Mistisizmin Felsefî Okuması: Walter T. Stace’in Mistik Tecrübeye İlişkin Düşüncelerinin Bir Değerlendirmesi

Bu makale, mistisizm konusunda XX. yüzyılın öne çıkan isimlerinden biri olanWalter T. Stace’in konuya ilişkin düşüncelerinin değerlendirmesini içermektedir.Stace, Kant sonrası dinin kaynağı, Tanrı’nın varlığı, dinî tecrübenin imkânı gibitartışmalar bağlamında gündeme gelen mistisizmin felsefî okumasını yapar. Tecrübeyidinden bağımsızlaştırarak insanın doğasıyla ilgili bir probleme dönüştürür.Mistik metinlerin fenomenolojik incelmesiyle, mistik tecrübenin bir türünün,“içe dönük mistik tecrübe”nin “saf bilinç” tecrübesi olduğunu ve tecrübe esnasında“evrensel ben” ile dolaysız birliğin tecrübe edildiğini iddia eder. Ardından mistisizmleilgili pek çok soruna bu iddia temelinde cevaplar sunar. Ancak dikkatlibir okuma ile Stace’in açıklamalarının doğrudan mistik metinlerin fenomenolojikokumasına dayanmadığı, tecrübenin tanımı ve sınıflandırmasının gerisinde bilinçleilgili felsefî bir varsayımın yer aldığı ortaya çıkar. Aslında Stace, Kant’ın düşüncedizgesinde yer alan tecrübenin unsurlarını önceleyen “aşkınsal ben”i kabulederek, mistik tecrübeyi “aşkınsal ben”in tecrübesi olarak yorumlar. Fakat Stace,“aşkınsal ben” ve saf bilinç ile ilgili düşüncelerini temellendirmez. Kant’a yaptığıatıflarını belirginleştirmez. Bunun yerine dikkatleri mistik anlatılar üzerine çeker.Mistiklerin kullandıkları benzer kelimeleri vurgulayarak, bunları “saf bilinçtecrübesi”ne delil gösterir. Bu tutumu, argümanının felsefî temellerinin zayıf kalmasınave birtakım muğlaklıkların oluşmasına yol açar. Bu makalede çoğu defadikkatten kaçan bu noktaların altının çizilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Walter T. Stace, mistik tecrübe, birlik, saf bilinç, aşkınsal ben

A Philosophical Reading of Mysticism: An Evaluation of Walter T. Stace’s Views on Mystical Experience

This article contains an assessment of Walter T. Stace’s ideas on mystical experience.Walter T. Stace is undoubtedly one of the pioneering names of the twentiethcentury. Stace offers a philosophical reading of issues including the origins ofreligion, the existence of God and the possibility of religious experience, whichcame to the fore after Kant. He sets experience free from religion and makesit a problem regarding the nature of mankind. Through a phenomenologicalexamination of mystical texts, he asserts that one form of mystical experience,called “introverted mystical experience,” is the experience of “pure consciousness,”during which unity with the “Universal Ego” is experienced. On the basisof this assertion, he proposes various conclusions regarding mysticism. However,with a keen eye, it is seen that Stace’s explanations do not directly depend onthe phenomenological readings of mystical texts, and behind the classificationand definition of experience there also exists a philosophical hypothesis regardingconsciousness. In fact, Stace acknowledges the transcendental ego, which isprimordial to the constituents of experience in Kant’s metaphysical system; byacknowledging this, he designates mystical experience as the experience of thetranscendental ego. However, he does not ground his ideas about the transcendentalego and pure consciousness or clarify his references to Kant. Rather, heputs a spotlight on mystical narratives. By emphasizing similar terminology usedby mystics, he claims them to be evidence for the experience of pure consciousness.Such a manner causes some ambiguousness in his system and weakness inthe philosophical foundation of his argument. In this article, these points, whichmost of the time escape the attention of the reader, are underscored.

Keywords:

Walter T. Stace, mystical experience, unity, pure consciousness, transcendental ego,

