İslam Hukukunda Temyiz: Ceride-i İlmiyye Kapsamında Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye Örneği

İslâm hukukunda mahkeme kararlarının temyiz edilmesi hususu tartışılmıştır. İslâm hukukçularının çoğunluğu belirli şartlar dahilinde mahkeme kararlarının temyizini kabul etmişlerdir. Bu çalışmanın birinci kısmında, İslâm hukukunda temyizin mümkün olup olmadığı ve mahkeme kararlarının bozma nedenleri incelenmiştir. İslâm hukuk tarihinde, temyiz işlevini yerine getiren birçok farklı müessese teşkil edilmiştir. Bunlar genellikle doğrudan temyiz ile görevli olan kurumlar değildir. Tanzimat sonrası Osmanlı’da teşkil edilen Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye ise asli olarak temyiz ile görevli olan bir kurumdur. Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye, şer‘î mahkemeler tarafından verilmiş olan kararların temyiz incelemesini yapmıştır. Bu kurum, 1861 yılında kurulmuş, 1917 yılında şer‘î mahkemelerin Adliye Nezareti’ne devredilmesi ile işlev görememiştir. 1920 yılında tekrar faaliyete geçen Meclis, 1924 yılında şer‘î mahkemelerin ilgası ile kaldırılmıştır. Çalışmanın ikinci kısmında, Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye genel itibariyle ele alınmıştır. Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye, İslâm hukukunda temyiz incelemesinin nasıl yapıldığına yönelik bir örnek sunmuştur. 1914-1917 yılları arasında Meclis Tedkîkât-ı Şer‘iyye’de verilmiş olan kararlar Ceride-i İlmiyye’de yayımlanmıştır. Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye’nin kapsamının ve kararlarının inceleme şeklinin ortaya konması ve İslâm hukuk sistemi içerisinde temyiz incelemesinin nasıl ele alındığının gösterilmesi açısından bu kararlar, bozma nedenleri belirtilerek tasnif edilmiştir. Çalışmanın üçüncü kısmını da bu kararların tasnifi ve bozma nedenleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Temyiz, Kanun Yolu, Bozma Nedenleri, Şer‘î Mahkemeler, Meclis-i Tedkîkât-ı Şer‘iyye

Appeal in Islamic Law: The Example of Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya in the Scope of Jaridah al-Ilmiah

The issue of appealing court decisions has been discussed in Islamic law. The majority of Islamic jurists have accepted an appeal of a court decision under certain conditions. This study firstly examines whether appeals are possible in Islamic law and what reasons occur for reversing a decision. In the history of Islamic law, many different establishments have been established that fulfill the function of an appeal these establishments were usually not directly charged with appeals. The Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya (Meclis-i Tedkīkāt-ı Şer’iyye in Ottoman Turkish), which was established in the Ottoman Empire after the Tanzimat as an institution primarily responsible for appeals. The Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya, examined appeals regarding the decisions given by the shariah courts. This institution was established in 1861 and ceased its ability to function after the sharia courts were assigned to the Ministry of Justice in 1917. The institution, which became operational again in 1920 before being abolished in 1924 alongside with the abolition of the Sharia courts. The study, secondly provides a general discussion of the Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya. The Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya presents an example of how appeals were conducted in Islamic law. The decisions taken at the Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya between 1914-1917 were published in the Jarīdah al-Ilmiah (Ceride-i Ilmiyye in Ottoman Turkish). These decisions have been classified by stating the reasons for reversing a ruling in order to show the scope of the issues and decisions the Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya examined and to understand how appeal reviews were conducted within the Islamic legal system. Thirdly, the study provides a classification of these decisions and the reasons given for reversals.

Keywords:

Fiqh, Appeals, Right to Appeal, Reasons for Reversing a Judgment, Shariʿah Courts, Majlis-i Tadkīkāt-i Sharʿiyya,

