Truman Doktrininden SaGeB’e Türk Dış Politikası Ekseninde Modern Türk Savunma Sanayiinin Kuruluşu

Türkiye Cumhuriyeti, Kurtuluş Savaşı’ndan itibaren kendisine hedef olarak koyduğu ulusal savunma sanayii kurma idealinden, 1919-1947 yılları arasında yapılan yatırımların farklı nedenlerle büyük ölçüde başarısız olması nedeniyle vazgeçmiştir. SSCB tehdidinin ortaya çıkışı ise Türkiye’yi savaş sonrasında önce ABD ile müttefik olmaya itmiş, 1952 yılında Türkiye NATO’nun koruma şemsiyesi altına girmiştir. Bu dönemde özellikle ABD’den yapılan şarta bağlı silah yardımları Türkiye’nin bir güvenlik yanılsaması yaşamasına neden olmuştur. 1964 yılında Kıbrıs’a müdahale kararı sonrası ABD Başkanı Johnson tarafından gönderilen mektupla birlikte Türkiye, içinde bulunduğu yanılsamanın farkına varmıştır. Kıbrıs’a müdahale için ABD menşeli silahların kullanımının ABD tarafından hoş görülmeyeceğinin Türkiye’ye bildirilmesi Kıbrıs müdahalesini on yıl geciktirmiştir. Türkiye bu dönemde ulusal çıkarları gerçekleştirmek için dış kaynaktan elde edilen silahlara güvenilemeyeceğini anlamış ve kuruluş hedeflerini tekrar benimseyerek günümüze değin gelişimini devam ettiren ulusal savunma sanayii kurma stratejisine geri dönmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Türk savunma sanayii, Johnson mektubu, SaGeB, Kıbrıs barış harekâtı, Amerikan askerî yardımı

The Establishment of the Modern Turkish Defense Industry on the Axis of Turkish Foreign Policy from the Truman Doctrine to SaGeB

The Republic of Turkey gave up the ideal of establishing a national defense industry, which it had set as a target since the War of Independence, because the investments made between 1919-1947 were largely unsuccessful for different reasons. The emergence of the USSR threat pushed Turkey to become an ally with the USA after the war, and in 1952, Turkey came under the protection umbrella of NATO. In this period, especially the conditional weapons aid from the USA caused Turkey to experience an illusion of security. After the decision to intervene in Cyprus in 1964, with the letter sent by US President Johnson, Turkey became aware of the illusion it was in. The declaration to Turkey that the use of US-origin weapons to intervene in Cyprus would not be tolerated by the USA delayed the Cyprus intervention for ten years. Turkey understood that it was not possible to rely on foreign weapons to realize national interests in this period, and the national defense industry, which continued its development until today by re-adopting its founding goals. back to its strategy.

Keywords:

Turkish defense industry, Johnson letter, SaGeB, Cyprus peace operation, US military aid,

