İmam Hüseyin’in Yasçıları: Gelenekten Günümüze İran’daki Şiî Matem Merasimlerinde Meddahlar

Bu çalışma günümüz İran toplumunda büyük bir coşkuyla tertip edilen matem merasimlerinde okudukları şiirlerle dinleyicileri hüzünlendirip ağlatan meddahları konu edinmektedir. Meddahlık usulüyle şiir okuma geleneğinin geçmişi, çeşitli Şiî rivayetlerinde Kerbela hadisesine kadar uzanmaktadır. Büveyhîler ile birlikte tarihte ilk kez devlet desteği alıp kamusal alanda görünürlük kazanan meddahlar, Safevîler döneminde Şiî kimliğinin yeniden inşasında ve Sünni devletlerle olan mücadelede önemli bir propaganda aracına dönüşmüş ve bu işlevini Kaçarlar döneminde de sürdürmüştür. 1979 Devrimi’ne giden süreçte halkın Şah karşıtı gösteriler için mobilize edilmesinde de etkili olan meddahlar, İran-Irak savaşında da benzer bir işlev görmüş ve kitlelerin cepheye seferber edilmesinde önemli rol oynamıştır. Günümüzde Devrim Rehberi’ne verdikleri destek sebebiyle “Hamaney’in askerleri” olarak nitelenen meddahlar, dini bir ritüelin icracısı olmanın yanında İran’daki sosyo-politik birçok gelişmenin arka planında da adından söz ettirmektedir. Son dönemde meddahlığın icrasında geleneksel uygulamalardan farklı olarak, musiki ve muhteva açısından değişim yaşanmış, “pop tarzı” diye nitelenen yeni bir meddahlık akımı ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın amacı Şiî hadis rivayetleri, batılı seyyahların gözlemleri ve konuyla alakalı Farsça literatürdeki temel çalışmalar ışığında, İran merkezli Şiî devlet ve topluluklarda önemli bir yeri olan meddahlık geleneğinin tarihsel gelişimini ve günümüzdeki etkilerini ana hatlarıyla ele almaktır.

Anahtar Kelimeler:

İran, Şiî, Kerbela, Safevî, Meddah

The Mourners of Imam Hussain: Maddahs at Shiite Mourning Ceremonies in Iran from Tradition to Modernity

This study discusses the maddahs who sadden and grieve the audience by reading poems during the mourning ceremonies organized with great enthusiasm in contemporary Iranian society. Traditional background of reading poetry in terms of Maddah style goes back to the Karbala days within various Shia rumors and accounts. Receiving governmental support for the first time during the Buyids era and became visible in the public sphere, the maddahs had been turned into an important propagandistic tool in re-construction of Shiite identity and effectively instrumented during the Safavid campaigns over the neighboring Sunni states, and also maintained this function throughout the Qajar era. In addition, the maddahs had been effective in mobilizing the crowds for anti-Shah demonstrations at the threshold of the 1979 revolution, also had a similar function within the context of the Iran-Iraq war and played an important role in mobilizing the Shiite masses to the front line. Today, the maddahs, described as “Khamenei’s soldiers” due to their support for the supreme leader of the revolution, make a name for themselves in the background of many socio-political developments in Iran as well as being the performer of a religious ritual. Recently, separated from traditional practices in maddah performance, a new public storytelling movement called “pop style” experiencing a transformation in terms of music and content emerged. The purpose of this study is dealing with the historical development and current dynamics of public storytelling tradition, which has a significant ground in Iran-centered Shia states and communities, in context of the Shiite hadith accounts, contemporary western travelers’ observations, and main studies from relevant Persian academic literature.

