Ubeydullah SEZİKLİ, Seyid Muhammed Taki HÜSEYNİ

Abdülkâdir-i Merâgî’nin Günümüze Ulaşamayan Eserleri

Tarih boyunca ilmî değeri yüksek birçok kıymetli kitap veya eser kaybolmuştur. Bunların bir kısmı da mûsikî ilmine aittir. Bu eserler bazen koleksiyonerlerin raflarında gizlenmiştir. Kütüphanelerde bulunan önemli eserler de savaşlar ve sair sebeplerle başka ülkelerin kütüphanelerine intikal ettirilmiş ve gün yüzüne çıkartılmamıştır. Tüm bunların sonucunda ilim dünyası özellikle bu tür tek nüsha olan eserlerden yararlanma imkânını kaybetmiştir. Kaybolan bazı eserlerin isimlerini, müelliflerinin elimizde bulunan diğer eserlerinden ya da eser kaybolmadan önce bu eserleri kullanan diğer müelliflerden öğrenmekteyiz. Kaybolan kitaplarla ilgili buralarda verilen bilgiler bize bu eserleri araştırma ve bilim dünyasını bu eserlerin varlığından haberdar etme fırsatını tanımaktadır. Bu makalede mûsikî nazariyatı açısından önemli eserler kaleme alan Abdülkâdir-i Merâgî’nin (ö. 838/1435) elimizde bulunan Câmi‘u’l-elhân, Makâsıdü’l-elhân ve Şerh-i Edvâr isimli eserlerinde, şu an elimizde olmayan Kenzü’l-elhân, Risâle der-Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd ve Kitâb-ı Lahniyye hakkında verilen bilgiler mukayeseli olarak ele alınmıştır. Bunlardan, Kenzü’l-elhân, Merâgî’nin kayıp eseri olarak bilinmekte fakat Risâle der Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd ve Kitâb-ı Lahniyye ilim dünyası tarafından bilinmemektedir. Makalede bu eserler hakkında bulunabilen tüm bilgiler müellifin diğer eserlerindeki bilgilerle birleştirilerek verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türk Mûsikîsi, Müzikoloji, Abdülkâdir-i Merâgî, Abdülkâdir-i Merâgî Eserleri, Kenzü’l-elhân

The Extant Unreached Works of Abd al-Qadir Maraghi to Our Time

Some historically lost literature pertains to musical knowledge. Numerous such texts are no longer extant because private collectors sometimes stored significant original manuscripts on their shelves. In addition, texts were housed in libraries and transferred to overseas libraries during wars, never to be discovered again. Consequently, scientific disciplines could not benefit from such single-copy texts. We know the titles of some forgotten works through references to them in other works by their authors. We also know citations made to them before disappearance. We can utilize the information obtained about lost manuscripts from the extant literature to research such lost works and notify scholars about their existence. Abd al-Qadir Maraghi wrote the most important extant texts on musical theory: for example, Câmi‘u’l-elhân (Jâmiʿ al-alḥân), Makâsidu’lelhân (Maqâṣid al-alḥân), and Şerh-i Edvâr (Sharh al-Adwâr, a commentary on Ṣafî al-Dîn al-Urmawî’s Kitâb alAdwâr). These texts are still found in libraries and offer information about Maraghi’s lost works, including Kenzü’lelhân, Risâle der Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd, and Kitâb-ı Lahniyye. The present article attends comparatively to such information. Kenzü’l-elhân (Qanz al-alḥân) is known as a lost text attributed to Maraghi. However, the scientific community is not even aware of the existence of Maraghi’s other lost works, Risâle der Istıhâb-ı Gayr-i Ma‘hûd and Kitâb-ı Lahniyye. This paper combines all available information on these works with evidence obtained from other texts by Maraghi.

Keywords:

Turkish Music, Musicology, Abd al-Qadir Maraghi, Works of Abd al-Qadir Maraghi, Qanz al-alḥân,

