Millî Mücadele Döneminde İttihatçılar Üzerine Bir Değerlendirme

İttihatçıların Birinci Dünya Savaşı sonrası faaliyetleri ve bu kapsamda Millî Mücadele’ye etkileri ve katkıları yakın tarihin ilgi çekici konuları arasındadır. Bu etki ve katkıları Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ile Karakol Cemiyeti gibi teşekküllerin faaliyetlerinde görmek mümkündür. Ancak ittihatçıların bu rolleri uzun zaman resmi tarih yazımından kaynaklı küçümsenmiş veya göz ardı edilmiş, ancak birkaç araştırmacı ittihatçı rolünün önemini ortaya koyabilmiştir. Bu dönemde millî hareketin lideri Mustafa Kemal Paşa bir yandan ittihatçı kadro ve teşekküllerden istifadeye çalışmış ve Malta sürgünleri bahsinde olduğu gibi onlarla ilgili meselelere alaka göstermiş, bir yandan da millî hareketin ittihatçı damgası yemesinden özenle kaçınmıştır. Ayrıca süreç içerisinde ittihatçılara karşı ihtiyatlı ve müteyakkız davranarak onları kontrol altında tutmaya çalışmış; millî hareketin liderliği noktasında da onlarla açık ve gizli bir liderlik mücadelesi vermiştir. Çalışmada ittihatçıların Millî Mücadele’ye tesir eden belli başlı faaliyetleri ve katkıları, millî hareketin lideri Mustafa Kemal Paşa ile münasebetleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Millî Mücadele, İttihatçılar, Mustafa Kemal Paşa, Karakol Cemiyeti

An Evaluation of Unionists in the National Struggle Period

The activities of the Unionist Party members in the aftermath of the First World War, and their impacts and contributions on/to the National Struggle in this regard are of importance for late history. It is possible to see such impacts and contributions in the activities of organizations such as Countrywide Resistance Organization and Karakol Society. However, these roles of the Unionists have so long been underestimated or ignored due to formal history writings, but a few researcher Unionists paid attention to their roles. During this period, the leader of the National Movement Mustafa Kemal Atatürk tried to benefit from the Unionist community and the organizations and gave importance to issues regarding them as in the matter of Malta exiles, but on the other hand meticulously avoided that the National Movement is labeled as the Unionist’s acts. Furthermore, he challenged to keep the Unionists under control by showing prudency and vigilance against them, and fought with them for the leadership of the National Movement sometimes openly, sometimes secretly. This study focuses on the significant activities and contributions of the Unionists in the National Struggle and their relations with the leader of the National Movement, Mustafa Kemal Pasha.

Keywords:

