Gösteri Toplumunun Yeni Panoptikonu Olarak Sosyal Medya

Endüstri sonrası ortaya çıkan ve imajın baskın hale geldiği toplum, Fransız düşünür Debord tarafından “gösteri toplumu” terimiyle ifade edilmiştir. Gerçek ile sahtenin iç içe geçtiği gösteri toplumunda, her şey görüntüler üzerinden değerlendirilmeye başlanmıştır. Geleneksel medyayla birlikte devam eden gösteri, internetin ve sosyal medyanın ortaya çıkmasıyla birlikte devam etmiştir. Gösterinin kendisine yaşam alanı bulduğu bu mecra farklı boyutlar kazanmıştır. Kullanıcıların gösterinin bir parçası haline geldiği sosyal medya, yeni bir gösteri ve gözetim alanı haline gelmiştir. Bu bağlamda sosyal medyanın yeni bir panoptikon olduğu söylenebilir. Panoptikon, Jeremy Bentham tarafından oluşturulmuş bir hapishane modelidir. Bu modelde, kuledeki kişi bütün hücreleri görebilirken hücrelerde bulunanlar kuledeki kişiyi görememektedir. Günümüzde sosyal medyayla birlikte bu gözetim şekli farklı yöne doğru evrilmiştir. Bu yeni panoptikonda tek taraflı gözetimin yerini herkesin birbirini gözetlediği bir ortam almıştır. Mahremiyetin ortadan kalktığı sosyal medyada gösteri durmaksızın devam eder. Betimleyici ve eleştirel nitelikteki bu çalışmada sosyal medya, “gösteri toplumu” ve “panoptikon” kavramları çerçevesinde ele alınarak tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Gösteri Toplumu, Guy Debord, Panoptikon, Foucault, Sosyal Medya

Social Media As the New Panopticon of The Society of Spectacle

The society that emerged after the industry and the image became dominant was expressed by the French thinker Debord with the term "society of spectacle". In the society of the show where the truth and the fake are intertwined, everything has begun to be evaluated through images. The spectacle, which continued with the traditional media, continued with the advent of the internet and social media. This medium, where the spectacle has found a living space, has gained different dimensions. Social media, where users have become part of the spectacle, has become a new spectacle and surveillance space. In this context, it can be said that social media is a new Panopticon. Panopticon is a prison model created by Jeremy Bentham. In this model, the person in the tower can see all the cells, while those in the cells cannot see the person in the tower. Today, with the social media, this form of surveillance has evolved in a different direction. In this new Panaptikon, one-sided surveillance has been replaced by an environment where everyone is watching each other. The show continues non-stop on social media where privacy has disappeared. In this descriptive and critical study, social media was discussed within the framework of the concepts of " society of spectacle " and "panopticon".

Keywords:

