Hüsün-Kubuh Meselesinin Fıkıh Usulüne ve Fürû Fıkha Yansıması

Bu çalışmada, hüsün-kubuh problemi fıkhın hem usul hem de füruu ekseninde ele alındı. Kelamcı usulcülerle fukaha metodunu takip eden usulcülerin ilgili kavramları ele alış keyfiyetleri üzerinde duruldu. Özellikle Hanefîlerin meseleye yaklaşımlarına daha tafsilatlı yer verildi. Bunun sebebi, Hanefî usulcülerin, eserlerinde hüsün-kubuh kavramlarını daha sistematik ele almalarıdır, denebilir. Hanefî usulcüler hem hüsün hem de kubuh nitelikli fiilleri li aynihî ve li gayrihî şeklinde ikili taksime tabi tutmuşlar, içerikleri hususunda da oldukça zengin açıklamalar ve açılımlar getirmişlerdir. Usul eserlerinde hüsün-kubuh kavramları, hüküm nazariyesi altında “hüküm-hâkim” başlıkları ile ilişkili olarak ve emir-nehiy konuları işlenirken ele alınır. Bunun yanısıra ilgili kavramların; örfle, teklif-i hüküm-le, şer’î fer’î ahkâmın kazâî-diyânî ayırımıyla da ilişkili olduğunu söyleyebiliriz. Hem hüsün hem de kubhun li aynihî kısmında temelde esaslı bir ayrışmadan bahsedilemez. Hüsün-kubuh kavramları için her iki ekol arasındaki temel ihtilaf aslında kubuh nitelikli fiillerin li gayrihî kısmında ortaya çıkmaktadır. Zira li gayrihî kubuh fiiller Hanefîler nezdinde “Fe-sad” kavramıyla ilişkilendirilirken, kelamcılara göre fesad kavramı, butlanla hüküm açısından eşdeğer görülmüştür. Yine hüsün-kubhun diğer problematik tarafı, fiil veya tasarrufların şekil şartı diyebileceğimiz kazâî yönüyle, iç irade diyebileceğimiz diyânî kısmıyla uyumunda kendini göstermektedir. Bütün bunlar bize hüsün-kubhun fıkhın ana konuları içerisinde değerlendirilebileceği fikrini vermektedir. Bu kavramlar, bilhassa borçlar hukukunda kazâî-diyânî açıdan tasarruflara yaklaşımda ve sıhhat, butlan ve fesad kavramları çerçevesinde fer’î meselelerde hâlâ etkisini sürdürmektedir. Diğer tabirle hâlâ canlı ve sonuçları olabilecek kavramlardır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Usul-i fıkıh, Fürû fıkıh, Hüküm, Hüsün-kubuh.

The Reflection of Husn-Qubh Issue on Principles of Fiqh and Branches of Fiqh

In this study, the issue of husn-qubh is discussed in terms of both the principles and branches of fiqh. The approaches of theological scholars and jurisprudential to the relevant concepts It was emphasized, and especially hanafî approaches were given in more detail. It can be said that the reason for this is that Hanafî scholars deal with the concepts of husn-qubh more systematically in their works. Hanafî scholars have divided both husn and qubh acts into li aynihî and li ğayrihî (on its own and by another), and have brought very rich explanations and detailled information regarding their content. In jurisprudential works, the concepts of husn-qubh are discussed in relation to the titles of "ruling-ruler" and order-prohibition. In addition to the provided information regarding the mentioned concepts, it can be said that it is related to terms such as tradition, proposal provision and ruling and the qadâî-diyânî division of shar'î and secondary rulings. However, it is not possible to talk about a fundamental separation in the li aynihî part of both husn and qubh. The main conflict between the two schools regarding the concepts of husun-qubh actually arises in the li ğahrihî part of the qubh acts. While the acts of li ğayrihî of qubh are associated with the concept of fasâd (corruption) regarding the Hanafîs, according to theologians, the concept of fasâd was seen as equivalent to butlân (invalidity) in terms of its rulings. Again, the other problematic side of husn-qubh shows itself in its qadâî part, which can be called as the form condition of actions or dispositions, and the diyânî part, which can be called as the inner will. The above mentioned iformation, give us the idea that husn-qubh can be considered as one of the main subjects of fiqh. These concepts still continue to have an impact, especially in the law of debts regarding the dispositions in terms of qadâîdiyânî point of view and in the secondary issues within the framework of the concepts of authenticity-invalidity-corruption. In other words, they are concepts that are still alive and may have consequences.

