Ebû Sehl Îsâ b. Yahyâ el-Mesîhî ve Kitâb fî esnâfi’l-ulûmi’l-hikmiyye’si

İslam felsefesi geleneğinin unutulmuş isimlerinden biri olan Ebû Sehl Îsâ b. Yahyâ el-Mesîhî (ö. 416/1025’ten sonra), ilişki içinde olduğu isimler kadar henüz araştırmacıların ilgisine pek mazhar olmamış olsa da eserleri açısından dikkate değer bir filozoftur. Hayatı hakkında sahip olduğumuz sınırlı bilgiler, onun, bir dönem, Me’mûnî hükümdarı Me’mûn b. Me’mûn ve veziri Ebu’l-Hasen es-Sehlî’nin himayesinde İbn Sînâ, Bîrûnî, İbnü’l-Hammâr ve İbn Irâk gibi önemli bilginlerle birlikte çalışmalarını sürdürdüğünü göstermektedir. Başta tıp olmak üzere felsefenin pek çok alanında eserler kaleme alan Ebû Sehl’in, felsefî bilimlerin sınıflandırılmasıyla ilgili olarak vezir Sehlî için kaleme aldığı Kitâb fî esnâfi’l-ulûmi’l-hikmiyye, bu alana dair günümüze gelen görece erken eserlerden biridir. Metafizik yanında tabiî bilimi de “tümel bilim” kapsamında değerlendirmesiyle öne çıkan eserde, Ebû Sehl, Geç Antik dönemde İskenderiye’de oluşmuş Aristotelesçi külliyatı merkeze alarak her bir bilim dalının içeriği, o alanda yazılmış temel metinler ve bu metinler hakkında yapılmış açıklayıcı/yorumlayıcı çalışmalara atıfta bulunarak yüzyıllara yayılmış geniş bir literatürü okuyuculara sunmaktadır. Bu makalede, Ebû Sehl’in hayatı ve eserleri ortaya konulduktan sonra, Kitâb fî esnâfi’l-ulûmi’l-hikmiyye tanıtılmakta ve eserin yeni bir neşrine ve Türkçe tercümesine yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Ebû Sehl el-Mesîhî, İbn Sînâ, Bîrûnî, tümel bilim, tabiî bilim

Abū Sahl al-Masīḥī and his Kitāb fī aṣnāf al-ʽulūm al-ḥikmiyya

Abū Sahl ʽĪsā ibn Yaḥyā al-Masīḥī (d. after 416/1025) is a neglected figure within the philosophical tradition in Islam. The very limited information about his life shows that he was under the patronage of the Ma’mūnid ruler Ma’mūn ibn Ma’mūn, and his vizier Abū al-Ḥasan al-Sahlī together with a group of famous scholars, such as Ibn Sīnā, al-Bīrūnī, Ibn al-Ḫammār, and Ibn ʽIrāq. He wrote many works on different fields of philosophy, particularly on medicine. Among them, Kitāb fī aṣnāf al-ʽulūm al-ḥikmiyya is a relatively early example of the genre that falls under the classification of the philosophical/intellectual sciences. Abū Sahl’s work is explicitly based on the Aristotelian corpus arranged in Alexandria in late antiquity, and he introduces each science by referring to its basic text(s), using the commentary tradition found both in late antiquity and in the Islamic period. In addition to the general importance of the wide literature that Abū Sahl provides us with, what is yet a more remarkable and exceptional feature of his work is his argument about the nature of “universal science”. As distinct from the positions of al-Fārābī and Ibn Sīnā, Abū Sahl sees both metaphysics and natural science as “universal sciences”. In this article, I first introduce Abū Sahl’s life and works, then analyze the content of Kitāb fī aṣnāf al-ʽulūm al-ḥikmiyya, focusing on his distinction between universal and particular sciences, and finally present the revised edition and Turkish translation of the work.

Keywords:

Abū Sahl al-Masīḥī Ibn Sīnā, al-Bīrūnī, universal science, metaphysics, natural science,

