MOĞOL İSTİLASININ ZORUNLU GÖÇÜ İLE ANADOLU'DA YÜKSELEN DEĞER: SULTAN’UL ULEMA BAHAEDDİN VELED VE AİLESİ

Timuçin'in uzun mücadelelerinin ardından bütün Moğol aşiretlerini tek bir çatı altında toplayıp devletin hâkimiyeti ele geçirmesinin akabinde yoğun bir istila hareketine girişecek olan Moğolların bu istilası ortaçağ tarihinde derin izler bırakacaktır. Bu istila ile geniş bir coğrafyada yaşanan yıkım ve tahribat uzun yıllar hafızalardan silinmeyecektir. Maveraünnehir, Irak, İran ve Anadolu'nun gezide şehirleri talan olmuş milyonlarca insan katledilmiş; doğuda başlayan ve İslam beldelerini harabeye çeviren bu istila hareketi hiç şüphesiz batıya doğru göçleri de zorunlu kılmıştır. Moğol İstilası nedeniyle göç eden ailelerden birisi de Sultanu’l Ulema Bahattin Veled’dir.30 Eylül 1207’de bugünkü Afganistan sınırları içerisinde yer alan Horasan yöresindeki Belh şehrinde doğan Mevlana Celaleddin Rumi'nin; babası Bahattin Veled yaklaşmakta olan Moğol İstilası nedeniyle Belh’ten ayrılmak zorunda kalmıştır. Önce Nişabur’a oradan Bağdat'a daha sonra ise Kûfe yoluyla Mekke'ye gelen Bahattin Veled dönüşte ilk olarak Şam’a uğramıştır. Bir müddet burada kaldıktan sonra da Malatya, Erzincan, Sivas, Kayseri, Niğde yoluyla Karaman'a gelmiş ve burada Emir Musa'nın yaptırdığı medreseye yerleşmiş; akabinde Aleaddin Keykubat’ın daveti üzerine Konya'ya gelerek buraya yerleşmiştir. Moğol İstilası ile yaşanan tahribatların yanı sıra Anadolu'da tasavvufun temsilcilerinden Mevlana Celaleddin-i Rumi ve ailesi çerçevesinde bu istila hareketinin olumlu neticeleri döneminin siyasi olayları göz önünde bulundurularak değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Moğollar, Göç, Anadolu, Bahaeddin Veled, Mevlana Celaleddin-i Rumi

VALUE RISING IN ANATOLIA WITH FORCED MIGRATION OF MONGOL INVASION: SULTANUL ULEMA BAHAEDDIN VELED AND HIS FAMILY

After Timur attained the dominance of the state by bringing all Mongol tribes together under the same roof after a long term struggle, this intensive Mongol invasion will leave deep marks in Middle age history. Destruction and devastation occurred in a wide area with this invasion will not be erased from the memories. During this invasion Transoxiana (Maveraünnehir), Iraq, Iran and eximious cities of Anatolia were pillaged and millions of people were murdered. This invasion which started in the east and devoured Islamic towns, undoubtedly obliged migrations towards the west. One of the families which immigrated because of Mongol invasion was Sultanul Ulema Bahaeddin Veled. Bahattin Veled ,Father of Mevlana Celaleddin Rumi, was born in 30 September 1207 in city of Belh in the district of Horasan region which is located in the borders of Afghanistan today, had to leave Belh because of oncoming Mongol invasion. Bahaddin Veled firstly went to Nişabur, from there he went to Baghdad and then Makkah through Kufe. On the way back he firstly stopped by Damascus. After staying there for a while, he went to Karaman through Malatya, Erzincan, Sivas, Kayseri and Niğde. In karaman he settled into the madrasah built by Emir Musa. Right after, he went to Konya and settled there upon Aleaddin Keykubat’s invitation. Besides devastation occurred with Mongol invasion, positive results of this invasion movement will tried to be discussed by considering political events of the period within the frame of Mevlana Celaleddin-ı Rumi, one of the representatives of Sufism in Anatolia, and his family.