Keywords:

Islamic Rights, Principles of Fiqh, Branches of Fiqh, Ruling, Husn-Qubh.,

PDF

___

Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
Âmidî, Seyfuddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzâk Afîfî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, ty.
Apaydın, H. Yunus. “Îne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/282-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Apaydın, H. Yunus. İslam Hukuk Usûlü. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
Aslan, Mehmet Selim. “Mütekellimîn Metodunu Takip Eden Usûlcülerin Hüsün-Kubuh Anlayışının Ceza Hukukunun Kanunilik İlkesi Açısından Değerlendirilmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 36, (2020).
Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2021.
Attâr, Hasan b. Muhammed b. Mahmud. Hâşiyetü’l-Attâr alâ şerhi’l-Celâli’l-Mahallî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Âzîmâbâdî, Ebu’t-Tayyib Muhammed Şemsu’l-Hak. Avnu’l-Ma’bûd şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. Beyrut: Dâru’l-Hadîs, 2013.
Basrî, Ebu’l-Hüseyin. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hamîdullah. 2 Cilt. Dimaşk: el-Ma’hedü’l-İlmî’l-Fransî li’d-Dirâseti’l-Arabiyyi 1964.
Başoğlu, Tuncay. Hicrî Beşinci Asır Fıkıh Usûlü Eserlerinde İllet Tartışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
Bayındır, Abdülaziz. “Bey’ bi’l-vefâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/20-22. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-i İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ty.
Buhârî, İbni Ahmed b. Muhammed Alâuddin Abdülazîz. Keşfu’l-esrâr an usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Büyük Ali Haydar Efendi. Usul-i Fıkıh Dersleri. nşr. M. Çevik-K. Meral İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 1966.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. 6 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf el-Kuveytiyye, 1994.
Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Mu'cemu't-ta’rifât. 2 Cilt. thk. Muhammed Sıddık Minşâvî. Kahire: Daru'l-Fâdile, ty.
Cüveynî, Abdullah b. Yûsuf. el-Burhan fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Çelebi, İlyas. "Klasik Bir Kelam Problemi: Hüsün-Kubuh". Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998-1999).
Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Çetres, Recai. Kelâm-Usûl-i Fıkıh İlişkisi (İmâmü’l-Harameyn el-Cüveynî Ekseninde). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
Ensârî, Abdülalî Muhammed b. Nizâmiddîn el-Hindî. Fevâtihu’r-rahamût bi şerhi müsellimi’s-sübût. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1998.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
Erkal, Mehmet. "Muâmelât-ı Şer’iyye, Bey’ Bi’l-Vefa, Bey’ Bi’l-İstiğlâl". İslam Hukuku Açısından Tarihten Günümüze Kredi ve Finans Yöntemleri Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantısı. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
Es'adî, Muhammed Ubeydullah. el-Mûcez fî usûli’l-fıkh. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1990.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İslam Hukukunun Kaynakları. çev. H. Yunus Apaydın. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Yayınları, 2021.
Hallâf, Abdulvehhâb. İlmü usuli'l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
Hudarî, Muhammed. Usûlü’l-Fıkh. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. İslam Hukuk Felsefesi Gaye Problemi. çev. Vecdi Akyüz-Mehmet Erdoğan. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1996.
İbn Manzur, Ebu'l-Fazl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisanu’l-Arab. 30 Cilt. Beyrut: Darul-Kütübi'l-İlmiyye, 2009.
