Şurût-i Ömer: İslam Tarihine Dair Bir Meşruiyet Çabası

Müslüman hâkimiyetini kabul eden gayrimüslimlerle imzalanan tüm ahitler, temel hak ve hürriyetler konusunda benzer niteliklidir. Fakat Hz. Ömer dönemine atfedilen şurût-i Ömer, içeriği ve imzalanma tarzı itibariyle diğer ahitlerden hayli farklıdır. İslam tarihi kaynaklarında fazla yer almamakla birlikte şurût, içeriği itibariyle İslam siyasal tarihi, fütuhat süreci ve zimmet politikalarının temel konularından birini oluşturmaktadır. Sıhhat açısından sened itibariyle hayli sorunlu olduğunu gördüğümüz şurûtun, yer aldığı kaynakları kıyaslayarak metin olarak da bir bütünlük arz etmediği sonucuna vardık. Fütuhat süreci ile kıyaslamalı olarak incelediğimiz şurûtun tarihsel gerçeklerle uyuşmadığını örneklerle ortaya koyduk. Şurûtun, Müslümanların temel hak ve hürriyetlere yaklaşımına, İslam’ın yayılış hızına, Hulefâ-i Raşidîn uygulamalarına aykırı olması açılarından dolayı İslam tarihine dâir bir meşruiyet çabasının ürünü olduğunu tespit ettik.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Ömer, Zimmet, Şurût-i Ömer, Şurûtu’n-Nasârâ, Şam

The Covenant Of Umar: An Attempt to Legitimise Subsequent Practices in Islamic History

All pacts signed with non-Muslims who accepted living under the rule of Muslims are of similar character with regard to the fundamental rights and liberties. However, the covenant of Umar allegedly dating back to the period of the second caliph, Umar is quite different from other covenants in terms of the content and the manner of signing. Although the sources of Islamic history never refer to it, the covenant in question inherently stands as a subject of the history of Islamic politics, with conquests and policies concerning dhimma. It appears to be problematic regarding both the chain of narrators and the text. Through a comparative analysis between the facts of conquests and the covenant, it is seen that the covenant contradicts the historical realities. Based on that, it may be stated that the covenant of Umar indicates an attempt to legitimise subsequent practices in Islamic history.

Keywords:

