________, Müteşabihu’l-Kur’ân, Kahire (thk. A. M. Zarzûr), Dâru’t-Turâs, Kahire 1969. __________, Şerhu Usûl-i Hamse, (thk. A. Osman), Kahire 1996. __________, el-Muhît bi’t-Teklîf, (thk. Houben, J. J.) Beyrut-Lubnan: Dâru’l-Maşrik 1986. Kadı Ebû Ya’lâ, Mutemed, (thk. V. Z. Haddâd), Beyrut 1974. Kamil Güneş, ‘Mutezilî Düşüncede Aklın Nakilden Önce Gelmesi Meselesi Üzerin’, Elmi Mecmua, Yıl. 01, Sayı. 01, 2004. Muhammed Âbid el-Câbirî, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı, (çev. B. Köroğlu, H. Hacak, E. Demirli), İstanbul 1999. Muhammed Kettânî, Cedelu’l-Akl ve’n-Nakl, Dâru’l-Beyzâ 1992. Muhasibî, Risâle fî Maiyyeti’l-Akl, (neş. H. el-Kuvvetlî), Beyrut 1971. Rüşdi Muh. Ursan Ulyan, el-Akl inde’ş-Şiati’l-İmamiyye, , Bağdat 1973.