Carl Gustav Jung’un analitik psikoloji kuramındaki arketip kavramının edebiyata yansıması

Günümüzde her disiplin hem kendi içinde tutarlı bir bütün oluşturmakta hem de farklı alanlar ile etkileşim içerisine girmektedir. Bu etkileşim çerçevesinde farklı disiplinler arasında bilgi ve yöntem alışverişinin gerçekleştiği görülmektedir. Her sanat dalının kullandığı malzeme birbirinden farklıdır. Bu sanat dalları arasında yer alan ve malzemesi dil olan edebiyatın kökeni ise çok eskilere dayanır. Çağ ya da yazar farkı gözetmeksizin ortaya konulan eserlere bakıldığında esas olan unsurun insan olduğunu söylemek mümkündür. İnsanı temel alan edebiyata yeni bir bakış açısı kazandıran disiplinlerin başında psikoloji bilimi gelir. Her iki disiplinin de kullandığı yöntemler insanı anlamaya ve anlatmaya yöneliktir. Edebiyat incelemelerinde kullanılan psikoloji bilimi, eser ve yazara yönelik çözümlemeleri içermesi bakımından önemlidir. Bu çözümlemelerin biri de Carl Gustav Jung’un temellendirdiği arketipsel eleştiri yöntemidir. Jung, kökeni geçmişten günümüze dek uzanan ve her insanın kolektif bilinç dışında yatan bir mirastan söz eder. İlk örnek, ilk model olarak görülebilecek bu mirasa arketip adını verir. Her bireyin farkında olsun ya da olmasın bu mirası taşıdığını belirtir. Jung, bu miras içerisinde gölge, persona, anima, animus, büyükanne, yaşlı bilge, hilebaz arketiplerine önem verir.

Anahtar Kelimeler:

Carl Gustav Jung, Analitik psikoloji, Arketip, Bilinç dışı, Edebiyat

Reflexion of the archetype concept in Carl Gustav Jung’s theory of analytical psychology to the literature

Today, each discipline constitutes a coherent whole itself and interacts with the different areas. It is seen that information and method exchanges are occurred along different disciplines. Each material used by any art is different. The literature that is one of these arts and uses the language as a material is originated to the very old times. At the beginning of the discipline of psychology gives a new perspective to the literature based on people. Methods that are used by both disciplines are intended to understand and to tell the human. The psychology science that is used in literature reviews is important since it includes the analysis of the work and the author. One of these analysis is the archetypal criticism method proposed by Carl Gustav Jung. Hero in literary works may exhibit both bright and dark appearance owing to the mask he wore against the environment “persona” face and press the “shadow” side. Any male hero can carry “animus” as the feminine side, and any female hero can exhibit “animus” as masculine side against the events. The archetypes such as trickster with cunning and cynical aspect, elderly wise with the wisdom and guidance, grandmother with fertility and abundance can be seen in the work.

Keywords:

Carl Gustav Jung, Analytical psychology, Archetypes of the unconscious, Literature,

PDF

___

Campbell, J. (2010). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çev. S. Gürses). İstanbul, Kabalcı, 1949.
Campbell, J. (2006). İlkel Mitoloji (Çev. K. Emiroğlu). İstanbul: İmge, 1959.
Cebeci, O. (2009). Psikanalitik Edebiyat Kuramı. İstanbul: İthaki, 2004.
Emre, İ. (2006). Edebiyat ve Psikoloji. Ankara: Anı.
Eliade, M. (1993). Mitlerin Özellikleri (Çev. S. Rifat). İstanbul: Simavi, 1962.
Fiske, J. (2014). Mitler ve Mitleri Yapanlar (Çev. Ş. Duran). İzmir: İlya, 1872.
Fordham, F. (2011). Jung Psikolojisinin Ana Hatları (Çev. A. Yalçıner). İstanbul: Say, 1979.
Fromm, E. (2003). Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Çev. A. Arıtan ve K. H. Ökten), İstanbul: Arıtan, 1951.
Geçtan, E. (1981). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Hürriyet.
Gürol, E. (1977). Carl Gustav Jung. İstanbul: Cem.
Jacobi, J. (2001). Jung Psikolojisi (Çev. M. Arap). İstanbul: İlhan, 1959.
Jung, C. G. (1999). Keşfedilmemiş Benlik (Çev. B. İlhan ve C. E. Sınay). İstanbul: İlhan, 1933.
Jung, C. G. (2010). Psikoloji ve Din (Çev. R. Karabey). İstanbul: Okyanus, 1938.
Jung, C. G. (2013a). Anılar, Düşler, Düşünceler (Çev. İ. Kandemir). İstanbul: Can, 1961.
Jung, C. G. (2013b). İnsan Ruhuna Yöneliş (Çev. E. Büyükinal), İstanbul: Say, 1962.
Jung, C. G. (2009). İnsan ve Sembolleri (Çev. A. N. Babaoğlu). İstanbul: Okuyan Us, 1964.
Jung, C. G. (2012). Dört Arketip (Çev. Z. Yılmazer). İstanbul:Metis, 1976.
Jung, C. G. (1997). Analitik Psikoloji (Çev. E. Gürol). İstanbul: Payel.
Jung, C. G. (2015). Feminen-Dişiliğin Farklı Yüzleri (Çev. T. V. Soylu).
İstanbul: Pinhan.
Jung, C. G. (2015). Maskülen-Erilliğin Farklı Yüzleri (Çev. D. G. Erdinç). İstanbul: Pinhan.
Lévi-Strauss, C. (2013). Mit ve Anlam (Çev. G. Y. Demir). İstanbul: İthaki, 1978.
Moran, B. (2002). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim.
Pearson, C. S. (2003). İçimizdeki Kahraman (S. Ayanbaşı). İstanbul: Akaşa, 1986.
Sarıçiçek, M. (2013). Modern Kahramanın Mitolojik Yolculuğu. Kayseri: Tezmer.
Segal, R. A. (2012). Mit (Çev. N. Örge). Ankara: Dost, 2004.
Starr, A. (2006). Jung’dan Seçme Yazılar (Çev. L. Özşar). Ankara: Dost, 1983.
Stevens, A. (1999). Jung (Çev. A. Çayır). İstanbul: Kaknüs, 1990.
Tura, S. M. (2012). Freud’tan Lacan’a Psikanaliz. İstanbul: Kanat.
Watt, I. (2014). Modern Bireyciliğin Mitleri (Çev. M. Doğan). İstanbul: Boğaziçi, 1996.
Wellek, R. ve Warren, A. (2012). Edebiyat Teorisi (Çev. Ö. F. Huyugüzel). İstanbul: Dergâh, 1948.