Hanefî Fıkıh Literatüründe Gelenek Oluşturan Kayıp Bir Metin: Muhtasarü’l-Kerhî

Mezhep imamlarından aktarılan fıkıh mesâilini kısa ve öz olarak tek bir metindetoplamalarının sağladığı kolaylıkla tedris faaliyetlerinde tercih sebebi olan muhtasarlar,belli bir dönem sonra mezhep mesâilinin gelecek nesillere aktarılmasındabirinci el kaynaklar haline gelmişlerdir. Bu muhtasarlardan biri de Hanefî mezhebiteşekkül dönemi ilk muhtasar müelliflerinden ve dönemin Bağdat Hanefîleri’ninreisi Kerhî’nin el-Muhtasar’ıdır. Eser, Hanefî mezhebi klasik dönem muhtasarlarınınmodel metni Kudûrî’ye ait el-Muhtasar’ın da temel kaynağıdır. Kerhî’ninusule dair görüşleri mezhebin usûl-i fıkıh anlayışında etkili olduğu gibi, fıkha dairtelif ettiği bu eseri de Kudûrî’nin el-Muhtasar’ı üzerinden mezhebin klasik dönemmuhtasar metinlerine yön vermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kerhî, el-Muhtasar, Hanefîlik, teşekkül dönemi

A Canonical Lost Text in the Literature of the Ģanafī Fiqh: Mukhtaŝar al‑Karkhī

Mukhtaŝars have been preferred in the teaching of Islamic law because they weresimply short and concise form of legal problems (masā’il). These books becamethe primary sources in conveying the madhhab masā’il to the following generationsafter a certain point in history. From among them, al-Mukhtaŝar by al-Karkhī, the then head of the Hanafī fuqahā’ in Baghdad and one of the earliestauthors of mukhtaŝar, was very important. This work served as the main sourceof Qudūrī’s al-Mukhtaŝar which was an exemplary text for the mukhtaŝars of theHanafī madhhab during the classical period. While Karkhī’s thoughts in legaltheory had an impact on the usūl al-fiqh of the madhhab, his al-Mukhtaŝar alsoinfluenced the articulation of the furū‘ fiqh through Qudūrī’s al-Mukhtaŝar. Itthus became a guiding text for following mukhtaŝars of the madhhab in the classicalperiod.

Keywords:

