Eylem EROĞLU DOĞAN, Recep EKİNCİ, Doğan DOĞAN

Fen Bilimleri Ders Kitapları ile İlgili Yapılan Çalışmaların İncelenmesi

Ders kitapları, öğretim programlarının amaçlarının gerçekleştirilmesinde öğretmenlere kılavuzluk eden ve öğrencilerin kişisel, ekonomik ve sosyal gelişimlerine katkı sağlayan en önemli eğitim araçları arasında yer alır. Etkili bir fen öğretimi için ders kitaplarının öğrencilerin seviyesine uygun olması, öğretim programının kazanımlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunması, öğrencileri derse motive edecek zengin görsel öğeler içermesi ve iyi hazırlanmış ölçme-değerlendirme kısımlarına sahip olması gerekir. Alan yazın taraması, Türkiye’de fen bilimleri ders kitapları ile ilgili çok sayıda çalışma bulunduğunu göstermektedir. Bu çalışmaların incelenmesi, araştırma eğilimlerinin belirlenmesi, araştırmacıların problem gördükleri alanlara daha kolay yönelmeleri ve alan yazında bu konuda var olan boşluğu doldurmaya katkıda bulunmak açısından önemlidir. Bu nedenle çalışmanın amacı, Fen Bilimleri ders kitaplarıyla ilgili Türkiye’de 2010-2019 yılları aralığında yapılan araştırma makaleleri ve lisansüstü tezleri bazı değişkenler açısından incelemek olarak belirlenmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi kullanılmıştır. Çalışma kapsamda Fen Bilimleri ders kitaplarıyla ilgili 25 lisansüstü tez ve 31 araştırma makalesi incelenmiştir. İncelenen lisansüstü tezlere YÖK Ulusal Tez Merkezinde erişime açık olan lisansüstü tezlerden, araştırma makalelerine ise ULAKBİM’de taranan dergiler ile ulaşılmıştır. Fen Bilimleri ders kitaplarıyla ilgili yazılmış tezler ve makaleler, bu araştırma için geliştirilen tez/makale inceleme formuyla incelenmiştir. Çalışma sonuçları; bu konuda yayınlanan araştırma makaleleri ile yüksek lisans tez sayılarının doktora tezlerinden fazla olduğunu, özel ve devlet yayınevlerine ait kitaplarının incelendiğini ve en çok araştırmanın 2017 yılında ve Gazi Üniversitesinde yapıldığını göstermiştir. Ayrıca, araştırma yöntemi olarak daha çok nitel yöntemin ve veri toplama aracı olarak da dokümanların tercih edildiği ve çalışmalarda ele alınan kitapların daha çok içerik açısından incelendiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İçerik Analizi, Fen Eğitimi, Tez İnceleme, Makale İnceleme, Fen Bilimleri Ders Kitapları

Examination of The Studies Related to Science Textbooks

Textbooks are among the most important educational tools that guide teachers in the realization of the aims of the curriculum, and contribute to the personal, economic, and social development of students. For an effective science teaching, textbooks should be appropriate for the students' levels, contribute to the achievement of the learning outcomes of the curriculum, contain rich visual elements that will motivate students to the lesson, and have well-prepared assessment and evaluation sections. Literature review showed that many studies related to science textbooks in Turkey are present. Examining these studies is important in terms of determining research trends, enabling researchers to navigate areas where they see problems more easily and to fill the existing gap in the literature. For this reason, the aim of the study was determined to examine research articles and graduate theses related to the sciences textbooks completed between 2010-2019 years in Turkey, according to some variables. Content analysis, one of the qualitative research methods, was used in the study. Within the scope of this research, 25 graduate theses and 31 research articles related to sciences textbooks were examined. These examined graduate theses are obtained from publicity graduate theses which are accessible from the database of the Council of Higher Education of the National Thesis Center, and research articles were obtained from the journals scanned in the National Academic Network and Information Center (ULAKBİM). The research articles and graduate theses related to the sciences textbooks were analyzed with a Thesis/Article Review Form developed for this research. Study results have shown that the number of research articles published on this subject and master's theses were higher than the number of doctoral theses, books of private and public publishers have been examined, and most of the research was carried out in 2017 and at Gazi University. In addition, it was found that the qualitative method was preferred as the research method and the documents as the data collection tool, and the books examined in the studies were analyzed mostly in terms of their contents.

