İdealizm ile Gerçekçilik Arasında Hanefî Siyaset ve Şeriat Görüşü: Hasîrî’nin Hissî ve Dinî Siyaset Anlayışı: (Siyasa ad-diniyye al-‘uzma ve siyasa al-hissiyye al-‘uzma)

İslam fıkıh geleneğinin siyaset kavramına bakışı konusunda yapılan çalışmalar genellikle el-ahkamü's-sultaniyye ve es-siyasetü'ş-şer'iyye eserleri üzerinden yapılmakta ve kelam-fıkıh bakış açıları bu çerçevede ele alınmaktadır. Modern İslamcı siyaset anlayışının kapsayıcı siyaset anlayışının etkisiyle ulemanın siyaset üzerine yazıları daha çok İbn Teymiyyeci bakış açısını öne çıkarmış durumdadır. Hanefi siyaset anlayışının bu denklemde nerede durduğu ile ilgili çok fazla çalışma yapılmış değildir. Bunun bir nedeni Hanefi siyaset anlayışının daha çok 16. yüzyıl sonrası Osmanlı alimlerinin siyaset-i şer'iye edebiyatına yazılarıyla katılmalarıdır. Daha eski siyaset yazıları, özellikle mezhebin kurumsal ve kavramsal olgunluğunu elde ettiği Maveraünnehir dönemi yazıları hem sayı olarak çok az hem de kapsamlı bir değerlendirmeyi hakedecek ayrıntılardan uzaktır. 6./12. yüzyıl Buhara Hukuk Okulu fakihlerinden el-Hasiri'nin el-Havi adlı vakıat türündeki çalışması önsüzünde kısa ama oldukça anlatıcı bir siyaset kavramsallaştırmasına imza atmıştır. Siyaset-i diniye ve siyaset-i hissiye kavramları üzerinden Buhara Hanefi Hukuk Okulunun siyaset anlayışını açıklayan Hasiri şeriatla siyasetin alanlarını çizmeye çalışmıştır. Bu yazı fıkıh geleneğindeki farklı siyaset-şeriat kavramsallaştırmalarını verdikten sonra Hasiri'nin görüşlerini genel Hanefi siyaset çerçevesini ortaya koyan bir örnek olarak ele almaktadır. Abstract Modern studies on the concept of siyasa in Islamic legal tradition have usually taken the works of al-Ahkam al-sultaniyya by al-Mawardi and as-Siyasa al-shar‘iyya by Ibn Taymiyya as points of reference in that kalam-fiqh conceptions of siyasa were more or less shaped under the influences of these two classical works. What is more, Ibn Taymiyyan influence in the all-inclusive view of modern Islamist idea of politics is very obvious. The Hanafi juristic idea of siyasa drew less attention compared to Shafi‘i and Hanbali ideas probably due to the scarcity of the works of Hanafi jurists on siyasa until the 16th century Ottoman jurists’ participation in the as-siyasa ash-shar‘iyya literature. During the Bukharan period of Hanafi school the jurists wrote little on siyasa; one of the rare examples was provided by a a 6th/12th century jurist, al-Hasiri, who in his work in waqi‘at genre titled al-Hawi, in a very concise introduction provided an interesting conception of siyasa as related to law (shari‘a). This study will first summarize the juristic views of siyasa in order to compare with the Hanafi view as expounded by al-Hasiri.

Anahtar Kelimeler:

siyasa, sharia, hanafi view, hasiri, fatwa

The Hanafi View of Siyasa and Sharia between Idealism and Realism: Al-Hasiri’s Conception of Temporal and Religious Politics: (Siyasa ad-diniyya al-‘uzma and siyasa al-hissiyya al-‘uzma)

Politics or siyasa as used in classical legal terminology has multiple senses. First, siyasa was understood by the Hanafi and other jurists as an aggravated law (shar‘ mughallaz), usually used in the context of punishment that requires a stronger stance. However, it is well known that this usage was not the only one; in another usage the word denotes rulings issued by the sovereign and his official representatives for the practice of governance or statecraft. From the second use of this term stems yet another, third meaning. This is the more familiar usage in terms of politics more generally or political theory. The use of the term in this sense had already been adopted by al-Farabi and others when translating Greek writings on political theory. It can be argued that ahkam as-sultaniyya or as-siyasa ash-shar‘iyya-type works combine three senses of this term. The Hanafi jurists kept the word siyasa to mean a heavy punishment to be inflicted by the ruler, and they were not greatly interested in developing a political theory. The very absence of political theory in this school seems to be significant, although they naturally had ideas on justice (‘adala) and criticized the rulers on the basis of them. One rare mention of siyasa as politics or political philosophy in the Hanafi legal tradition in the classical period is in one of the authoritative fatawa works of this school: al-Havi of al-Hasiri. The work of Hasiri is very insightful into Hanafi political theory. Hasiri is an exception because his work strangely openly talks about siyasa. Siyasa is legitimized through a state-of-nature/survival argument, necessary in itself.