Society of Spectacle, Guy Debord, Panopticon, Foucault, Social Media,

PDF

___

Akçay, E. (2019). Dijital Çağda Açıklık Etiği ve Etik Tercihin İmkânsızlığı: The Circle Filmi, ISophos: Uluslararası Bilişim, Teknoloji ve Felsefe Dergisi, Sayı: 3, 1-27.
Atasoy, İ ve Ormanlı, O. (2019). Teknoloji ve Siber Güvenlik: Dijital Toplumun Geleceği. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 11 (4), 399-409.
Aydın, B. (2014). Sosyal Medya Mecralarında Mahremiyet Anlayışının Dönüşümü. İletişim Çalışmaları Dergisi, Sayı: 5, 131-146.
Aytaç, Ö. (2006). Tüketimcilik ve Metalaşma Kıskacında Boş Zaman. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 27-53
Baş, G. (2015). Eleştirel Sosyal Medya Okuryazarlığı Bağlamında Yeni Medyada İmaj, Görüntü ve Beden Sunumu. Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Baştürk, E. (2016). Panoptikon’dan Post Panoptikon’a Gözetimin Soykütüğü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Bayram, P. (2015). Gösteri Toplumunda Zaman Tüketimi: Sünnet Konvoyu Reklamı Üzerinden Eleştirel Bir Analiz. Akademik Bakış Dergisi, 52, 243-255. Bauman, Z. ve Lyon, D. (2013). Akışkan Gözetim. Çev. Elçin Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Bentham, J. (2008). Panoptikon ya da Gözetim Evi. Barış Çoban ve Zeynep Özarslan (der), Panoptikon Gözün İktidarı içinde (9-77), İstanbul: Su Yayınları.
Brignall, T.(2002). The New Panopticon: The Internet Viewed as a Structure of Social Control. Theory & Science, http://theoryandscience.icaap.org/content/vol003.001/brignall.html, Erişim Tarihi: 01.052020.
Bostancı, M. (2018). Dijital Ebeveynlerin Sosyal Medya Mahremiyet Algısı. AJIT-e: Online Academic Journal of Information Technology, 10 (38).
Bossewitch, J. ve Sinnreich, A. (2012). The end of forgetting: Strategic agency beyond the panopticon, New Media & Society, 15 (2), 224-242.
Büyük, K. ve Keskin, U. (2012). Panoptikon’un Elektronik Dirilişi: Etik Bir Sorun Olarak İşyeri İzleme. İş Ahlakı Dergisi, 5 (10), 55-88.
Çakır, M. (2013). Sosyal Medya ve Gösteri. Sosyal Medya Araştırmaları I içinde (1-51), Ali Büyükaslan ve Ali Murat Kınık (ed.), Konya: Çizgi Kitabevi.
Çamuroğlu Çığ, E. (2016). Dijital Çağda Bakışın Politikası: Panoptikon ve Aleniyet İlkesi. Toplum ve Demokrasi, 10(21), 91-113.
Çoban, B. (2014). Göz ve İktidar: “Vitrinlere Değil Gökyüzüne Bak!”, LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1), 1-15.
Çoban, B. (2009). Yeni Panoptikon Gözün İktidarı ve Facebook, Yeditepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 10, 1-18.
De Moya, J.F. ve Pallud, J. (2020). From panopticon to heautopticon: A new form of surveillance introduced by quantified-self practices. Information Systems Journal, 1-37.
Debord, G. (2012). Gösteri Toplumu ve Yorumlar. Çev. Ayşen Ekmekçi ve Okşan Taşkent, Ayrıntı Yayınları: İstanbul.
Değer, K. (2018). Mahremiyetin Sosyal Medyada Kullanımı: Magazin Dünyası Üzerinden Bir Değerlendirme. Akademik Bakış Dergisi, Sayı:70, 166-176.
Demircan, G. (2019). Gözetim ve Gözetimin Toplumsal Meşruiyeti Üzerine Bir İnceleme. D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 21, 2033-2062.
Deniz Anamur, D. ve Topsakal, T. (2019). Herkesin Herkesi Gözetlediği Toplum: Siberuzamda Alttan Gözetimin Farklı İnşası Olarak Siber Zorbalık. İNİF E-Dergi, 4 (2), 37-58.
Erdoğan, M. (2020). Sosyal Medyada Gözetimin İçselleştirilmesi: İletişim Disiplini Alanındaki Lisansüstü Öğrenciler Üzerine Nitel Bir Araştırma. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (e-gifder), 8 (1), 244-275
Evecen, G. (2018). Gösteriden Yeniden Üretime Televizyonda Yayımlanan Şaka Programları. TRT Akademi, 3 (6), 482-501.
Farinosi, M. (2011). Deconstructing Bentham’s Panopticon: The New Metaphors of Surveillance in the Web 2.0 Environment. TripleC, 9(1): 62-76.
Fidan, M. (2019). İktidarın Panoptik Gözü Olarak Sosyal Medya: Facebook - Cambridge Analytica Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Foucault, M. (2012). İktidarın Gözü. Çev. Işık Ergüden, İstanbul: Ayrıntı Yayınları