Keywords:

Thesis Examination, Article Examination, Content Analysis, Science Education, Science Course Books,

PDF

___

Abd-El-Khalick, F., Waters, M., & Le, A. P. (2008). Representations of nature of science in high school chemistry textbooks over the past four decades. Journal of Research in Science Teaching, 45(7), 835–855. doi:10.1002/tea.20226.
Aykan, A., & Kıncal, R. (2016). Ders araştırması kapsamında faklı ülkelerde yayınlanan bilimsel çalışmaların içerik analizi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(32), 19-31.
Bakırcı, H., & Öçsoy, K. (2017). An investigation of the activities in science textbooks in terms of the concept of entrepreneurship. Adıyaman University Journal of Educational Sciences, 7(2), 256-276.
Bektaş, M., & Karadağ, B. (2013). Hayat bilgisi öğretimi alanında yapılan lisansüstü tezlerinin eğilimleri ve değerlendirilmesi. International Journal of Human Sciences, 10(2), 113-129.
Biçer, N. (2017). Yabancılara Türkçe öğretimi alanında yayınlanan makaleler üzerine bir analiz çalışması. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(27), 236- 248.
Bierema, A. M. K., Schwartz, R. S., & Gill, S. A. (2017). To what extent does current scientific research and textbook content align? A methodology and case study. Journal of Research in Science Teaching, 54(8), 1097–1118. doi:10.1002/tea.21399.
Cakici, Y. (2012). Exploring Turkish upper primary level science textbooks’ coverage of scientific literacy themes. Egitim Arastirmalari-Eurasian Journal of Educational Research, 12(49), 81–102.
Calado, F. M., Scharfenberg, F. J., & Bogner, F. X. (2015). To what extent do biology textbooks contribute to scientific literacy? Criteria for analysing science-technology-society-environment issues. Education Sciences, 5(4), 255–280. doi:10.3390/educsci5040255.
Chiappetta, E. L., & Fillman, D. A. (2007). Analysis of five high school biology textbooks used in the United States for inclusion of the nature of science. International Journal of Science Education, 29(15), 1847–1868.
Devetak, I., & Vogrinc, J. (2013). The criteria for evaluating the quality of the science textbooks. In Critical analysis of science textbooks (pp. 3-15). Springer, Dordrecht.
Dimopoulos, K., Koulaidis, V., & Sklaveniti, S. (2003). Towards an analysis of visual images in school science textbooks and press articles about science and technology. Research in Science Education, 33(2), 189–216. doi:10.1023/a:1025006310503.
Ertekin, B. D., & Çamlıbel Çakmak, Ö. (2019), Okul öncesi eğitim literatüründeki resimli çocuk kitaplarına yönelik yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 6(40), 2111-2124.
Fan, L., & Kaeley, G. S. (2000). The influence of textbooks on teaching strategies: an empirical study. Mid-Western Educational Researcher, 13(4), 2-9.
Güven, S., & Ayyayla Püsküllü M. (2017). Hayat Bilgisi kitapları ile ilgili yapılan çalışmaların içerik analizi. The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 3(2), 75-86.
Güven, S., Aydın, G. F., & Çayır, F. S. (2017). İlköğretim Türkçe ders kitaplarıyla ilgili yapılan lisansüstü tezlerin içerik analizi. Uluslararası Eğitim Yönetimi Forumu- 8 (19-21 Ekim 2017, Türkiye, Ankara), Özet Bildiri Kitabı, s. 779-780.
Irez, S. (2009). Nature of science as depicted in Turkish biology textbooks. Science Education, 93(3), 422–447. doi:10.1002/sce.20305.
Kan, M. (2017). Türkiye’de akademik yazma alanında yapılan lisansüstü tezler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(2), 1037-1048.
Kandemir, M. A., & Yıldız, Y. (2019). Ortaokul matematik ders kitaplarının incelenmesinde kullanılan kavramsal çerçeveler, Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 13(2), 1273-1304.