National Struggle, Unionists, Mustafa Kemal Pasha, Karakol Society,

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi(BCA), Dosya No:1446, Fon Kodu.30.10.00, Yer No: 143.25. 6, Belge Tarihi: 1.1.1922.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA), Fon Kodu: DH.KMS., Dosya No: 61-2 Gömlek No: 22, Belge Tarihi: 15.09.1921
Türk İnkılap Tarihi Arşivi(TİTE), Kutu No:57, Gömlek No: 107, Belge No: 107-1001, Belge tarihi: 29.11.1919.
Türk İnkılap Tarihi Arşivi(TİTE), Kutu No:57, Gömlek No:113, Belge No:11301, Belge Tarihi: 14. 01.1920.
Türk İnkılap Tarihi Arşivi(TİTE), Kutu No:326, Gömlek No: 22, Belge No:22-2001, Belge Tarihi: 03.09.1921.
Cumhuriyet, nr.: 808, 9 Ağustos 1926.
Zaman, nr.: 207, 2 Kasım 1918.
Akal, Emel, Millî Mücadele’nin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki ve Bolşevizm, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2001.
Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Bs.:4, İstanbul: İmge Kitabevi, 2006, s. 456.
Arslan, Emir Şekip, Şehit Enver Paşa ve Arkadaşları, çev.: Aziz Akpınarlı, Samsun: İl Matbaası, 1948.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri III, (bs.:2, Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1961).
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Atatürk Araştırıma Merkezi Yayınları, Ankara 1991.
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev, Yayına Hazırlayan.: İsmail Arar, Uluğ İğdemir, Sami N. Özerdim, c.: I-II, Bs.:8, Ankara: TTK Basımevi, 2010.
Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, İstanbul: Bateş Yayınları, 1984.
Bayar, Celal, Ben de Yazdım, Millî Mücadeleye Giriş, c.: 1;4, İstanbul: Sabah Yayınları, 1997.
Baykal, Hülya, “Millî Mücadele Yıllarında Mustafa Kemal Paşa İle Cemal Paşa Arasındaki Yazışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.: 14, Mart 1989, s. 379-439.
Bleda, Mithat Şükrü, İmparatorluğun Çöküşü, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979.
Can, Fahri, “Karakol Cemiyeti Nasıl Kurulmuştu?” Yakın Tarihimiz, c.: 4, 1963.
Çavdar, Tevfik, İttihat ve Terakki, (İstanbul: İletişim Yayınları, İstanbul 1991.
Cebesoy, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul: Temel Yayınları, 2000.
Çevik, Zeki, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında İttihatçıların Tasfiyesi”, Yeni Türkiye, S.: 44, 2002, s. 496-509.
Çukurova, Bülent, Kurtuluş Savaşında Haberalma ve Yer Altı Çalışmaları, Ankara: Ardıç Yayınları, 1994.
Çukurova, Bülent, “Kurtuluş Savaşında İstanbul Gizli Grupları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c.: 1, S.: 5, Mart 1986, s. 519-526.
Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet II. Grup, İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
Er, Alev, “Millî Mücâdelede Gizli Örgütler”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c.: 4, 1985.
Ertürk, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, yay. haz.: Samih Nafiz Tansu, (İstanbul: Sebil Yayınevi), 1996.
Giray, Muharrem, “İstanbul’un İşgalinde Gizli Bir Teşkilat Karakol Cemiyeti”, Yakın Tarihimiz, S.: 1, s. 345.
Güngör, Selahaddin, “Bir Canlı Tarih Konuşuyor”, Resimli Tarih Mecmuası, c.: 4, S.: 42, 1953.
Ilgaz, Hasene, "Millî Mücadele'de Varlığı Gizli Kalan Bir Cemiyet: Karakol Cemiyeti", Tarih ve Edebiyat Mecmuası, nr.: 193, 1981.
Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, c.: 1, Ankara: TTK Yayınları, 1997.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, c.: 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
Karaca, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Ankara: TTK Yayınları, 2004.
Karaman, Sami Sabit, İstiklal Mücadelesi ve Enver Paşa, İstanbul: Arma Yayınları, 2002.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İstanbul: İletişim Yayınları, 1984.
Karay, Refik Halid, Minelbabilelmihrab, İstanbul: İnkılâb Kitabevi, 1992.
Mehmet Arif Bey, Anadolu İnkılabı, Millî Mücadele Anıları (1919-1923), haz.: Bülent Demirbaş, Bs.: 2, İstanbul: Arba Yayınları, 1992.
Mevlânzâde Rıfat, Türkiye İnkılâbının İç Yüzü, bs.:2, İstanbul: Pınar Yayınları, 2000.
Okyar, Fethi Üç Devirde Bir Adam, yay.haz.: Cemal Kutay, İstanbul: Tercüman Yayınları, 1980.
Saydam, Abdullah, “Mustafa Kemal Paşa ile Enver Paşa Arasındaki Liderlik Mücadelesi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Eylül 1990, S.: 45.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, Burçak Yayınevi, İstanbul Matbaası, İstanbul 1968.
Sürgevil, Sabri, “İttihat ve Terakki’den Millî Mücadele’ye”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, c.: 1, S.: 2, 1992, s. 329-338.
Sürmeli, Serpil, “Malta Sürgünlerinin Yurda Dönüşü”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, S.: 4, c.: 3, Temmuz 2003.
Şakir, Ziya, Yakın Tarihin Üç Büyük Adamı, bs.:2, İstanbul: Muallim Fuat Gücüyener Anadolu Türk Kitap Deposu, 1944.
Tevetoğlu, Fethi, “Karakol Cemiyeti I”, Türk Kültürü, Yıl:.8, S.: 94.
Tevetoğlu, Fethi Millî Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar, Ankara: TTK Yayınları, 1988.
İstanbul’un İşgalinde Gizli Bir Teşkilat Karakol Cemiyeti, Yakın Tarihimiz, c.: 1, s. 345.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler (1859–1952), İstanbul: Arba Yayınları, 1952.
Tunaya, Tarık Zafer, “İkinci Meşrutiyet Rejimi ve Atatürk”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 1981.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, c.: 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 2007, s. 697-698.
Türkgeldi, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, (Ankara: TTK Yayınları, Ankara), 1951, Şimşir, Bilal N., Malta Sürgünleri, İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2009.
Vardar, Galip, İttihad ve Terakki İçinde Dönenler, haz.: Samih Nafiz Tansu, İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2003.
Yalçın, Edip Semih, “Mustafa Kemal Paşa’nın İttihatçılığı”, Türkler, c.: 13, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
Yel, Selma, “Malta Sürgünlerinin Mübadele Edilmesi”, Askeri Tarih Bülteni, Yıl.18, S.: 35, Ağustos 1993.
Zürcher, Eric Jan, Millî Mücadele’de İttihatçılık, çev.: Nüzhet Salihoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, 2003
Zürcher, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.