PDF

___

Abdullah, Hâşim Cemil. “İslam Hukukunda Yargı Kararlarının Temyizi”. çev. H. Yunus Apaydın. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (1989), 383-400. google scholar
Adil, Abdurrahman. Mahkeme-i Temyiz. Konstantiniyye: Matbaa-yı Ebu’z-Ziyâ, 1312. google scholar
Ak Çelik, Hasret. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’nin Hukuki ve Siyasi Yetkileri. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016. google scholar
Akgündüz, Ahmet. “İslam Hukukunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şer‘iyye Mahkemeleri ve Şer‘iyye Sicilleri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 13-48. google scholar
Akgündüz, Ahmet, “İslam ve Osmanlı Hukukunda Gıyapta Yargılama Müessesesi” Belleten 50/196 (1986), 169-200. google scholar
Akgündüz, Ahmet. İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyâtı. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2011. google scholar
Akgündüz, Murat. “Osmanlı Devleti’nde Şeyhülislamlığa Bağlı Bir Birim Olarak Meclis-i Tedkîkât-ı Şer’iyye”. Ekev Akademi Dergisi 21 (2004), 167-172. google scholar
Akman, Ahmet. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Usûl Hukukundaki Gelişmeler”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/1 (2019), 431-450. google scholar
Akman, Ahmet. Tanzimat Sonrasi Osmanli Adliye Teşkilati Ve Yargilama Usûlü. Ankara: Yetkin Yayınları, 1. Basım, 2022. google scholar
Akyüz, Vecdi. İslam Hukukunda Yüksek Yargi ve Denetim Divan-i Mezalim. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995. google scholar
'Alâ’uddîn Ebu’l-Hasan, 'Alî b. Halil et-Trâblusî el-Hanefî. Mu‘îmı’l-Hukkâm Fîma Yeterededü Beyne’l-Haşmeyni Mine’l- 'Ahkam. yy.: Dâru’l-Fikr, ty. google scholar
Ali Haydar Efendi, Hocaeminefendizâde. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017. google scholar
Ali Ulvi. Telhîs-i Kavâid-i Külliyye ve Istilâhât-i Fikhiyye. İstanbul: A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1317. google scholar
Aslan, Nasi. İslâm Hukukunda Yargilama Etiği ve İlkeler. Adana: Karhan Kitabevi, 2. Basım, 2014. google scholar
Atar, Fahreddin. İslâm Adliye Teşkilâti (Ortaya Çikişili ve İşleyişi). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ty. google scholar
Atar, Fahreddin. İslam Yargilama Hukukunun Esaslari. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2.Basım, 2017. google scholar
Atar, Fahrettin. “Kazâ”. Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 25/113-117. Ankara: TDV Yayınları, 2002. google scholar
Atasoy, Samed, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Kanunlaştırma Usulü ve Meclislerin Rolü”, SDÜHFD 10/2(2020), 245-273. google scholar
Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Adalet Yayınevi, 11. Basım, 2022. google scholar
Aydın, Bilgin vd. Şeyhülislâmlık (Bâb-ı Meşihat) Arşivi Defter Kataloğu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2006. google scholar
Aydın, Mehmet Âkif. “Mahkeme (Osmanlı Devleti’nde Mahkeme)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/341-344. Ankara: TDV Yayınları, 2003. google scholar
Aydın, Mehmet Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayınevi, 14. Basım, 2017. google scholar
Aydın, Melikşah. “İslam Hukuku ve Antik İbrani Hukukunda Yargıçlık”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/1 (2022), 451-467. google scholar
Aydın, Melikşah. İslam ve Osmanlı Hukukunda Hâkimlik ve Hâkimlerin Nitelikleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 1. Basım, 2016. google scholar
Aydın, Melikşah. Klasik Dönem Osmanlı Yargılama Hukukunda Tanıklık. İstanbul: Onikilevha Yayınları, 1. Basım, 2021. google scholar
Bayındır, Abdülaziz. İslâm Muhakeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması). İstanbul: İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, 1986. google scholar
Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hikmet Yayınları, 2. Basım, 1979. google scholar
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976. google scholar
Dirik, Mehmet, Ayhan Hira, “İslam Hukukunda Gaibin Yargılanması” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (2021), 71-101. google scholar
Doğangüzel, Betül. “Tanzimat Döneminin Şeriye Mahkemeleri ve Kadıların Değişim Sürecine Etkisi”. Adalet Dergisi 62-63 (2019), 49-66. google scholar
Ekinci, Ekrem Buğra. “İslâm Hukukunda Mahkeme Kararlarinin Kontrolü”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9/1-2 (2001), 65-157. google scholar
Ekinci, Ekrem Buğra. “Mecelle’de Kanun Yollan”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi-Argumentum 58 (2000), 1-16. google scholar
Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukukunda Kanun Yolları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996. google scholar
Ekinci, Ekrem Buğra. “Osmanli Hukukunda Mahkeme Kararlarinin Kontrolü (Klasik Devir)”. BELLETEN 65/244 (2001), 959-1006. google scholar
Ekinci, Ekrem Buğra - Şimşirgil, Ahmet. Ahmed Cevdet Paşa Ve Mecelle. İstanbul: KTB Yayinlari, 2. Basim, 2008. google scholar