PDF

___

Alper, Ömer Mahir. “Mesîhî, Ebû Sehl”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, 313-4.
Arûzî, Nizâmî. Çehâr Makâle. nşr. Muhammed Kazvînî, tsh. Muhammed Muʻîn, Tahran: İntişârât-ı Kitâbfurûşî-i Züvvâr, 1333.
Beyhakî. Tetimmetü Sıvâni’l-hikme. nşr. Muhammed Şefîʻ, Lahor: y.y., 1351.
Biesterfeldt, Hinrich & M. Cüneyt Kaya. “An Aristotelian Classification of Sciences – by Avicenna?”. Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften (yayınlanacak).
Bîrûnî. el-Âsâru’l-bâkiye ani’l-kurûni’l-mâziye. nşr. C. Eduard Sachau, Leipzig: Brockhaus, 1878.
Bîrûnî. Risâletü’l-Bîrûnî fî fihristi kütübi Muhammed b. Zekeriyyâ er-Râzî. nşr. Paul Kraus, Beyrut: el-Verrâk, 2017.
Bîrûnî. Tahdîdü nihâyâti’l-emâkin li-tashîhi mesâfâti’l-mesâkin. nşr. Muhammed b. Tâvît et-Tancî, Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası, 1962.
Bîrûnî. The Determination of the Coordinates of Positions for the Correction of Distances between Cities. İng. çev. Jamil Ali, Beyrut: American University of Beirut, 1967.
Daiber, Hans. “Science Connecting Scholars and Cultures in Khwārazm: The Case of Khwārazmshāh Ma’mūn Ibn Ma’mūn”. Knowledge, Language, Thought and the Civilization of Islam: Essays in Honor of Syed Muhammad Naqoib al-Attas. ed. Wan Mohd Nor Wan Daud & Muhammad Zainiy Uthman, Skudai, Johor Darul Ta’zim, Malaysia: UTM Press, 2010), 283-294.
Dânişpejûh, M. Takî. “Esnâfu’l-ulûmi’l-hikmiyye”. Tahkîkât-ı İslâmî, (6/1-2, 1370hş./1991): 211-220.
Eichner, Heidrun. “Al-Fārābī and Ibn Sīnā on ‘Universal Science’ and the System of Sciences: Evidence of the Arabic Tradition of the Posterior Analytics”. Documenti e studi sulla tradizione filosofica medievale (21, 2010): 71-95.
Fârâbî. Makâle fî ağrâzi mâ baʻde’t-tabîʻa. Süleymaniye Ktp., Ragıp Paşa, 1461, vr. 183b-184b.
Gohlman, William E. The Life of Ibn Sina: A Critical Edition and Annotated Translation. Albany, New York: State University of New York Press, 1974.
Gutas, Dimitri. Avicenna and the Aristotelian Tradition: Introduction to Reading Avicenna’s Philosophical Works. Leiden&Boston: Brill, 2014.
Gutas, Dimitri. İbn Sînâ’nın Mirası. ed. & çev. M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik, 2010.
Hamevî, Yâkût. Muʻcemü’l-üdebâ’. nşr. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1993.
İbn Ebî Usaybiʻa. Uyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbbâ: A Literary History of Medicine. nşr. E. Savage-Smith & S. Swain & G.J. van Gelder, Leiden: Brill 2020.
İbnü’l-Kıftî. Târîhû’l-hukemâ. nşr. Julius Lippert, Leipzig: Dieterich'sche Verlagsbuchhandlung 1903.
Karmi, Ghada. “A Medieval Compendium of Arabic Medicine: Abū Sahl al-Masīḥī’s Book of the Hundred”. Journal of the History of Arabic Science (II/2, 1978): 270-90.
Kurtuluş, Rıza. “Merzübânnâme”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, 257-8.
Kutluer, İlhan. “Tahdîdü nihâyâti’l-emâkin”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, 390-1.
Langerman, Y. Tzvi. “Nu‘mān al-Isrā’īlī and his Commentary to Abū Sahl al-Masīḥī’s Kitāb al-Mi’a (“Book of the Hundred”)”. https://www.academia.edu/39839555/Nu_m%C4%81n_al-Isr%C4%81_%C4%ABl%C4%AB_and_his_Commentary_to_Ab%C5%AB_Sahl_al-Mas%C4%AB%E1%B8%A5%C4%ABs_Kit%C4%81b_al-Mi_a_Book_of_the_Hundred_ (erişim tarihi: 15.06.2020).
Luther, Irina. “The Conception of the Angle in the Works of Ibn Sīnā and aš-Šīrāzī”. Interpreting Avicenna: Science and Philosophy in Medieval Islam. ed. Jon McGinnis & David C. Reisman, Leiden: Brill, 2004, 112-25.
Madelung, W. “Āl-e Bāvand”. Encyclopædia Iranica http://www.iranicaonline.org/articles/al-e-bavand (erişim tarihi: 20.06.2020).
Al-Masīḥī, Abū Sahl. Five Books on Cosmology, Physics, and Medicine. ed. Fuat Sezgin, Frankfurt am Main: Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University, 2011.
Mehdevî, Yahyâ. Fihrist-i Nüshahâ-yı Musannefât-ı İbn Sînâ. Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, 1333hş.
Merçil, Erdoğan. “Bâvendîler”. TDV İslâm Ansiklopedisi, V, 214-6.
Muhammed, Mahmûd el-Hâc Kâsım. “Kitâbü’l-mi’e fi’t-tıb li’l-Cürcânî”. Âfâku’s-sekâfe ve’t-türâs (18, 1997): 77-89.
Pingree, David. “ʽIsā b. Yaḥyā Masīḥī Jorjānī”. Encyclopædia Iranica http://www.iranicaonline.org/articles/isa-b-yahya-masihi-jorjani (erişim tarihi: 01.07.2020).
Sanagustin, Floréal. Le livre des cent questions en médecine d'Abū Sahl ʻĪsā ibn Yaḥyā al-Masīḥī. 2 c., Damascus: Institut Français de Damas, 2000. Sezgin, Fuat. Geschichte des Arabischen Schrifttums [GAS]. Leiden: Brill, 1967-.
Şeşen, Ramazan & Cemil Akpınar & Cevat İzgi. Fihrisu mahtûtâti’t-tıbbi’l-İslâmî bi’l-lugâti’l-Arabiyye ve’t-Türkiyye ve’l-Fârisiyye fî mektebâti Türkiyâ. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 1984.