Mardin İslami Dönem (11-15 Yüzyıl) Dini Yapılarında Örtü Sistemi

İlkel çağlardan beri mekân kurgusunun önemli bir unsuru olan ve kar, yağmur suları ile hava ve doğa olaylarından korunmak üzere mekânların üzerleri farklı yöntemlerle kapatılmıştır. Zamanla örtü sistemlerinin geliştirilerek kimi zaman dar ve uzun dehlizlerin kimi zaman daha büyük yapıların üzerini kapatmak için çeşitli teknikler denenmiştir. Nihayetinde Roma İmparatorluğunun Dünya mimarlık tarihine kazandırdığı tonoz ve kubbe gibi eğrisel hatlara sahip pratik çözümler üretilmiştir. Bu çözümler sonraki süreçte birçok devlet tarafından farklı şekil, boyut ve üslupla kullanılmıştır. Öyle ki bu örtü sistemleri devlet ve uygarlıkların karakteristik mimari özellikleri haline gelmiştir. Mardin de yapılarının örtü sistemleri ile dikkat çeken bir kenttir. Özellikle kent mimarisine damgasını vuran Artuklu Dönemi ile başlayan örtü sistemlerindeki üslupsal özelliklerin kendinden sonra Akkoyunlular döneminde de sevilerek uygulandığı görülmektedir. Bu bakımdan incelenmeye değer görülen “Mardin İslami Dönem Dini Yapılarda Örtü Sistemi” konusu çalışmıştır. Bu başlık altında 11.-15. yüzyıllar arasında inşa edilmiş olan cami, medrese, türbe ve zaviye yapıların büyük bir bölümü değerlendirilmiştir. Çalışmada her bir yapının örtü sistemi malzeme, teknik, form, boyut bakımından incelenmiştir. Dermeleme niteliğinde olan çalışmamızda yapıların değerlendirme ve karşılaştırması yapılarak söz konusu yüzyılların üslup özellikleri ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mardin, İslam, Örtü, Dilimli kubbe

COVERING SYSTEM IN MARDIN ISLAMIC PERIOD (11-15 CENTURY) RELIGIOUS BUILDINGS

Covering system has been an important element of space construction since primitive times. People have covered places with different methods to protect themselves from snow, rainwater, weather and natural events. Over time, they developed cover systems and tried various techniques. They used these techniques sometimes to cover narrow and long corridors and sometimes to cover larger structures. Ultimately, practical solutions with curvilinear lines such as the vaults and domes (What she contributed to the history of world architecture ) of the Roman Empire were produced. These solutions were used by many states in different shapes, sizes and styles in the following period. Over time, these cover systems have become characteristic architectural features of states and civilizations. Mardin is a city that attracts attention with the covering systems of its buildings. Especially the stylistic features of the cover systems that started with the Artuqid Period were also fondly applied during the Akkoyunlu period. In this regard, the subject of "Covering System in Mardin Islamic Period Religious Buildings" has been studied. Under this title, some of the mosques, madrasahs, tombs and zawiya structures built between the centuries 11th-15th. were evaluated. In the study, the covering system of each building was examined in terms of material, technique, form and size. In our study, which is a compilation, the stylistic features of the centuries in question are revealed by evaluating and comparing the buildings.

Keywords:

Mardin, Islam, Veil, Segmented Dome.,

PDF

___

Altun, A. (1978). Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişimi. İstanbul: Türk Sanat Eserleri Serisi:3 Kültür Bakanlığı Yayınları.
Altun, A.(2011). Mardin’de Türk Devri Mimarisi. İstanbul: Mardin Valiliği Yayınları.
Ayhan, R.(2022). “Siirt Ulu Camii Vakfı (1855-1907)”. Vakıflar Dergisi, 58, ss. 89-106.
Bilgicioğlu, B. (2003). “Mardin”. İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 28, ss. 48-51.
Çağlayan, M. (2017a). Mardin Ortaçağ Anıtları ve Yapım Teknikleri. İstanbul: Hiper Yayın.
Çağlayan, M. (2017b). Mardin Anıtsal Yapılarında Değişmişlik ve Özgünlük Sorunları. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü.
Çetin, Y. (2008). “Silvan Ulu Camii’nin Plan Bakımından Bir Değerlendirmesi ve Anadolu Türk Cami Mimarisine Katkıları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, ss. 21-40.
Demiralp, Y. (2006). “Osmanlı Öncesi Anadolu Medreselerinde Örtü ve Erken Osmanlı Medreseleriyle Karşılaştırma”. Sanat Tarihi Dergisi, (2), ss. 29-48.
Erdal, Z. (2017). Mardin “Ulu Cami Üzerine Yeni Görüşler”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), ss. 433-446.
Erdal, Z. (2020). “Mardin’deki Artuklu Türbeleri”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(1), ss. 455-486.
Ergin, Ş. Dal, M ve Biçen Çelik, B.(2020). Şeyh Çabuk Cami Cephelerinde Görülen Taş Bozunma Sorunlarının İrdelenmesi ve Kimyasal Analizlerinin Karşılaştırılması. Mimarlık Üzerine 1, Ankara: İKSAD, ss.
103-124.
Güler, M.(2016). “Urfa Ulu Cami”. İslam Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa Sempozyumu Bildiriler Kitabı II, Ankara: Şanlıurfa Belediyesi, ss. 198-226.
Güler, M.(2017). “Urfa Şeyh Mes’ud Horasani Zaviyesi”. Megaron, 12(4), ss. 589-604.
Güzel, E.(2018). “Harput Sara Hatun Camii Kitabe ve Süslemeleri”. Uluslararası Cami Sempozyumu Bildiriler Kitabı II, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, ss. 505-535.
Karataş, A.(2020). “Yeni Bilgiler Işığında Harputlu Şair Rahmi Efendi ve Sare Hatun (Sarahatun) Camii’nin Yeniden İnşasına Yazdığı Kaside”. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi (FÜHAD), 7(13),
ss. 51-86.
Karataş, L.(2018). Mardin Kenti İbadet Yapılarında Malzeme Kullanımı ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Kutlu, İ ve Soyluk, A.(2021). “Artuklu Dönemi Mimarisinde Anadolu Cami Tipolojisindeki Etkilerinin İncelenmesi”. Social Science Development Journal, 6 (24), ss. 22-43.
Saylan, A. (2014). Artuklu Dönemi Camilerindeki Bezemeler. Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Erzurum Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat
Dalı.
Uyar, S.(2019). Mardin’in Kutsal Mekân ve Ritüelleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
Yeşilbaş, E.(2014). “Mardin’de Hamza-i Kebir Türbesi Üzerine Yeni Değerlendirmeler”. Milel ve Nihal, 11(2), ss. 163-182.
Yeşilbaş, E.(2020a). “Mardin’deki 13-15 Yüzyıl Cami ve Medreselerindeki Taç Kapı Tasarımı ve Bezemesi”. Mukkaddime, 11(1), ss. 235-273.
Yeşilbaş, E.(2020b). “Ortaçağ İslam Mimarisi Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği”. Artuklu Akademi, 7 (1), ss. 29-76.
Yeşilbaş, E.(2020c) . “İslam Mimarisinde “Çift Cidarlı Kubbe” Uygulaması ve Anadolu’dan Bazı Örnekler”. Şehir ve Medeniyet Dergisi, ss. 366-392.
Yetkin, S.K. (1965). İslam Mimarisi. Ankara: Ankara üniversitesi Basımevi.
Zorlu, İ. (2018). Diyarbakır ve Mardin’in İslami Dönemi Dini Mimarisinde Geometrik Süsleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.