Foucault, M. (2011). Büyük Kapatılma. Çev. Işık Ergüden ve Ferda Keskin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara : İmge Kitabevi.
Göker, G. (2016). Bir Gözetim Aracı Olarak Periscope. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1): 969-992.
Güven, S.K. (2016). Gözetimin Toplumsal Meşruiyeti. Barış Çoban ve Bora Ataman(ed.), Gözetim Toplumu- Panoptikon içinde (15-31), İstanbul: Ege Basım.
Hafermalz, E. (2020). Out of the Panopticon and into Exile: Visibility and control in distributed new culture organizations. Organization Studies, 1-21.
Kalaman, S. (2019). Yeni Medya ve Dijital Gözetim: Türkiye’deki Sosyal Medya Kullanıcıları Üzerine Bir Araştırma. Yönetim Ve Ekonomi, 26 (2), 575-594.
Karslıoğlu, F. (2014). Siber Gözetim: Toplumsal Denetim Aracı Olarak İnternetin Dönüşümü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Hamann, J. (2020). Governance by Numbers: A Panopticon Reversed?. Politics and Governance, 2020, 8 (2), 68–71.
Karaman, M.K. ve Tuğluk, S. (2019). İletişim Fakültesi Öğrencilerinin Instagram’ın Gözetim Aracı Olarak Kullanılmasına İlişkin Algıları. Atatürk İletişim Dergisi, 17, 69-94.
Kaya, S. (2017). Guy Debord'un "Gösteri Toplumu" Adlı Çalışması Bağlamında Mekân ve Modanın Tüketim Unsuru Olarak İncelenmesi. Journal of History Culture and Art Research, 6(3), 818-830
Kaygısız, Ü. (2017). Panoptikon: Demokrasi Ekseninde Realiteden Kurgusala Doğru Bir Bakış. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, 2073-2094.
Kocabey Şener, N. (2016). Eğlencenin Gözetleme Hâli ya da Eğlence Endüstrisinde “Görünen” ve “Gören” Olmak. TRT Akademi, 1 (1), 52-70.
Kutluer, G. (2016). Panoptisizm ve Sanat. Barış Çoban ve Bora Ataman (ed.),Gözetim Toplumu- Panoptikon içinde (49-60). İstanbul: Ege Basım, 49-60.
İsmayılov, E.K. ve Sunal, G. (2012). Gözetlenen ve Gözetleyen Bir Toplumda, Beden ve Mahremiyet İlişkisi: Facebook Örneği. Akdeniz İletişim Dergisi, Sayı: 18, 21-41.
Niedzviecki, H. (2010). Dikizleme Günlüğü. Çev.Gökçe Gündüç, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Okmeydan Bitirim, S. (2017). Postmodern Kültürde Gözetim Toplumunun Dönüşümü: ‘Panoptikon’dan ‘Sinoptikon’ ve ‘Omniptikon’a. AJIT-e: Online Academic Journal of Information Technology, 8 (30), 46-69.
Öker, Z. (2005). Baudrillard. Nurdoğan Rigel, Gül Batuş, Güleda Yücedoğan ve Barış Çoban (ed.), Kadife Karanlık- 21. Yüzyıl Çağını Aydınlatan Kuramcılar içinde (193-256), İstanbul, Su Yayınevi.
Özdel, G. (2012). Foucault Bağlamında İktidarın Görünmezliği Ve “Panoptikon’’ İle ‘’İktidarın Gözü Göstergeleri”. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 2 (1), 22-29.
Postman, Neil, (2004). Televizyon: Öldüren Eğlence. Çev. Osman Akınhay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Safaei, S. (2020). Foucault’s Bentham: Fact or Fiction?. International Journal of Politics, Culture, and Society, https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s10767-019-09342-7.pdf.
Sönmez, B. (2016). Gözetim Toplumunun Günümüz Tüketim Dinamikleri Bağlamında Yorumlanması. Selçuk İletişim, 9 (2), 262-284.
Sucu, İ. (2019). Gözetim Toplumunda Simülasyon Evreni Ve Gündem Oluşturma: Survivor Yarışması Örneği. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 1-26.
Şentürk Kara, E. ve Elçiboğa, A. (2017). Yenidünya Düzeninde Gözetlenme: Araçsal Gözetimden Sanal Gözetime. Atatürk İletişim Dergisi, Sayı 12, 119-155.
Tükel, İ. (2014). Tüketimin Yeni Aktörleri: “Y Kuşağı”. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 1-22.
Yamanoğlu, M.A. (2010). Tüketim Toplumunda Genç ve Yoksul Olmak: Dışlanma Süreçleri ve Karşı Stratejiler, Kültür ve İletişim, 13 (2), 41-79.
Yanık, A. (2017). Bir Süperpanoptikon Olarak Yeni Medya: Yeni Medya Işığında Gözetimin Eleştirisi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5 (2), 785-800.