Keywords:

Iran, Shia, Karbala, Safavid, Maddah,

PDF

___

Abrahamian, E. (2008). A history of modern Iran. Cambridge University Press.
Afşar, G. S. (2003). Ferheng-i mu’âsır-i Farsî. Ferheng-i Mu’âsır.
Aghdam, A. A. (2015). İran anlatı geleneğinin kaynakları üzerine bir inceleme [Doktora tezi, Ege Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Ahengeran, S. (1384/2005). Musâhebe bâ Hacı Sâdık Âhengerân, (20). Heyme.
Alikhani, B. (2016). Popular war songs and slogans in the persian language during the Iran-Iraq war. Cambio. Rivista Sulle Trasformazioni Sociali, 3(6), 211-217. https://doi.org/10.13128/cambio-19268
Amadî, H. ve Hidâyet, G. M. (1395/2016). Terrâh-i algu-yi şâyestegihâ-yi meddahân-i Ehl-i beyt aleyhisselâm. Faslnâme Mutala’at-i Rahbord-i Besîc, 19(73), s. 61-85. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=358750
Amiri, Y. (2021, Şubat 21). Âdâb maddahân-e mâ. Zeitoons. https://www.zeitoons.com/84600.
Aparat, (2017, Eylül 17), Hac Ahmed Va’izi der mahzer-e rahbar-e inkilâb-i islâm. https://www.aparat.com/v/YXNtg/.
Bastanî, H. (2016, Ocak 25). Derbare-i Hasan Kurdmîhen, “destur dehende” hemle be sefâret-i Arabistan. BBC Persian. https://www.bbc.com/persian/iran/2016/01/160125_l39_file_hassan_kordmihan_saudi_embassi.
Bell, C. (2009). Ritual Theory, Ritual Practice. Oxford University Press.
Bell, G. (1928). Persian pictures. Ernest Benn Limite.
Biganeh, B. (2007, Ocak 28). Çerâ meddahî der İran ezîz şod? Radio Farda. https://www.radiofarda.com/a/f1_eulogy_part3/374772.html
Caferiyân, R. (1374/1995). Molla Hüseyin Vaiz Kaşifî ve kitab-i ravzatü’ş-şüheda. Âyine-i Pejuheş, 6(33), 20-38. http://noo.rs/Mc8gD
Cannadine, D. (1987). Introduction: divine rites of kings. İçinde, D. Cannadine ve S. Price (Ed.), Rituals of royalty: Power and ceremonial in traditional societies (s. 1-19) Cambridge University.
Central Bank of the Islamic Republic of Iran, (2021, Ekim 2). Narh-e lahze-ye bazar. https://fxmarketrate.cbi.ir/
Çelenk, M. (2014). Safevîlerin din politikası ve İran’ın şiîleşme seyri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4), 7-35. http://acikerisim.lib.comu.edu.tr:8080/xmlui/handle/COMU/1229
Dabashi, H. ve Chelkowski, P. (2018). Bir devrimi sahnelemek: İran İslam Cumhuriyeti’nde propaganda sanatı (Çev. A. Birer). The Kitap Yayınları. (Orijinal yayın tarihi, 1989)
Darmagnac, C. (2008). Le « tazieh ». Les Cahiers de l'Orient, 90(2), 119-140. https://doi.org/10.3917/lcdlo.090.0119
Dârü’l şifâ’, Y. ve Pûrkâsım, M. (1392/2013). Meddâhî be musâbe-i hüner, meddâhî be musâbe-i şuğl. İçinde, C. Rehmânî (Ed.), Mutâla’ti Câme’ şenâhtî ve İnsân şenâhtîyi Menâsek-i ‘azâdâri-yi Muharrem, (C.2, 1.bs. , s.93-112). Heyme.
Dastûrî, M. (1392a/2013a). Gûneh şenâsî hey’ethâ-yi mezhebi zenân der câme’ fe’li Tehran. İçinde, C. Rehmânî (Ed.), Mutâla’ti Câme’ şenâhtî ve İnsân şenâhtîyi Menâsek-i ‘azâdâri-yi Muharrem, (C.2, 1. bs, s.57-91). Heyme.