Keywords:

Siyasa, sharia, al-hasiri, , al-havi of al-hasiri,

PDF

___

Anjum, Ovamir. Politics, Law and Community: The Taymiyyan Moment. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
Aşık Çelebi. Mi‘racü’l-eyale: Aşık Çelebi’nin Siyasetnamesi. nşr. M. Usame Onuş, Abdurrahman Bulut, Ahmet Çelik. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
Ayalon, David. “The Great Yasa of Chingiz Khan: A Re-examination (C2)”, Studia Islamica, 38 (1973), 107-156.
Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu: 10.-13. Yüzyıllar Orta Asya Vakıf Hukuku Bağlamında Bir İnceleme. Istanbul: İSAM Yayınları, 2014.al-Farabi, Abu Nasr. Ihsa’ al-‘ulum. ed. Ali Bu Malham. Beirut: Dar wa Maktabah al-Hilal, 1996.
Hamidullah, Muhammed “Serahsi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Al-Hasiri, Mahmud b. Ibrahim b. Anush al-Bukhari. al-Hawi fi’l-Fatawa. Istanbul: Suleymaniye Library. Hekimoğlu Collection., no: 402.
Ibn ‘Abidin, Muhammad b. Amin. Hashiyah Radd al-muhtar ‘ala al-Durr al-mukhtar sharh Tanwir al-absar. ed. ‘Adil Ahmad ‘Abd al-Mawjud and ‘Ali Muhammed. 13 vols. Riyad: Dar ‘alam al-Kutub, 1423/2003.
Ibn al-Qayyim al-Jawziyyah, Muhammad b. Abu Bakr. al-Turuq al-hukmiyyah fi al-siyasah al-shar‘iyyah. ed. Na’if Ahmad al-Hamad. 2 vols. .Makkah: Dar ‘alam al-fawa’id, 1428.
Ibn Farhun, Abu’l-Vafa Ibrahim b. Muhammad al-Ya‘muri. Tabsirah al-hukkam fi usul al-aqdiyah wa manahij al-ahkam. ed. Jamal A. Marashli. 2 vols. Riyad: Dar ‘alam al-Kutub, 1423/2003.
Ibn Nujaym, Zayn al-din b. Ibrahim. al-Bahr al-ra’iq sharh Kanz el-daka’iq. ed. Zakariyya al-‘Umayrat. 8. Vols. Beirut: Dar al-kutub al-‘ilmiyyah, 1418/1997.
Katip Çelebi, Haji Khalifa. Kashf al-zunun ‘an-asami al-kutub wa’l-funun. ed. Şerefettin Yaltkaya and Kilisli Rıfat Bilge. 2 vols. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1941.Al-Maturidi, Abu Mansur Muhammad b. Muhammad. Ta’wilat al-Qur’an. ed. Murteza Bedir. 18 vols. Istanbul: Mizan Yayınları, 2007.
Al-Maqrizi, Taqiy al-din Ahmad b. ‘Ali b. ‘Abd al-kadir. al-Mawa‘iz wa’l-i‘tibar fi zikri’l-khitat wa’l-athar. ed. Muḥammad Zaynahum and Madīḥah al-Sharqāwī. Cairo: Maktabah al-Madbulī, 1998.Sa‘d al-din al-Taftazani, Mas‘ud b. ‘Umar. Sharh al-Maqasid. ed. ‘Abd al-Rahman ‘Umayrah. 5 vols. Beirut: ‘Alam al-Kutub, 1419/1998.
Sadr al-Shari‘ah al-Thani, ‘Ubayd Allah ‘Umar b. Mas‘ud. Sharh Ta‘dil al-‘ulum. Leipzig:Leipzig University Library, Islamic Manuscripts, Cod. Arab. 043.
al-Sayyid al-Sharif al-Jurjani, Ali b. Muhammad. Sharh al-Mawaqif. ed. Mahmud ‘Umar al-Dimyati. 8 vols. Beirut: Dar al-kutub al-‘ilmiyyah, 1419/1998.
Al-Tarablusi, Abu’l-Hasan Ali b. Khalil. Mu‘in al-Hukkam fi ma Yataraddad bayn al-Khasmayn min al-Ahkam. Cairo: Bulaq, 1300.
al-Tarsusi, Najm al-din Ibrahim b. Ali. Tuhfah al-Turk fi ma Yajib an Yu‘mal fi’l-Mulk. ed. Ridwan al-Sayyid. Beirut: Dar al-Tali‘ah, 1413/1992