Keywords:

Mongols, Migration, Anatolia, Bahaeddin Veled, Mevlana Celaleddin-ı Rumi,

PDF

___

Anbarcıoğlu M. (1985). Sultanu’l-Ulema Bahaeddin Veled’in Hayatı, Eseri ve Düşünceleri. I. Milli Mevlana Kongresi (Tebliğler). 3-5 Mayıs. Kon-ya. s.135-150?
Anonim. (2016). Monghol-un Niuça Tobça’an (Yüan-Ch’ao Pi-shi)/Moğolların Gizli Tarihi I. -(Yazılışı:1240). Terc. Ahmet Temir. Ankara
Asaf Hâlet Çelebi. (2006). Mevlana ve Mevlevilik, Hece yay. Ankara
Attar, F. (2015). Tezkiretü’l Evliya. Terc: Süleyman Uludağ. Semer-kand yay. İstanbul
Aydın, M, (1986). Hz. Mevlana’nın Yaşadığı Devrin Sosyal Yapısı. 2. Milli Mevlana Kongresi (Tebliğler), 3-5 Mayıs, Konya. s. 281-286
Belazuri A. (2013). Fütûhu’l Buldan- Ülkelerin Fethi. Terc. Mustafa Fayda, Siyer yay., İstanbul
Can, Ş. (1995). Mevlana-Hayatı, Şahsiyeti, Fikirleri. Ötüken yay. İs-tanbul
Cüveynî, A. A. (2013). Tarih-i Cihan Güşa. Çev. Mürsel Öztürk, TTK yay. Ankara
Çakmak, M. A. (2002). Moğol İstilası ve Harezmşahlar İmparatorlu-ğu’nun Yıkılışı, Türkler Ansiklopedisi içinde. (c.4, ss.907-916). Yeni Türkiye Yay. Ankara. Eflaki, A. (2012). Ariflerin Menkıbeleri. Farsçadan Çev: Tahsin Yazıcı. Kabalcı yay. İstanbul
Gölpınarlı, A. (1999). Mevlana Celaleddin, Hayatı, Felsefesi, Eserleri, Eserlerinden Seçmeler. İnkılâp yay. Beşinci Basım İstanbul
Hidayetoğlu, A.S. (2005). Hazret-i Mevlana Muhammed Celaleddin-i Rumi, Hayatı ve Şahsiyeti. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Konya
İbn Battuta, T. (2004). İbn Battuta Seyahatnamesi I, Çeviri, İnceleme ve Notlar: A. Sait Aykut, YKY, 2. Baskı, İstanbul
Karaismailoğlu, A. (2005). Mevlana ve Kültürümüz. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Konya
Lewis, F. D. (2010). Mevlana, Geçmiş ve Şimdi, Doğu ve Batı (Mevlana Celaleddin Rumi’nin Hayatı, Öğretisi ve Şiiri). Çevirenler: Gül Çağalı-Güven Hamide Koyukan. Kabalcı Yayınevi. İstanbul
Özaydın A. (1997). Harizm. TDVİA içinde (c.16, ss.217-220). İstanbul.
Özgüdenli O. G. (2005). Moğollar. TDVİA içinde, (c.30, ss.225-229). İstanbul.
es-Sakkar S. ve Bozkurt N. (2006). Müstansıriyye Medresesi. TDVİA içinde. (c.32, ss.121-123). İstanbul.
Roux, J.P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. Çev: Aykut Kazancı-gil-Ayşe Bereket. Kabalcı Yayınları. İstanbul.
Samur, S. (2005). İslam Coğrafyacılarına Göre Horasan; Yeri ve X. Yüzyıldaki Durumu. Bilimname. IX/3. 89-104
Seyyid Fazıl, M. P. (2010). Mevleviyye Silsilesi”. Haz. Tahir Hafızaoğ-lu. İnsan yay. İstanbul
Spuler, B.(2011). İran Moğolları-Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350. Çev: Cemal Köprülü, TTK Basımevi. Ankara
Şahinoğlu, M. N. (1991). Bahaeddin Veled. TDVİA içinde. (c.4, ss.460-462). İstanbul.
Yavuz, Y. Ş. (1995). Fahreddin er-Razi. TDVİA içinde. (c.12, ss.89-95).İstanbul.
Yazıcı, T. (1992). Belh. TDVİA içinde. (c.5, ss.410-411). İstanbul,
Yuvalı, A. (2017). İlhanlı Tarihi. Bilge Kültür Sanat yay. İstanbul.