PDF

___

Agamben, Giorgio, Çocukluk ve Tarih: Deneyimin Yıkımı Üzerine Bir Deneme, çev. Betül Parlak, İstanbul: Kanat Kitap, 2010.
Akdemir, Betül, “Mistik Tecrübenin Özüyle İlgili Çağdaş Kuramlar Bağlamında Türkiye’de Mistik Tecrübe Çalışmaları”, I. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi: Bildiriler Kitabı, ed. Furkan Yıldız - Ümit Güneş, İstanbul: İlmî Etüdler Derneği (İLEM) - Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi, 2013, s. 72-80.
Altuğ, Taylan, “Önyazı: Yargı ve Bilinç Kant’ın Özne Felsefesi Üzerine”, Gilles Deleuze, Kant’ın Eleştirel Felsefesi içinde, çev. Taylan Altuğ, İstanbul: Panel Yayınları, 1995, s. 9-24.
Ayer, Alfred Jules, Language Truth and Logic, London: Penguin Books, 1990.
Bouyer, Louis, “Mysticism: An Essay on the History of the Word”, Understanding Mysticism, ed. Richard Woods, London: The Athlone Press, 1981, s. 42-55.
Çitil, Ahmet Ayhan, Matematik ve Metafizik, İstanbul: Alfa Yayınları, 2012.
Deleuze, Gilles, Ampirizm ve Öznellik: Hume Açısından İnsan Doğası Üzerine Bir Deneme, çev. Ece Erbay, İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2008.
Eckhart, Meister, Ben, Meister Eckhart, Tanrı’nın Kendisinden Hiçbir Şeyi Saklamadığı Adam, der. David O’Neal, çev. Aslı Özer, İstanbul: Klan Yayınları, 2003.
Eliade, Mircea, Yoga: Ölümsüzlük ve Özgürlük, çev. Ali Berktay, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2013.
Forman, Robert K. C., “Introduction: Mysticism, Constructivism, and Forgetting”, The Problem of Pure Consciousness Mysticisim and Philosophy, ed. Robert K. C. Forman, New York: Oxford University Press, 1990, s. 3-52.
Gimello, Robert, “Mysticism in Its Contexts”, Mysticism and Religious Tradition, ed. S. T. Katz, New York: Oxford University Press, 1983, s. 61-88.
Gözkan, Bülent, “Kant’ın Metafizik ve Akıl Eleştirisi Üzerine Bir Eleştiri”, Yeditepe’de Felsefe, 1 (2002): 21-79.
Harmless, William, Reading Mystics: Text, Community, Experience, New York: Oxford University Press, 2008.
Hume, David, A Treatise of Human Nature, Oxford: Oxford University Press, 2001 = Türkçesi: İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme, çev. Ergün Baylan, İstanbul: BilgeSu Yayınları, 2009.
İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-tenbîhât: İşaretler ve Tenbihler, çev. Ali Durusoy v.dğr., İstanbul: Litera Yayınları, 2005.
James, William, The Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature, Oxford: Oxford University Press, 2012.
Jay, Martin, Deneyim Şarkıları: Evrensel Bir Tema Üzerine Modern Çeşitlemeler, çev. Barış Engin Aksoy, İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
Kalın, Fetullah, Rudolf Otto’da Din, Kutsallık ve Mistik Tecrübe, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014.
Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, çev. Paul Guyer - Allen W. Vood, Cambridge: Cambridge Universty Press, 1998.
Kant, Immanuel, Dreams of Spirit-Seer, çev. Emanuel F. Goerwitz, New York: The Macmillian Co., 1900.
Orman, Enver, “Alman İdealizmi ve Hegel”, Kant Sonrası Metafizik Üzerine Konuşmalar, ed. Erdal Yılmaz, İstanbul: Küre Yayınları, 2012.
Otto, Rudolf, The Idea of Holy: An Inquiry into the Non-Rational Factor in the Idea of the Divine and Its Relation to the Rational, çev. John W. Harvey, London: Penguin Books, 1959 = Türkçesi: Kutsal’a Dair: Kutsal Tasarısındaki Sezgisel Faktör ve Rasyonelle Olan İlişkisi Üzerine, çev. Sevil Ghaffari, İstanbul: Altıkırkbeş Basın Yayın, 2014.
Otto, Rudolf, Mysticism East and West, New York: The Macmillian Company, 1932.
Overall, Christine, “Mysticism, Phenomenalism, and W. T. Stace”, Transactions of the Charles S. Peirce Society, 18/2 (1982): 177-90.
Russell, Bertnard, Din ile Bilim, çev. Akşit Göktürk, İstanbul: Elif Yayınları, 1963.
Shear, Jonathan, “On Mystical Experiences as Support fort the Prennial Philosophy”, Journal of the American Academy of Religion, 62/2 (1994): 319-42.
Staal, Frits, Exploring Mysticism, Middlesex: Penguin Books, 1975.
Stace, Walter T., Mysticism and Philosophy, London: Macmillian, 1960 = Türkçesi: Mistisizm ve Felsefe, çev. Abdüllatif Tüzer, İstanbul: İnsan Yayıları, 2004.
Stace, Walter T., “Mistiklerin Öğretileri”, Bilimname, çev. Canan Kuvancı, 10/1 (2006): 117-31.
Stace, Walter T., The Teachings of the Mystics, New York: Mentor Book, 1960.
Stace, Walter T., The Theory of Knowledge and Existence, Westport: Greenwood Press, 1970. Sunar, Cavit, Mistisizmin Ana Hatları, Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1966.
Sunar, Cavit, Mistisizm Nedir?, İstanbul: Kılıç Kitabevi, 1979.
Swinburne, R., The Existence of God, Oxford, Clarendon Press, 1979. Tüzer, Abdüllatif, Dinî Tecrübe ve Mistisizm: Felsefî Bir Yaklaşım, İstanbul: Dergah Yayınları, 2006.
Underhill, Evelyn, Mysticism: A Study in Nature and Development of Spiritual Consciousness, London: Methuen University Paperbacks, 1960.
Wainwright, Wm. J., “Stace and Mysticism”, The Journal of Religion, 50/2 (1970): 139-54.
Yalçın, Sahabettin, “Kant’ta Transandantal Ben Bilinci”, Felsefe Dünyası, 39/11 (2004): 39-71.