PDF

___

Akad, M. T. (2011). 20. Yüzyıl savaşları (1. Baskı). Kastaş Yayınları.
Akalın, T. Z., & Bıyıkoğlu, N. (2007). Türk savunma sanayii tarihi (1. Baskı). İmge Yayıncılık.
BCA [Başkanlık Cumhuriyet Arşivi]. (1928). Belge No. 30.10.0.0/61.411.1
BCA [Başkanlık Cumhuriyet Arşivi]. (1948). Belge No. 30.1.0.0/100.619.5
Behera, L. K. (2013). Indian defence industry: Issues of self-reliance (IDSA Monograph Series, No. 21). Institute for Defence Studies and Analyses. https://idsa.in/system/files/monograph21.pdf
Bitzinger, R. A. (2013). The Indian defence industry. In R. Basrur, A. K. Das, & M. S. Pardesi (Ed.), India’s Military Modernization (pp. 117–139). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198092384.003.0005
Botha, D. (2003). South Africa’s defence industry: Charting a new course? (ISS Papers 78). Institute for Security Studies.
Celep, B. (2018). Türkiye’ye Amerikan Askeri Yardım Kurulu (JAMMAT) ve Türkiye’deki faaliyetleri (Yayın No. 521200) [Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
Celep, B. (2020). Türkiye’ye Amerikan Askeri Yardım Kurulu (JAMMAT) ve Türkiye’deki faaliyetleri. Atatürk Araştırmaları Merkezi Başkanlığı.
Deniz, M. (2018). Başarısızlıkla sonuçlanan bir girişim: Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ). Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 120–132. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kusbder/issue/38045/439440
Dilek, S. (2015, Aralık). Uçak sanayini yeniden nasıl kurduk TUSAŞ’taki yıllarıma kısa bir bakış (1978–1983 Yılları). TAİ’nin Sesi, 100, 15–18.
Dunne, P., & Haines, R. (2002). Defence industrial restructuring and economic growth in South Africa (TIPS Working Paper No. 3). Trade and Industrial Policy Secretariat.
Erhan, Ç. (1996). Ortaya çıkışı ve uygulanışıyla Marshall Planı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51(1), 275–287. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001907
Erhan, Ç. (2009). ABD ve NATO’yla ilişkiler. İçinde B. Oran (Ed.), Türk dış politikası: Kurtuluş savaşından bugüne olgular belgeler yorumlar Cilt I: 1919–1980 (ss. 681–715; 14. bs.). İletişim Yayınları.
F-16 ÖNCEL I. (t.y.). TUSAŞ. 29 Kasım 2022’de erişim adresi, https://www.tusas.com/urunler/ucak/f-16/f-16-oncel-i
F-16 ÖNCEL II. (t.y.). TUSAŞ. 29 Kasım 2022’de erişim adresi, https://www.tusas.com/urunler/ucak/f-16/f-16-oncel-ii
F-16 ÖNCEL IV Projesi. (t.y.). TUSAŞ. 29 Kasım 2022’de erişim adresi, https://www.tusas.com/urunler/ucak/f-16/f-16-oncel-iv-projesi
F110 Motoru. (t.y.). TEI. 29 Kasım 2022’de erişim adresi, https://www.tei.com.tr/projeler/montaj-test-ve-bakim-onarim-revizyon/f110-motoru
Gölcük Tersanesi Komutanlığı Tarihçesi 1926–1999. (1999). Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı.
Johnson, L. B., & Inonu, I. (1966). President Johnson and Prime Minister Inonu: Correspondence between President Johnson and Prime Minister Inonu, June 1964, as Released by the White House, January 15, 1966. Middle East Journal, 20(3), 386–393. https://www.jstor.org/stable/4324028
Judt, T. (2009). Savaş sonrası: 1945 sonrası Avrupa Tarihi (D. Şendil, Çev.; 1. bs.). Yapı Kredi Yayınları (Orijinal eserin yayım tarihi 2005).
Küçük, S. (2008). Rumeli’den 27 Mayıs’a (1. bs.). Mikado Yayınları.
Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Kanunu. (1950). Kanun No. 5591. T.C. Resmi Gazete. Yayım 15.03.1950. Sayı 7457. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7457.pdf
MISIR F-16 Programı. (t.y.). TUSAŞ. 29 Kasım 2022’de erişim adresi, https://www.tusas.com/urunler/ucak/f-16/misir-f-16-programi
NATO (2012). NATO logistics handbook. NATO Public Diplomacy Division. https://www.nato.int/docu/logi-en/logistics_hndbk_2012-en.pdf
ÖNCEL III Modernizasyon Programı. (t.y.). TUSAŞ. 29 Kasım 2022’de erişim adresi, https://www.tusas.com
Özlü, H. (2019). Türkiye’de savunma sanayi gelişim tarihi içinde Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumunun kuruluş dönemi faaliyetlerinin analizi. Savunma Bilimleri Dergisi, 18(1), 177–216.
Pakistan Hava Kuvvetleri F-16 Modernizasyonu Projesi. (t.y.). TUSAŞ. 29 Ocak 2022’de erişim adresi, https://www.tusas.com
Parker, G. (2014). Cambridge savaş tarihi (F. Tayanç & T. Tayanç, Çev.; 1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Sander, O. (1979). Türk—Amerikan ilişkileri 1947–1964. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Savunma Donatım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Kuruluşu Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. (1963). Karar Sayısı KHK/101. T.C. Resmi Gazete. Yayım 18.11.1963. Sayı 18225 (mükerrer).
Savunma Sanayii Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığının Kurulması ve 11 Temmuz 1939 Tarih ve 3670 Sayılı Milli Piyango Teşkiline Dair Kanunun İki Maddesi İle 25 Ekim 1984 Tarih ve 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun Bir Maddesinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (1985). Kanun No. 3238. T.C. Resmi Gazete. Yayım 13.11.1985. Sayı 18927. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18927.pdf
Sever, A. (1997). Yeni bulgular ışığında 1962 Küba krizi ve Türkiye. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 52(1), 647–660. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002004
Şehitlioğlu, Y., & Kurt, E. (2021). Türk savunma sanayi tarihi: Dönemler ve aktörler: 1834 - 2020 (1. bs.). Ötüken Neşriyat.
T. C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (1972). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973–1977. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf
Tellal, E. (2009). SSCB’yle ilişkiler. İçinde B. Oran (Ed.), Türk dış politikası: Kurtuluş savaşından bugüne olgular belgeler yorumlar Cilt I: 1919–1980 (14. Baskı, ss. 499–521). İletişim Yayınları.
Türk Uçak Sanayii Anonim Ortaklığı Kanunu. (1973). Kanun No. 1784. T.C. Resmi Gazete. Yayım 11.07.1973. Sayı 14591. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14591.pdf
Türkiye Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti arasında 12 Temmuz 1947 tarihinde Ankara’da imzalanan “Türkiye’ye yapılacak yardım hakkında Anlaşma”nın onanmasına dair Kanun. (1947). Kanun No. 5123. T.C. Resmi Gazete. Yayım 05.09.1947. Sayı 6699. 12869. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/6699.pdf
ÜRDÜN F-16 Programı. (t.y.). TUSAŞ. 29 Kasım 2022’de erişim adresi, https://www.tusas.com
Yalçın, O. (2019). Türk hava harp sanayii tarihi (2. bs). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yavuz, İ. (2017). Mustafa Kemal’in uçakları: Türkiye’nin uçak imalat tarihi (11. bs.). Türkiye Iş Bankası Kültür Yayınları.
Yüksel, D. Y. (2018). Kıbrıs’ta yaşananlar ve Türk Mukavemet Teşkilatı (1957–1964). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 34(98), 311–376. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/40613/489683