al-Karkhī, al-Mukhtaŝar, Hanafiyya, formative period,

PDF

___

Abdülmuhsin b. Abdullah, “Şerhu Muhtasari’l-Kerhî li-Ebi’l-Hüseyn el-Kudûrî min evvelikitâbi’l-icârât ilâ âhiri kitâbi’r-rehn” (doktora tezi), Câmiatü’l-İmâm Muhammed b.Suûd el-İslâmiyye, 1429.
Âdil b. Abdullah, “Şerhu Muhtasari’l-Kerhî li-Ebi’l-Hüseyn el-Kudûrî min evveli kitâbi’lhudûdilâ nihâyeti kitâbi’l-havâle” (doktora tezi), Câmiatü’l-İmâm Muhammed b.Suûd el-İslâmiyye Riyad, 1429-30/2008-2009.
Apaydın, H. Yunus, “Kerhî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV, 285-87.
Aybakan, Bilal, “Furu‘ Fıkıh Sistematiği Üzerine”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat FakültesiDergisi (MÜİFD), 31 (2006): 5-32.Baktır, Mustafa, “Kaide”, DİA, XXIV, 205-10.
Bardakoğlu, Ali, “Hanefî Mezhebi”, DİA, XVI, 1-21.Bedir, Murteza, “Hanefî Mezhebinin Abbâsî Bağdat’ında Yükselişi ve Zayıflaması”, İslamMedeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-selâm) Uluslararası Sempozyumu: 7-9 Kasım 2008,ed. İsmail Safa Üstün, I-II, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı,2011, I, 621-632.
Boynukalın, Mehmet, İmam Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin Kitâbu’l-Asl Adlı EserininTanıtımı ve Fıkıh Usulü Açısından Tahlîli, İstanbul: Ocak Yayınları, 2009.
Cessâs, Ahkâmü’l-Kur’ân, haz. Muhammed Sâdık Kamhâvî, I-V, Beyrut: Dâru ihyâi’ttürâsi’l-Arabî, 1405.
Cessâs, Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fkhi’l-Hanefî, haz. Sâid Bekdâş v.dğr., I-VIII, Beyrut:Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
Ebû Süleyman, Abdülvehhâb İbrâhim, Tertîbü’l-mevzûâti’l-fıkhiyye ve münâsebetühû fi’lmezâhibi’l-erbaa, Mekke: Câmiatü Ümmi’l-kurâ, 1408/1988.
Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh, haz. Muhammed Hamîdullah, I-II, Dımaşk:el-Ma‘hedü’l-ilmî el-Fransî li’d-dirâsâti’l-Arabî, 1384/1964.
Ençakar, Orhan, “Kerhî’nin Muhtasar’ının Hanefî Muhtasar Geleneğine Etkisi: Kudûrî’ninMuhtasar’ının İcâre Bölümü Çerçevesinde” (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi,İstanbul, 2013.
Güney, Necmeddin, “Kudûrî’nin ‘Şerhu Muhtasari’l-Kerhî’ Adlı Eserinin ‘Siyer’ BölümününEdisyon Kritiği” (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya, 2006.
Hâkim Şehîd, el-Kâfî, Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 922; Süleymaniye Ktp., Hacı BeşirAğa, nr. 288.
İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, haz. M. Hayr Ramazan Yûsuf, Dımaşk-Beyrut: Dârü’lkalem,1413/1992.
Kâsânî, Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, I-VII, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
Kâtib Çelebî, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, haz. Şerafettin Yaltkaya - RıfatBilge, I-II, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
Kaya, Eyyüp Said, “Hanefî Mezhebinde Nevâzil Literatürünün Doğuşu ve Ebu’l-Leys es-Semerkandî’nin Kitabu’n-Nevâzil’i”, (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul,1996.
Kaya, Eyyüp Said, “Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlâl” (doktora tezi), MarmaraÜniversitesi, İstanbul, 2001.
Kaya, Eyyüp Said, “Muhtasar”, DİA, XXXI, 61-62.
Kirmânî, Rükneddin, el-Îzâh, Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 586.
Kirmânî, Rükneddin, et-Tecrîd, Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1780.
Kudûrî, el-Muhtasar, haz. Sâid Bekdâş, Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2010.
Kudûrî, Şerhu Muhtasari’l-Kerhî, Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 93; SüleymaniyeKtp., Damad İbrâhim Paşa, nr. 563.
Makdisi, George, Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, çev. Ali Hakan Çavuşoğlu - Hasan TuncayBaşoğlu, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2012.
Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm, I-II, İstanbul: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1317.
Mutarrizî, el-Muğrib fî tertîbi’l-Mu‘rib, haz. Mahmûd Fâhûrî - Abdülhamîd Muhtâr, I-II,Halep: Mektebetü Üsâme b. Zeyd, 1399/1979.
Müeyyed Billâh, Ahmed b. Hüseyin, Şerhu’t-Tecrîd fî fıkhi’z-Zeydiyye, haz. M. Yahyâ SâlimAzzân - Hamîd Câbir Ubeyd, I-VI, San‘a: Merkezü’t-türâs ve’l-buhûsi’l-Yemenî,2006/1427.
Müzenî, Muhtasarü’l-Müzenî, haz. M. Abdülkādir Şâhin, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye,1419/1998.
Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak, el-Fihrist, haz. Eymen Fuâd Seyyid, I-III, London:Müessesetü’l-furkān, 1430/2009.
Nûh b. Mustafa, Netâicü’n-nazar, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 653-654.
Özen, Şükrü, Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin Fıkıh Usûlünün Yeniden İnşası, İstanbul: y.y.,2001.
Özer, Salim, “Debbusi’nin ’el-Esrar fi’l-Usul ve’l-Furu‘’ Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili”(doktora tezi), Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 1997.
Saymerî, Hüseyin b. Ali, Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1405/1985.
Semerkandî, Alâeddin, Tuhfetü’l-fukahâ’, I-III, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1405/1984.
Sezgin, Fuat, Târîhu’t-türâsi’l-Arabî, çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî v.dğr., VIII, Riyad:Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1411/1991.
Şeybânî, Muhammed b. Hasan, el-Asl, haz. Mehmet Boynukalın, I-XII, Beyrut: Dâru İbnHazm, 1423/2012.
Şeyh Nizâm v.dğr., el-Fetâva’l-Hindiyye, I-VI, Bulak: el-Matbaatü’l-Emîriyye, 1310.Tahâvî, el-Muhtasar, haz. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî, Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Arabî, 1370.