Dastûrî, M. (1392b-2013b). Barrasi tehavvol-e hey’ethâ-yi mezhebî zenâne: hey’ethâ-yi sünnetî ve nevîn. İçinde C. Rehmânî (Ed.), Mutâla’ti câme’ şenâhtî ve insân şenâhtîyi menâsek-i ‘azâdâri-yi muharrem,(C.1, 1. bs, s. 133-156). Heyme.
Durkheim, E. (2005). Dini hayatın ilkel biçimleri. (Çev. F. Aydın). Ataç Yayınları. (Orijinal yayın tarihi, 1912)
Ekber, F. (1393/2014). Muharrem ve inkilâb-i islâmî İrân, (1.bs.). Merkez-i İsnâd-i İnkilâb-i İslâm.
Ensafnews, (2014, Kasım 7). Meddâhî 10 şeb, 200 mîlyûn tümen? http://www.ensafnews.com/14830/مداحی،-10-شب،-200-میلیون-تومان؟
Farsnews, (2020, Aralık 2). Bütçe-i 18 milyard tümenî, berâyi bîme-i zâkirân-i Hüseynî der sâl-i 1400. https://www.farsnews.ir/news/13990912000752/بودجه-۱۸-میلیارد-تومانی-برای-بیمه-ذاکران-حسینی-در-سال-۱۴۰۰
Garcias de Silva Figueroa, D. (1667). L’ambassade de D. Garcia de Silva Figveroa en Perse, contenant la politique de ce grand Empire, les mœurs du Roy Schâch Abbâs, & une relation exacte de tous les lieux de Perse & des Indes où cet Ambassadeur a esté l’espace de huit années qu’il y a demeuré. (Çev. M. Wicquefort) Louis Billaine.
Geertz, C. (1973). The interpretation of cultures: Selected essays (1. bs.). Basic Books.
Güner, A. (2010). Büveyhîler devrinde Bağdat’ta Kerbela / Aşure, Gadir-i Humm ve benzeri Şiî uygulamaları. İçinde Yıldız, A. ve Aksu, A. (Ed.), Çeşitli yönleriyle Kerbela, (C.1, s. 325-329). Asitan Yayınları.
Hamaney, S. A. (2001, Eylül 9). Beyanât der dîdâr cem’i ez meddahân. Khamanei.ir http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3083
Hamaney, S. A. (2005, Temmuz 27). Beyanât der dîdâr cem’i ez meddahân. Khamanei.ir http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3298
Hamshahri, (2015, Ekim 21) Âşinâyi bâ teşekkulhâyi meddahân. https://www.hamshahrionline.ir/news/311236/آشنایی-با-تشکل-های-مداحان Hicâzî, S. M. K., Hünerî, L. Y. & Herâtî, M. C. (1391/2012). Aşûra ve tehvilât-i ictimâ’i-yi İrân asri inkilâb-i islâmî. Pejouhashhâyi Enqelâb-e Eslâmî 1(2), 199-220. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=242716
Humeyni, S. R. (1989). Sâhife-i imâm (1. bs., C. 16). Müessese-i Tânzîm ve Neşr-i âsâr-i İmâm Humeyni.
IRNA, (2011, Eylül 29). Şûr hamasî be nevaye hamasî meddahân der cephehâ. http://www.irna.ir/kerman/fa/News/2000129014/
ISNA, (2017, Eylül 27). Mecâlis-i ‘azâdârî ez dest-i ruhâniyyet hâric şod/ berhî meddâhân feged hençere dârend. https://www.isna.ir/news/96070503564/
İbn Tâvus, S. A. (1381/2002). Luhuf. (Çev. A. Azizî). Salât.
İbnü’l Esir, İ. (1987). El-kâmil fi’t-târih (C.9). (Çev. A. Ağırakça) Bahar Yayınları.
Kâhirde, N. (1392a/2013a). Nigâhî be meddâhî resâneyî be musâbe rûykerdî cedîd der teblîğ-i dînî. İçinde C. Rehmânî (Ed.), Mutâla’ti câme’ şenâhtî ve insân şenâhtîyi menâsek-i ‘azâdâri-yi muharrem, (C.2, 1.bs, s.93-112). Heyme.
