Türkiye’de Üretimi Azalan Önemli Bir Yağ Bitkisi Susam

Susam dünyada kültüre alınan ilk yağlı tohum bitkisi olması nedeniyle köklü bir geçmişe ve zengin bir kullanım alanına sahiptir. 5000 Yılı aşkın bir süredir insanlar tarafından kullanılan bu bitki Türk kültüründe de çok önemli bir yere sahiptir. Tohumlarının % 50 – 60 oranındaki yağ ihtivası ve elde edilen kaliteli susam yağının yanı sıra tahin ve tahin helvası imali en yaygın kullanım alanıdır. Bununla birlikte baharat olarak da tüketilen susam pek çok unlu mamulün yanında dünyaca meşhur simit’e asıl özelliğini kazandıran yegane çeşnidir. Tüm bu özelliklerine karşın susam üretimi Türkiye’de son yıllarda ciddi bir gerileme sergilemiştir. 1990’lı yıllarda 30.000 tonu aşan susam üretimimiz 2012’ye gelindiğinde 16.221 tona kadar düşmüştür. Pek çok ilimizde de susam üretimi ya tamamiyle terk edilmiş ya da çok ciddi oranda gerilemiştir. Yıllık ihtiyacının yarısını bile sağlayamayan ülkemizin artan açığı da ithalat yoluyla kapatılmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’nin ithalatında dikkat çekici bir payı oluşturmaya başlayan tarım ürünlerinden susam, ziraat coğrafyası kapsamında değerlendirilerek söz konusu faaliyetle ilgili yapılabilecekler konusunda önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Susam, Sesamum indicum L., Susam tarımı, Yağ bitkisi, Susam yağı, Ziraat coğrafyası, Tarım ekonomisi, Türkiye.

Anahtar Kelimeler:

Susam, Sesamum indicum L., Susam tarımı, Yağ bitkisi, Susam yağı, Ziraat coğrafyası, Tarım ekonomisi, Türkiye.

Sesame as an Important Oil Plant With Decreasing Production

Sesame has a long-standing history and a wide range of usage field because of the reason that it’s the first oil seed plant cultivated in the world. This plant -is being used by people for over 5000 years- has a great importance in Turkish culture as well. Its seeds contain 50 – 60 % oil which has an high quality, moreover one of its most common usage areas is tahini and tahini halva production. In addition to that, sesame which is consumed as a spice is the only condiment that makes the Turkish bagel (simit) world famous. Despite all of these features, sesame production in Turkey in recent years has demonstrated a serious setback. In the 1990s in excess of 30.000 tons of our sesame production has dropped to 16.221 tons by 2012. Sesame production in our many province either completely abandoned or declined very significantly. Our country's growing deficit are tried to close by imports whereas even the half of annual needs of our country cannot provided. In this study, sesame which has been configuring a significant share for itself around agricultural products, is considered in the scope of agricultural geography and some recommendations are made for relevant topics. Key words: Sesame, Sesamum indicum L., Susam agriculture, Oil plant, Sesame oil, Agricultural geography, Agricultural economics

Keywords:

Sesame, Sesamum indicum L., Susam agriculture, Oil plant, Sesame oil, Agricultural geography, Agricultural economics, Türkiye.,

