Klâsik Türk Şiirinde Bir Sembol Dili Olarak “Kına”

Kültürümüzde renk verici özelliğinden dolayı elleri, ayakları, saç ve sakalları renklendirip süslemek, aynı zamanda tedavi etmek maksadıyla kullanılan kınanın, kötülüklerden korunmak üzere mutluluk, şans ve bereket tılsımı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Kınanın, dinimizce de kabul gören yönü, onu zihinlerde koruyucu bir maddi kültür öğesi, şans getiren bir unsur olarak şekillendirirken, ona girişilen işin hayırla sonuçlanması adına uygulanan koruyucu bir tılsım misyonu da yüklemiştir. Kınanın kültürümüzdeki önemi, büyük ölçüde “adanmışlığı” ifade eden sembolik bir vasıf kazanmasından ileri gelmektedir Bu çalışmada, klâsik şiirimizde toz halindeki şekliyle yeşil, yakıldıktan sonraki kızıl rengi dolayısıyla çeşitli benzetme unsurlarıyla birlikte sunulan kınanın, öncelikle süslenme ve tedavideki rolü ele alınacaktır. İlerleyen bölümde ise özel gün ve merasimlerdeki bereket, uğur ve sevinci ifade eden sembolik değeri sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kına, maddi kültür, sembol, süslenme, tedavi.

Henna As a Symbol Language of Classical Turkish Poetry

Henna is used for coloring and beautifying hands, feet, hairs and beards for its pigmentary nature and also for treatment and it is known that henna is used as the spell of happiness, chance and fertility for protection against evilness. Religiously accepted aspect of henna has shaped it as a protective and material element of culture that brings luck and brought a mission of protective spell for favorable conclusion of attempts. Importance of henna in our culture arises from its symbolic characteristic that mainly expresses “commitment”. This study will firstly discuss the role of henna, which is presented with various metaphors in our classical poetry for its green color in the state of powder and red color after being applied, in cosmetics and treatment. In the following section, its symbolic value expressing fertility, luck and joy in special days and ceremonies will be explained.

Keywords:

Henna, Material Culture, Symbol, Toilet (beautify), Cure,

PDF

___

Aynacı, Mihrican (hzl), Şirvânî Muhammed Bin Mahmûd, Sultâniyye (İnceleme-Metin-Dizin), Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2014.
Bareılles, Bertnart, Eski İstanbul’da Frenk ve Levanten Mahalleleri, İstanbul, Güncel Yayıncılık, 2003.
Bayat, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 2007.
Çakır, Zehra Vildan (hzl), Hevâyî (Abdurrahman Kubûrîzâde) Dîvânının Tenkildi Metni ve Incelenmesi, Yayımlanmamıs Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
Çavuşoğlu, Mehmet, Tanyeri, M. Ali (hzl), Üsküplü İshak Çelebi Dîvânı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
Çelebioğlu, Amil, Türk Ninniler Hazinesi, İstanbul, Kitabevi, 1995.
Ekici, Savaş, “Gaziantep’te Kına Yakma Geleneği ve Kına Türküleri Üzerine Bir Araştırma”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, İstanbul, TDK, 2009.
Erünsal, İsmail (hzl), T. Cafer Çelebi Dîvânı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1983.
Genç, Reşat, Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil, Ankara, AKMB, 2009.
Kâhya, Esin (hzl), İbn-i Sînâ El- Kânûn Fi’t-Tıbb, Ankara, AKMB Yayınları, 2000.
Kalafat, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara, 1990.
Karacan, Turgut (hzl), Sâbit Dîvânı, Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 1991.
Karavelioğlu, Murat A. (hzl), Şem’î Dîvânı, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
Koçu, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara, Sümerbank Kültür Yayınları, 1947.
Mengi, Mine (hzl), Mesîhî Dîvânı, Ankara, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1995.
Mütercim Asım, Burhân-ı Katı, Haz. M. Öztürk, D. Örs, Ankara , TDK, 2000.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Ankara, MEB, 1998.
Ruska, J., “Kına”, İslam Ansiklopedisi, C.6, İstanbul, MEB, 2001.
Soysaldı, Aysel vd., “Kına-Adıyaman Örneği”, İğdiş, Sünnet, Bedene Şiddet Kitabı, İstanbul, Kitabevi, 2009, s.237-243.
Sungur, Necati (hzl), T. Câfer Çelebi Heves-nâme, Ankara, TDK, 2006.
Şentürk, A. Atilla, “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar)” Türk Dünyası Araştırmaları, S. 90, Y. 1994, s. 131-179.
Tarlan, Ali Nihad (hzl), Necatî Beg Divanı, Ankara, Akçağ Yayınları, 2000.
Tarlan, Ali Nihad (hzl), Ahmed Paşa Dîvânı, Ankara, Akçağ Yayınları, 1992.
Tarlan, Ali Nihad (hzl), Zâtî Dîvânı (Gazeller), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1987.
Tulum, Mertol, Tanyeri, M.Ali (hzl), Nev’î Dîvânı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
Yaylagül, Özen, Ebvâb-ı Şifâ (Metin Dilbilimsel Bir İnceleme),Ankara, KÖKSAV, 2010.
Dijital Kaynakça
Avşar, Ziya, Revânî Dîvânı, (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10642,giris-revanipdf.pdf?0 10.05.2015)
Gürgendereli, Müberra (hzl), Mostarlı Ziyâ’i Dîvânı, (http:/ /ekitap.kulturturizm.gov.tr/ TR,78386/ mostarli-ziyai-divani.html, 10.05.2015)
Küçük, Sabahattin (hzl), Bâkî Dîvânı, (http://ekitap.kulturturizm. gov.tr/Eklenti/10596,baki divani sabahattin kucuk pdf.pdf?0, 10.05.2015)
Saber, Bilal, Leylâ ile Mecnûn Mesnevîsi’nin Arap, Fars ve Türk Edebiyatı’nda Ele Alınış Biçimi ve Lârendeli Hamdî’nin Eseri, (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10698, leylamecnnpdf.pdf?0, 10.05.2015)
Taş, Hakan (hzl), Vusûlî Dîvânı, (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10660,vusuli-divanipdf.pd, 10.05.2015)
Yakar, H. İbrahim (hzl), Gelibolulu Sun’î Dîvânı, (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr /Eklenti/10612,gelibolulupdf.pdf?0, 12.05.2015)
Yenikale, Ahmet, Sünbül-Zâde Vehbî Dîvânı, (http://ekitap.kulturturizm.gov.tr /Eklenti/10651,sunbul-zade vehbipdf. pdf?0, 12.05.2015)
(http://www.kuranikerim.com/kutubi-sitte/2090.html, 05.05.2015)