Kâhirde, N. (1392b/2013b). Nigâhî câme’ şenâhtî be tehavvol-e negş-i va’iz ve meddah der menâsek-i aşûrâ. İçinde C. Rehmânî (Ed.), Mutâla’ti câme’ şenâhtî ve insân şenâhtîyi menâsek-i ‘azâdâri-yi muharrem, (C.1, 1.bs, s. 157-178). Heyme.
Khabaronline, (2019, Eylül 24). İntigâd-i tond ez destmezd-i meddâhân ez tûrbîn-i meclis: berâyi 45 degîyge çend mîlyûn mîgîrend? https://www.khabaronline.ir/news/1302987/انتقاد-تند-از-دستمزد-مداحان-از-تریبون-مجلس-برای-۴۵-دقیقه-چند
Kiren, A. (2017). Dünyevî iktidarın meşrûlaştırılmasında dinî bir ritüelin kullanılması: Kaçarlar ve taziye. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 51-66. https://doi.org/10.14782/sbd.2017.65
Leşker, A. ve Salduz, M. A. (2012). Ruzehânî; nakl-i mezhebî – Şiî der İran ve temdidhâ-yi edebî – icrâ-yi an. Mutâla’ti Ferheng-e Ettila’at, 13(18), 173-208. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=178775
Mashregh, (2020, Eylül 21), Novhe-yi ke ba’es ehrac maddah az gerdân şod, https://www.mashreghnews.ir/news/1120984/نوحه-ای-که-باعث-اخراج-مداح-از-گردان-شد
Mehr, (2021, Ocak 7). 93 hezar heyet mezhebi ve 80 hezar meddâh der keşver faal est. https://www.mehrnews.com/news/5116711/۹۳-هزار-هیئت-مذهبی-و-۸۰-هزار-مداح-در-کشور-فعال-است
Mervin, S. (2006). Les larmes et le sang des chiites : corps et pratiques rituelles lors des célébrations de ‘Âshûrâ’ (Liban, Syrie). Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, (113-114), 153-166. https://doi.org/10.4000/remmm.2973
Mesdaghi, I. (2019, Mart 2). Arazel u ovbash dar khadmat nezam sarkoub. Radio Zamaneh. https://www.radiozamaneh.com/435253.
Mezâhirî, M. H. (1390/2011). Resâne-i şia (4. bs.). Şirket-i Çap u Neşr-i Beynelmilelî.
Mezâhirî, M. H. (1392/2013). Barrasi ve tabyîn câme’ şenâhtî hey’ethâ-yi mezhebi ammepesend. C. Rehmânî (Ed.), İçinde Mutâla’ti câme’ şenâhtî ve insân şenâhtîyi menâsek-i ‘azâdâri-yi muharrem,(C.1, 1.bs, s. 81-112). Heyme.
Mimarî, A. (2016, Nisan 2). Tekiyye-i Ayetullah Hamaney be meddahân nişane-i çist”. BBC Persian. http://www.bbc.com/persian/blogs/2016/04/160402_l44_nazeran_khamenei_madah
Nuşâbadî, M. M. (1391/2012). Negş-i sûfiye der gösteriş-i âyinha-yi nekkalî ve ruzehânî. Mecelle-i İrfânî – Dânişkede-i Ulum u İnsanî, (15), 185-214. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=200369
Nutku, Ö. (2004). Meddah. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C.28, s. 293-294). TDV.
Olearus, A. (1363/1984). Sefernâme-i Olearus. (Çev. A. Behpûr.) Ebtekar.
Parsapajouh, S. (2014). Les valeurs en cause ‪. Crise de l'idéologie et crise de la transmission dans la société iranienne depuis la Révolution de 1979. Archives de sciences sociales des religions, 2(166), 243-268. https://doi.org/10.4000/assr.26051 ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