PDF

___

Altındeğer, Mustafa, Susam Yetiştiriciliği, T.C. Samsun Valiliği İl Tarım Müdürlüğü Yayınları, No: T/11, (2005): Samsun.
Anonim, Sesame, Organic Farming in the Tropics and Subtropics, II. Special Section: Organic Cultivation Of Sesame, Exemplary Description of 20 Crops, Naturland e.V.-1st edition, (2002): 23, Germany.
Anonim, Sesame A High Value Oilseed, Thomas Jefferson Agricultural Institute, http://www.jeffersoninstitute.org/pubs/sesame.shtml, (Son erişim: 24.12.2013).
Argon, M.A. Suphi, Sıcak Memleketler Ziraati, Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, Türkiye Şeker Fabrikaları tarafından neşrolunmuştur, (1941): İstanbul.
Arıoğlu, H. Halis, Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı, Çukurova Üniversitesi Genel Yayın No: 220, Ders Kitapları Yayın No: A-70, (2007): 204, Adana.
Baydar, Hasan ve İsmail Turgut, Susam (Sesamum indicum L.) Genetiği ve Islahı Üzerinde Araştırmalar I. Bitki Tipini Belirleyen Özelliklerin Kalıtımı, Turkish Journal of Biology 24:3, (2000): 503-512.
Bedigian, Dorothea ve van der Maesen, L.J.G., Slimy Leaves and Oily Seeds: Distribution and Use of Sesamum spp. and Ceratotheca sesamoides (Pedaliaceae) in Africa, (2003): pp. 271 – 274, in G.H. Schmelzer and B.A. Omino, Eds. Proceedings of the First PROTA [Plant Resources of Tropical Africa] International Workshop, Nairobi, PROTA Foundation, Wageningen, The Netherlands.
Bedigian, Dorothea, History and Lore of Sesame in Southwest Asia, Economic Botany, Vol. 58, No. 3 (Autumn, 2004): pp. 329 – 353,Published by: Springer on behalf of New York Botanical Garden Press, U.S.A.
Bulut, İhsan, Genel Tarım Bilgileri ve Tarımın Coğrafi Esasları (Ziraat Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, (2006): s. 255, Ankara.
BYSD, Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği İstatistikleri, http://www.bysd.org.tr/, (Son erişim: 24.12.2013).
Doğanay, Hayati ve Coşkun, Ogün, Tarım Coğrafyası, Pegem Akademi, Güncellenmiş II. Baskı, (2012): s. 488, Ankara.
Er, Celal ve Başalma, Dilek, Ekiz, H., Sancak, C., Tarla Bitkiler – II., Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2254, (2011): I. Baskı, Eskişehir.
FAO, (2013). Food And Agriculture Organization FAOSTAT, http://faostat.fao.org/site/567/default.aspx#ancor, (Son erişim: 24.12.2013).
Kafiriti, Elly ve Mponda, Omari, Growth and Production of Sesame, Encyclopedia of Life Support Systems (EOLSS), Soils, Plant Growth and Crop Production, http://www.eolss.net/sample-chapters/c10/e1-05a-46.pdf, (Son erişim: 24.12.2013).
Kayahan, Muammer, Yağlı Tohumlardan Ham Yağ Üretim Teknolojisi, TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Kitaplar Serisi: 7, (2004): s. 233, Ankara.
Kiple, Kenneth F., Gezgin Şölen Gıda Küreselleşmesinin On Bin Yılı, Yapı Kredi Yayınları: 3175, (Çev. Nurettin Elhüseyni), (2010), İstanbul.
Olowe, Idowu Victor ve Adeyemo, Y.A., Adeniregun, O. O., SESAME: The Under-exploited Organic Oilseed, Journal of Science and Sustainable Development, Vol. 2: (2009): 29 – 32.
Özcan, Musa, Susam, Susam Yağı ve Tahinde Fiziksel-Kimyasal Analizler ve Yağ Asitleri Bileşiminin Belirlenmesi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, (1993): Konya.
Savaş, Raif, Ticaret ve Endüstri Bitkileri (Özel Tarla Ziraati), Kardeş Matbaası, (1969): s. 187, Ankara.
Tan, Şemsettin, Susam Tarımı, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Çiftçi Broşürü, No: 135, (2007): İzmir.
Taşlıgil, Nuran, Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası, Çantay Kitabevi, (2005): İstanbul.
Tunde-Akintunde, T. Y. ve Oke, M. O., Akintunde, B. O., Sesame Seed, Oilseeds, (2012): s. 184, (Editör: Dr. Uduak G. Akpan), Rijeka – Hırvatistan.
TÜİK, (2012). İstatistik Göstergeler 1923 – 2011, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara.
Uhri, Ahmet, Boğaz Derdi, Arkeolojik, Arkeobotanik, Tarihsel ve Etimolojik Veriler Işığında Tarım ve Beslenmenin Kültür Tarihi, Ege Yayınları, (2011): İstanbul.
Ulukütük, Erdoğan, Kilis Yöresinden Toplanan Yerel Susam (Sesamum indicum L.) Populasyonlarının Verim ve Kalite Parametrelerinin Karşılaştırılması, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Fen Bilimleri Enst., Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, (2011): s. 39, Kilis.
Weiss, Edward A., Oilseed Crops, World Agriculture Series, Blackwell Science Ltd., (2000): s. 364, II. Baskı, London.
Vurarak, Yasemin ve Çıkman, A., Angın, Nigar, Çukurova Bölgesinde Susam Üretimi, Maliyeti ve Problemleri, GAP VI. Tarım Kongresi, 09 – 12 Mayıs, (2011): s. 691 – 695, Şanlıurfa.
Yermanos, D. M. ve Hemstreet, S., Salleb, W., Huszar, C. K., “Oil Content and Composition of the Seed in the World Collection of Sesame Introductions”, Journal of the American Oil Chemists’ Society, Vol. 49, (1972): pp. 20-23.