PDF

___

Bardakçı, Murat. Maragalı Abdülkâdir. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1986. google scholar
Benâyî, M. K. Resâle der Mûsikî. thk. D. Saffvat. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1990. google scholar
Ensârî, Muhammed. “Ebu Eyyüb-i Medinî”. Dâiretü’l-Ma’ârifi Büzürg-i İslâmîc. 5/196, Tahran: Merkez-i Dâiretü’l-Ma‘ârif, 2000. google scholar
Fârâbî. el-Mûsîka’l-kebîr. thk. G. A. Haşebe ve M. A. el-Hafnî. Mısır: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî. 1967. google scholar
Farmer, Henry George. Târîhu’l-mûsîka’l-‘Arabiyye. çev. Y. Nassâr el-Ehvânî. Kahire: Mektebetü Mısır, 1956. google scholar
Hüseyni, Seyyid Muhammed Tagi. Kitâb-i Fârsî Fî Fenni’l-elhân ve 15.yy Mûsikî Nazariyâtındaki Yeri ve Önemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021. google scholar
Hüseyni, Seyyid Muhammed Tagi. Fihrist-i Destnîvîshâ-yı Fârsî-yi Kitâphâne-i Nuruosmaniye. Tahran: Bünyâd-ı Şükûhî, 2016. google scholar
İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist fî ahbâri’l-'ulemâ’i’l-musanmfln mine’l-kudemâ' ve’l-muhdesîn ve esmai kütübihim. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1978. google scholar
İsfahânî, Ebü’l-Ferec. el-Egânî, haz. İ. Abbas, Beyrut: Dâru Sâdır, 2008. google scholar
Macid, Fahri. Tarih el-felsefetü’l-islamiyye. Beyrut: Dârü’n-Neşr, 1974. google scholar
Merâgî, Abdülaziz. Nekâvetü’l-edvâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3646. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir, Câmi‘u’l-elhân. thk. T. Bîneş. Tahran: Pejuhişgâh-ı Ulum-i İnsânî, 1987. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. haz. B. Hazrai. Tahran: Ferhengistan-ı Hüner, 2009. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3644. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. Oxford: Bodleian Kütüphanesi, Marsh 282. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân Özeti. Oxford: Bodleian Kütüphanesi, Ouseley 264. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Câmi‘u’l-elhân. Tahran: Melik Kütüphanesi, 6317. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3656. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. İstanbul: Topkapı Sarayı Kütüphanesi, 1726. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Meşhed: Asitan-ı Kuds Kütüphanesi, 5390. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Paris: Bibliotheque Nationale Manuscripts Kütüphanesi, 1121. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Tahran: Melik Kütüphanesi, 832. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Tahran: Melik Kütüphanesi, 1649. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. Ankara: Milli Kütüphane, A5238. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Mekâsidü’l-elhân. thk. T. Bîneş. Tahran: Bongâh-ı Tercüme, 1977. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Şerh-i Edvâr. thk. T. Bîneş. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1992. google scholar
Merâgî, Abdülkâdir. Şerh-i Edvâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 3651. google scholar
Mübârekşâh-i Buhârî. Şerhü’l-Edvâr. thk. A. Envar. Tahran: Ferhengistan-i Hüner, 2013. google scholar
Müneccimbaşı, Ahmet Dede. Sahaifü’l-Ahbar (Müneccimbaşı Tarihi). İstanbul: y.y., 1285. google scholar
Özcan, Nuri. “Türk Mûsikîsinin Âbide Şahsiyetlerinden Abdülkâdir-i Merâgî”. Türkler 8/900-904, Ankara: y.y., 2002. google scholar
Özergin, Kemal. “Hace Abdülkâdir Maragi’nin Manzum Bir Arzıhali”. Kemal Çığ’a Armağan. (İstanbul: 1984), 131-156. google scholar
Rızâyî, Behram. “Târihçe-i Kâgez”. Keyhân-ı Ferhengî. Tahran: 2007, (249), 54-59. google scholar
Risâle fî fenni’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 3661, 20b-43b google scholar
Rosenthal, Franz. Ahmadb. at-Tayyib as-Sarahsı. New Haven: American Oriental Society, 1943. google scholar
Sawa, George D. Kamus kitabu’l-egânî. Leiden: Bril, 2015. google scholar
Şirvânî, Fethullah. el-Mecelle fî’l-mûsikî. Tahran: Milli Kütüphane, A1671, 114. google scholar
Şevkî, Dayf. Şi‘r ve’l-gınâ fi Medîne ve Mekke li-Asri’l-Benî Umeyye. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif. 1979. google scholar
Terbiyet, Muhammed Ali. Dânişmendân-ı Âzerbaycan. Tahran: y.y., 1314. google scholar
Urmevî, Safiyüddin. Kitâbü’l-Edvâr fi’l-mûsîka. thk. G. A. Haşebe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1986. google scholar
Urmevî, Safiyüddin. el-Edvâr ve tercüme-i Farsî. thk. A. Rüstemî. Tahran: Mirâs-ı Mektûb, 2002. google scholar
Urmevî, Safiyüddin. eş-Şerefîyye. haz. Hazrai, B. Tehran: Ferhengistan-ı Hüner, 2006. google scholar
Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemü’l-udebâ. haz. İ. Abbas. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993. google scholar
Yekta, Rauf. Esâtîz-i Elhân. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2002. google scholar
Zekeriya, Yusuf. Müellefâtü’l-Kindî el-Mûsikîyye. Bağdat: Matbaatü Şefîk, 1962. google scholar