Parsapajouh, S. (2019a). Religiosités entre étatisation et réappropriation populaire. Les cérémonies d’Âshurâ en Iran. İçinde S. Tersingi & C. Veincent-Mory & M. C. Willem (Ed.), Marques in-désirables. Le religieux au prisme de l’ethnicisation et de la racisation (s. 75-87.) Editions Pétra.
Parsapajouh, S. (2019b). « À qui sont ces martyrs ? ». Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, (145), 29-58. https://doi.org/10.4000/remmm.12636
Polak, J. E. (1368/1987). Sefernâme-i Pûlâk, İran ve İranîyân. (Çev. K. Cihândârî). Hârzemî.
Pourostad, V. (2018, Ekim 9). Sarbâzân-e rahbar. Radio Farda. https://www.radiofarda.com/a/29520945.html
Radio Farda. (2017, Haziran 26). Hânden-i şi’ri (a’leyhi ber-câm) der merâsim-i nemâz-i eyd-i fıtr Tehran, concâl ber engîz şod. https://www.radiofarda.com/a/b7-responses-to-reading-a-poem-at-the-eid--fitr-ceremony/28579736.html.
Rehmânî, C. (1392/2013). Menâsek-i a’zâdârî ve goftemân-i Kerbela der dînûrzî efşâr-i furûdestî-yi şehrî. C. Rehmânî (Ed.), İçinde Mutâla’ti Câme’ şenâhtî ve İnsân şenâhtîyi Menâsek-i ‘azâdâri-yi Muharrem,(C.1, 1.bs, s. 53-80). Heyme.
Rehmânî, C. (1393/2014). Teğyîrât-i menâsek-i ‘azâdâri-yi muharrem (1. bs.), Tîsâ.
Semiî, M. (1396/2017). Neberd-i kudret der İran: Çerâ u çegûne ruhâniyyet berende şod (3. bs.), Neşr-i Ney.
Sengerî, M. R. (1381/2002). Peyvend der ferheng-i aşûrâ ve defâ’i mukaddes. Yakut.
Senneth, R. (2012). Together: The rituals, pleasures and politics of cooperation. Yale University Press.
Shafaqna, (2018, Eylül 20). Âyetullâh Mekârîm Şîrâzî: Eş’âr-i kufrâmîz-i berhi meddahân sebeb-i huruc-i ânhâ ez islâm mî şeved/ Ferheng-i âşûrâ emrûz yek vâcib-i kâfî est. https://fa.shafaqna.com/news/631401/
Şeriati, A. (1396/2017). Teşeyyü-i alevî ve teşeyyü-i Safevî. Çâpehş.
Şeriati, S. (1396/2017). Câme’şenâs-i teşeyyu: Kitabşenâs-i intikadi. Neşr-i Nigâh-i Mu’âsır.
Şeyh Sadûk, İ. (1386/2007). Savâb al-a’mâl va a’qâb al-a’mâl. (Çev. M. R. E. Mehalati). Endişe Hadi.
Tâcîk, M. R. (1378/1999). Michel Foucault ve inkilâb-i islâmî, Dâniş ve Pejûheş-i İrân.
Tasnim, (2015, Ekim 6). Şair cephehâ: İmam goft ehl-i kalem ez mukavemet benevised ve Meddahân der sengerhâ behunend. Tasnim, https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/07/14/879597/
Tasnim, (2019, Şubat 10). Rivayet meddâh ez maceraye pehş e’lâmiyehaye imam der heyethâye mezhebi. Tasnim, https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/11/21/1943772/
Yeşil, A. (2019). Bâz-tâb kıyâm-i âşûrâ ve vâkı’a Kerbelâ der eş’âr-i farsî kabl ez kudret-yâbî Safevî. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), https://doi.org/10.29000/rumelide.657935
Yılmaz, A. (2021). Les Maddahs (les chantres religieux) un outil de propagande utilisé par l’Iran dans la guerre en Syrie [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ecole des hautes études en sciences sociales – EHESS.