Gedikli, Fethi. “Kazâ (Osmanli Devleti’nde Kazâ)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/117-119. Ankara: TDV Yayinlari, 2002. google scholar
Gözübenli, Beşir. “Mefkûd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayinlari, 2003. google scholar
Gür, Refik. Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle. İstanbul: Sebil Yayinevi, 3. Basim, 1993. google scholar
Gürbüz, Mustafa. İslam Hukuk Tarihinde Kanun Yolu Olarak Temyiz Mahkemesi Ve Osmanli Devletindeki İşleyişi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayimlanmamiş Yüksek Lisans Tezi, 2006. google scholar
Haci Reşit Paşa. Ruhu’l-Mecelle. İstanbul: Dâru’l Hilafet-i’l Âliye, 1326. google scholar
İbn Ferhun, 'İbrahim b. 'Alî b. Muhammed İbn Ferhun Burhâneddîn el-Ya'meff. Tabşiratu’l-Hukkamfi 'Usüli’l-'Akdiyeti veMenâhicu’l-'Ahkâm. Misir: Mektebetü’l-Kulliyyât el-Ezheriyye, 1986. google scholar
İpşirli, Mehmet. “Huzur Mürâfaasi”. Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 18/444. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. google scholar
Karâfî, Ebû 'Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. İdrîs. El-FurûkEnvâr U—-BumkFîEm!â’’--Fumk. yy.: 'Âlemü’l-Kütüb, ty. google scholar
Karâfî, Ebû 'Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. İdrîs. El-İhkâmFîTemyîz’ilFetâvâAni’l-Ahkâm VeTaşarrıfât’ilKâdî Ve’l-İmâm. thk. 'Abdulfettâh Ebû Ğudde. Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2. Basım, 1416. google scholar
Kâsânî, Ebû Bekir b. Mes'ûd el-Bedâ’i'u ’s-şanâ’i' fî tertibi’ş-şerâ’i'. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-'İlmiyye, 1986. google scholar
Kaya, Recep. 400 ve 401 Nolu Çermik Şer’iyye Sicillerinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2015. google scholar
Koşum, Adnan. İslam Hukuk Doktrininde Yargı Hataları Önleyici Tedbirler ve Hatalardan Doğan Sorumluluk. Isparta: Fakülte Kitabevi, 1. Basım, 2004. google scholar
Meşihat-ı Celile-i İslamiyye, Ceride-i İlmiyye (Cİ), 1/3, (Ramazan 1332), 122-126; 1/6, (Zilhicce 1332), 415417; 1/8, (Sefer 1333), 496-497; 3/22, (Rebîü’l-âhir 1334), 460-463; 3/23, (Cemâziyelevvel 1334), 498-500; 3/24, (Cemâziyelâhir 1334), 557-559; 3/25, (Recebü’l-ferd 1334), 595-600; 3/26, (Şaban 1334), 652-653; 3/29, (Rebiü’l-evvel 1335), 800-801; 3/30, (Rebîü’l-âhir 1335), 841; 3/31, (Cemâziyelevvel 1335), 884-885. google scholar
Nesli, Aslıhan. “‘Tensîkât-ı Adliyye: Mahkeme-i Temyîz’ Adlı Makale Bağlamında Mehmed Ârif’in Temyiz Mahkemesi Hakkindaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi”. Yıldırım BeyazıtHukuk Dergisi 1 (08 Mart 2019), 159-186. google scholar
Okur, Saliha. Cerîde-i İlmiyye’deki Bozma Kararlarının Hukukî Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayimlanmamiş Yüksek Lisans Tezi, 2001. google scholar
Ömer Hilmi Efendi, Karinabâdî. Ömer Hilmi Efendi’nin Külli Kaideler Şerhi Mlr’âtü’l-Mecelle. ed. Mustafa Ünal - Abdussamed Atasoy. Ankara: Adalet Yayinevi, 1. Basim, 2022. google scholar
Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-’Eimme. el-Mebsût. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma'rife, 1414/1993. google scholar
Şentop, Mustafa. Şer’iyye Mahkemelerinde Temyiz ve İstinaf XIX. ve XX. Yüzyil. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayimlanmamiş Yüksek Lisans Tezi, 1995. google scholar
Şeyh Bedreddin, İbn Kadi Simavne. Yargilama Usulüne Dair: Câmiu’l-Fusûleyn. ed. H. Yunus Apaydin. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanliği, 2012. google scholar
Fulya Teomete Yalabiyik, Fransiz Hukukunda Temyizin Tarihi Gelişimi ve Temyiz Sebepleri İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayimlanmamiş Yüksek Lisans Tezi, 2010, google scholar
Turan, Ali. “Abdurrahman Âdil Eren’in (1868-1942) Hayati, Eserleri ve Mahkeme-i Temyiz Adli Eserinin Tahlili”. Türk Hukuk Tarihi Araştirmalari 23 (2017), 57-80. google scholar
Turan, Ali. Türk Hukuk Tarihinde İlk Temyiz Mahkemesi Divân-i Ahkâm-i Adliye. Ankara, Adalet Yayinevi, 2022. google scholar
Tuzcu, Abdullah. Kur 'cn-ı Kerim Açisindan Mecellenin Külli Kaideleri. Ankara: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayimlanmamiş Yüksek Lisans Tezi, 2012. google scholar
Yakut, Esra. Şeyhülislamlik: Yenileşme Döneminde Devlet Ve Din. İstanbul: Kitap Yayinevi, 2005. google scholar
Yaman, Ahmet - Çaliş, Halit. İslâm Hukukuna Giriş. Istanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfi Yayinlari, 10. Basim, 2015. google scholar
Yildirim, Mustafa. Mecelle’nin Küllî Kâideleri. İzmir: Tibyan Yayincilik, 4. Basim, 2015. google scholar
Yurdakul, İlhami. Osmanli Devleti’nde Şer’î Temyîz Kurumlari. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996. google scholar Zeydân, Abdulkerim. El-Veciz fî Şerhi’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye fî Şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessetu’r-Risâle, 1422. google scholar