Karamustafaoğlu, O., & Üstün, A., (2004). Yürürlükteki fen bilgisi 7. sınıf ders kitabının incelenmesi, XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya.
Karamustafaoğlu, S., Salar, U., & Celep, A. (2016). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitabına yönelik öğretmen görüşleri. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 93-118.
Keleş, E., (2001). Fizik Ders Kitaplarını Değerlendirme Ölçeği, Yüksek Lisans Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Kılıç, Z., Atasoy, B., Tertemiz, N., Şeren, M., & Ercan, L. (2001). Öğretimde Ders Kitaplarının Yeri, Önemi ve Genel Özellikleri. Leyla Küçükahmet (Ed.). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, Fen Bilgisi (ss. 93-111). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kocaarslan, M. (2012). Tanılayıcı dallanmış ağaç tekniği ve ilköğretim 5. sınıf fen ve teknoloji dersi maddenin değişimi ve tanınması adlı ünitede kullanımı. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 269-279.
Köseoğlu, F., Atasoy, B., Kavak, N., Akkuş, H., Budak, E., Tümay, H., Kadayıfçı, H., & Taşdelen, U. (2003). Bir Fen Ders Kitabı Nasıl Olmalıdır? Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
Kul, Ü., Sevimli, E., & Aksu, Z. (2018). A comparison of mathematics questions in Turkish and Canadian school textbooks in terms of synthesized taxonomy. Turkish Journal of Education, 7(3), 136-155.
Majidi, S., & Mantyla, T. (2011). Knowledge onganization in physics textbooks: A case study of magnetostatics. Journal of Baltic Science Education, 10(4), 285–299.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim Kurumları (İlkokullar ve Ortaokullar) Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı, Ankara.
Nacaroğlu, O., & Bektaş, O. (2019). Fen bilimleri dersindeki madde ve değişim ünitesine yönelik geçerli ve güvenilir başarı testi geliştirme: BİLSEM örneği. Maarif Mektepleri Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 67-88.
Saraç, H. (2018). Fen bilimleri dersi “Maddenin Değişimi” ünitesi ile ilgili başarı testi geliştirme: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 416-445.
Şahin, Ö., & Başgül, M. (2019), Türkiye’de matematik ders kitaplarına yönelik yapılan araştırmalardaki eğilimler, Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 13(1), 328-358.
Tavşancıl, E., & Aslan E. (2001). İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınları.
Tuncel., M., & Fidan, M. (2018). Ortaokul fen bilimleri dersinde öğrenmede zorlanılan konular ve çözüm önerileri. The 6th International Congress on Curriculum and Instruction (ICCI-EPOK), (11-13 Ekim, Kars), Tam Metin E-Kitabı, s. 49-55.
Turgut, B. (1996). Ders Kitapları ile İlgili Etkinlikler. Türkiye ve Almanya’da Ders Kitapları Sempozyumu, Ankara.
Uçar, C., & Somuncuoğlu Özerbaş, D. (2017). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitabının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), 1373-1388.
Ulusal Tez Merkezi (UTM). (2020). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
Varışoğlu, B., Şahin, A., & Göktaş, Y. (2013). Türkçe eğitimi araştırmalarında eğilimler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(3), 1767-1781.
Vojíř, K., & Rusek, M. (2019). Science education textbook research trends:a systematic literature review, International Journal of Science Education, 41(11), 1496-1516, DOI:10.1080/09500693.2019.1613584.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldız Yılmaz, N., & Tabacu, G. (2017). Fen bilimleri 3 ve 4. sınıf öğretim programı ile ders kitaplarının yer temelli açısından incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 1584-1605.