Eski Uygurca Abhidharma Metinlerindeki İkilemeler

Anlamı güçlendirmek amacıyla aynı sözcüklerin tekrar edilmesi, anlamları birbirine yakın ya da karşıt olan sözcüklerin veya aralarında ses benzerliği bulunan anlamlı ya da anlamsız sözcüklerin yan yana kullanılması ile kurulan ikilemeler hem tarihî hem de çağdaş Türk dillerinde sık başvurulan bir ifade biçimi olmuştur. Eski Uygurca içinde de önemli bir yeri bulunan bu ifade biçiminin Eski Uygurca Abhidharma metinlerinde de sıklıkla kullanıldığı gözlenmektedir. Bu çalışmada, Eski Uygurca Abhidharma-kośabhāṣya (阿毘達磨俱舎論 Apidamo jushelun) ile Abhidharmakośabhāṣya-ṭīkā-tattvārthā (阿毘達磨俱舎論實義疏 Apidamo jushelun shi-yishu) eserlerindeki ikilemeler, Türkiye Türkçesindeki karşılıkları ile birlikte bir liste hâlinde sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Eski Uygurca, Abhidharma, ikilemeler, kelime koşmaları

Hendiadys in Old Uighur Abhidharma Texts

Hendiadys, as a figure of speech made by repetition the same word, using near-synonymous or antonymous words together or joining two phonetically similar words, is often used for emphasis in both old and modern Turkic languages. One of the Old Turkic languages where hendiadys is frequently used is Old Uighur. As important resources for Old Uighur, Abhidharma-kośabhāṣya (阿毘達磨俱舎論 Apidamo jushelun) and Abhidharmakośabhāṣya-ṭīkā-tattvārthā (阿毘達磨俱舎論實義疏 Apidamo jushelun shi-yishu) in Old Uighur include a wide range of hendiadys. In this work, hendiadyses included in those two Abhidharma works are listed with their Turkish equivalents.

Keywords:

Old Uyghur, Abhidharma, hendiadys, word pairs,

PDF

___

Clauson, Sir Gerard, 1972: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
Çağatay, Saadet, 1944: “Uygurcada Hendiadyoinler.” Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Yıllık Çalışmalar Dergisi, sayı: 1, 1940-1941: (Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara 1978, s. 29-66’da tekrar yayımlanmıştır.)
Marcel, Erdal, 1991: Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I-II, Wiesbaden.
Kaçalin, Mustafa S., Mehmet Ölmez, 2019: Dîvânu Lugâti’t-Turk, Kabalcı yay.
Ölmez, Mehmet, 2017: “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 65(2), 243-311.
Röhrborn, Klaus, 1977-1998: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, 1-6, Wiesbaden.
Röhrborn, Klaus, 2010: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ I. Verben. Band 1: ab- ‒ äzüglä-, Stuttgart.
Röhrborn, Klaus, 2015: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 1: a ‒ asvık, Stuttgart.
Shōgaito, Masahiro, 庄垣内正弘, 1991: Kodai uigurubun A-bi-da-mo ju-she-lun shi-yi-shu [= Abidat¬sumakusharonjitsugiso] no kenkyū. 1. 古代ウイグル文阿毘達磨俱舎論實義疏の研究 I [Studies in the Uighur Version of the Ab¬hidhar¬ma-kośabhāṣya-ṭīkā Tattvārthā. 1. Text, Translation and Commentary], Kyōto: Shōkadō
Shōgaito, Masahiro, 1993a: Kodai uigurubun A-bi-da-mo ju-she-lun shi-yi-shu [= Abidat¬sumakusharonjitsugiso] no kenkyū II 古代ウイグル文阿毘達磨俱舎論實義疏の研究 II [Studies in the Uighur Version of the Ab¬hidhar¬ma¬kośabhāṣya-ṭīkā Tattvārthā. 2. Text, Translation, Commentary and Glossa¬ry.], Kyōto: Shōkadō.
—, 1993b: Kodai uigurubun A-bi-da-mo ju-she-lun shi-yi-shu [= Abidat¬sumakusharonjitsugiso] no kenkyū III 古代ウイグル文阿毘達磨俱舎論實義疏の研究 II [Studies in the Uighur Version of the Ab¬hidhar¬ma¬kośabhāṣya-ṭīkā Tattvārthā. 3. Fac-simile Text with Introduction.], Kyōto: Shōkadō.
—, 2008: Uiguru-bun abidaruma ronsho no bunkengaku-teki kenkyū ウイグル文アビダルマ論書の文献学的研究 [Uighur Abhidharma Texts: A Philological Study], Kyōto: Shōkadō.
—, 2014: The Uighur Abhidharmakośabhāṣya preserved at the Museum of Ethnography in Stockholm, Wiesbaden: Harrossowitz Verlag.
Shōgaito, Masahiro 庄垣内正弘, Noriko Ohsaki, Abdurishid Yakup, Setsu Fujishiro, 2018: “Stokkuhorumu minzokugaku hakubutsukan-shozō uigurubun ‘Nyū-abidatsuma-ron’ chūshakusho danpen ストックホルム民族學博物館所藏ウイグル文『入阿毘達磨論』注釋書斷片”