İbnu’s-Sââtî, Ebu'l-Abbas Muzafferuddin Ahmed b. Ali b. Talib. Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ilmi'l-usûl. thk. İbrahim Şemsüddin. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004.
İsnevî, Cemalüddin Abdürrahim. Nihâyetü’s-sûl şerhu minhâci’l-vüsûl fî İlmi’l-usûl. thk. Abdülkadir Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
Kaan, Enver Osman. "Finansman Kaynağı Olarak Bey’ bi’l-Vefa, Bey’ bi’l-İstiğlal ve Bey’u’l-Îne". Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi-Journal of Language and Literature Studies 17 (2018).
Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Abdülcebbar b. Ahmed b. Abdilcebbar el Hemedânî. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Mahmud Muhammed Kâsım. Kahire: el-Müessesetü’l-Misriyyetü’l-Âmme, 1962.
Kâsânî, Alaüddin Ebû Bekr b. Mes'ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâî fî tertîbi'ş-şerâî. thk. Ali Muhammed Muavvız-Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 2003.
Köse, Saffet. “Hiyel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/170-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Liv, Cemil. "İslam Fıkhında Zâhirî-Bâtınî İrade Ayrımının Hukukî İşlemlere Etkisi". İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (2016).
Mergînânî, Ebu'l-Hasen Burhanüddin Ali b. Ebi Bekr. el-Hidâye şerhu bidâyeti'l-mübtedî. thk. Muhammed Anan Derviş. Beyrut: Daru'l-Erkam, ty.
Mevsilî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. thk. Şuayb el-Arnavûd vd. Dımeşk: er-Risâletü'l-Alemiyye, 2010.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz b. Ali. Mir’âtü’l-usûl fî şerhi mirkâti’l-vusûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
Muhammed Edib Salih. Tefsîru’n-nusûs fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2008.
Mübârekfûrî, Ebü’l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdirrahman. Tuhfetü’l-Ahvezî, bi şerhi câmi’i’t-Tirmîzî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
Nesefî, Ebû'l-Berekât Hâfızüddin Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-müntehab fî usuli'l-mezheb. thk. Salim Öğüt. ty.
Özdemir, Recep. "Ayni Teminatlar Bağlamında Bey’ bi’l-Vefânın Hukuki Durumu". İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (2018).
Semerkandî, Ebubekir Alâüddin Muhammed b. Ahmed. el-Mîzân fî usuli'l-fıkh. thk. Yahya Murad. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Seh. el-Usûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
Şa’ban, Zekiyüddin. Usûlu'l-fıkhi'l-İslamî. İstanbul: Mektebetü'l-İrşâd, 2016.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Lahmî. el-Muvafakat. thk. Meşhûr b. Hasen. Beyrut: Daru İbnu'l-Affân, 2008.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ilmi’l-usûl. thk. Şa’bân Muhammed İsmâîl. Kahire: Daru’l-Kütübî, ty.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim. Şerhu’l-lüma’. thk. Abdülmecîd Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
Teftezânî, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer. Şerhu’t- telvîh ale’t-tavzîh. thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
Türcan, Talip. "İslam Hukukunda İki Farklı Geçerlilik Alanı: Kazâî ve Diyânî Hüküm Ayırımı". İslâmî Araştırmalar Dergisi 1 (2006).
Yaylalı, Davut. "İslam Hukukunda Kazâî-Diyânî Hüküm Ayırımı". Dinî Araştırmalar 15 (2003).
Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhiyyu’l-âmm. 3 Cilt. Dımaşk: Matbaatü Tarabîn, 1968.
Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Bahâdır b. Abdillah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. thk. M. Muhammed Tâmir, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
Zeydan, Abdülkerim. el-Medhal li dirâseti’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
Zeydan, Abdülkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1998.