Umar I, The Covenant Of Umar, The Covenant Of Christians, Dhimma, Damascus,

PDF

___

Kaynakça
Âl-İsa, Abdusselam b. Muhsin, Dirâsetu'n- Nakdiyye fi'l-Merviyytai'l-Vâride fi Şahsi Ömer b. Hattab, Medine: el-Cami’âtu’l-İslâmiyye, 2002.
el-Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir, Futûhu’l-Buldân, tlk. Rıdvan Muhammed Rıdvan, Kahire: Matbaatu’l-Mısriyye, 1932.
el-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed, es-Sünenu’l-Kübra, thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahih-i Buhari, Kitabu’l-Libas, c. III, İstanbul: Çağrı yay. 1992.
Ebû Yusuf, Yakub b. İbrahim, Kitâbu’l-Harâc, neşr. Kadı Muhibbuddin el-Hatîb, Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, h. 1397.
Fayda, Mustafa, Hz. Ömer Zamanında Gayrı Müslimler, İstanbul: İfav Yay., 2006. …………………, eş-Şurûtu’l-Ömeriyye, DİA, c. XXXIX, 2010, ss. 273-274.
Habîb, Kemal es-Saîd, el-Ekalliyat ve’s-Siyaset fi'l-Hıbreti'l-İslamiyye, Kahire: Mektebetu Medbuli, 2002.
Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybâni, Tarîhu Halîfe b. Hayyât, thk, Ekrem Ziya Umerî, Rıyad: Daru’t-Tayyibe, 1985.
el-Hallâl, Ebû Bekir, Ahkâmu Ehli’z-Zimme mine’l-Câmi‘ li Mesâili Ahmed b. Hanbel, thk. Seyyid Kisrevî Hasan, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, 1994.
Harbûtlî, Ali Hüsni, el-İslam ve Ehli’z-Zimme, Kahire: el-Meclisu’l-Â‘lâli’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1969.
el-Hindî, Ali b. Hüsameddin Kenzu’l-Ummâl, neşr. Bekr Hayyani-Saffet es-Sakk, Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1985.
İbn Abdilhakem, Ebu’l Kasım Abdurrahman b. Adullah, Futûhu Mısr ve Ahbâruha, thk. Muhammed Sabih, t.y., y.y, .
İbn Asâkir, Ebû'l-Kasım, Tarihu Medîneti Dımeşk, thk. Muhibbuddîn Ebî Saîd Ömer b. Ğarâme el-Amravî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbnu’l-Cevzi, Abdurrahman b. Ali, ed-Duafaa ve’l-Metrûkîn, thk. Abdullah el-Kâdî, Beyrut, h. 1406.
İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzeddîn, Usdu’l-Ğâbe fî Marifeti’s-Sahâbe, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
İbn Hanbel, Abdullah b. Ahmed, Mesailu Ahmed b. Hanbel Rivayetu İbnuhu Abdullah, thk. Zuheyr eş-Şaviş, Dımaşk: el-Mektebetu’l-İslami, 1981.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Şemsuddin Ebu Abdullah, Ahkâmu Ehli’z-Zimme, thk. Subhi Salih, Beyrut: Daru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1994.
……………………………….., Zâdu’l-Meâd fi Hedyi Hayri’l-İbad, thk. Şuayb el-Arnaut, Abdulkadir el-Arnaut, Müessesetu’r-Risale, Beyrut 1998.
İbn Kesîr, İmaduddin Ebû’l-Fidâ, Musnedu'l-Fârûk, İmam b. Ali b. İmam, Feyyum: Dâru’l-Felâh, 2009.
İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Muahmmed, Lisânu’l-Arab, tsh. Emin Muhammed Abdulvehhab, Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabi, 1999.
İbn Sa‘d, Ebu Abdullah Muhammed, Tabakâtul-Kübra, thk. Ali Muhammed Ömer, Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 2001.
el-Kalkaşendî, Ebû’l-Abbas Ahmed, Subhu’l-Â‘şâ, Kahire: Matbaatu’l-Emriyye, 1918.
Kandemir, M. Yaşar, “Beyhaki, Ahmed b. Hüseyin”, DİA, 1992, c. VI, ss. 58-61.
Kılavuz, Ahmet Saim, Gıyar”, DİA, İstanbul 1996, c. XIV, s. 59.
Kılıç, Muharrem, “Turtuşi” , DİA, 2012, c. XXXXI, ss. 430-431.
el-Mimmi, Hasan, Ehlu’z-Zimme fi’l-Hadâreti’l-İslamiyye, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslami, 1998.
el-Muhtesib, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Bessam, Nihayetu’r-Rutbe Fi Talebi’l-Hisbe, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail, Ahmed Ferid el-Mesidi, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
Özen, Şükrü, “Ebû Bekir Hallâl”, DİA, 1997, c. XV, ss. 382-383.
Öztürk, Levent, İslam Toplumunda Hıristiyanlar, İstanbul : İz Yay., 1998.
er-Rebaî, Ebû Muhammed İbn Zebr, Cuz’un fîhi Şurûtu’n-Nasârâ, thk. Enes b. Abdurrahman el-Akîl, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2006.
er-Reyyis, Muhammed Zıyauddin, el-Harâc ve’n-Nizâmu’l-Maliye lid-Devleti’l-İslâmiyye, Kahire: Dâru’l-Ensâr, 1977.
Salih, Subhi, Şerhu Şuruti’l-Ömeriyye-Mucerred min Kitâbi Ahkâmı Ehli'z-Zimme-, Beyrut: Dâru’l- İlmi'l-Melâyîn, 1981.
Sifil, Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Nebevi Sünnet, İstanbul: Ravza yay., 2010.
et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Târîhu’r-Rusûl ve’l-Mulûk, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Mısır: Daru’l Mearif, t.y.
Tritton, A. Stanley, The Caliphs And Their Non-Muslim Subjects, London: Oxford University Press, 1930.
el-Turtuşî, Ebû Bekir Muhammed, Sirâcu’l-Mulûk, thk, Fethi Ebû Bekir, Kahire: Dâru’l-Mısrıyyetu’l-Benâniyye, 1994.
el-Ukaylî, Ebû Cafer, Kitâbu’d-Duafâi’l-Kebîr, thk. Abdulmu‘ti Emin Kal‘acî, Beyrut: Dâru'l-Kutubi’l-İlmiyye, 1984.
Vakıdî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ömer (ö. 207/823), Futûhu'ş-Şâm,. Beyrut 1997. ez-Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed, Siyeru Â‘lâmin-Nubelâ, Şuayb el-Arnaut, İbrahim ez-Zeybek, Beyrut: Muessesetu’r-Risale