1742-1754 Yıllarında Vergi Tahsilatındaki Usulsüzlüklere Dair Bazı Tespit, Teşhis ve Tahliller: Diyarbakır Vilayeti Örneği

Diyarbakır vilayetinde vergi toplama işlemleri sırasında toprak tasarrufu ve ona bağlı üretim ilişkileri, sosyal zümreler, şahıslar ve yerleşim birimlerinden halk ile askeri sınıf arasında ortaya çıkan anlaşmazlıklar; Diyarbakır Ahkâm defterleri incelenerek ve bu konudaki diğer kaynaklardan istifade edilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın konusu olan dönem incelendiğinde Osmanlı Devlet anlayışının kanun riayeti, kanunların uygulanışı, halkın karşılaştığı haksızlıkları üst mercilere ve idareye karşı dava hakkı olan reayanın rahatlıkla şikâyetlerde bulunduğu belirtilmeye çalışılmıştır. Yetkililerin ise şikâyetleri kanun, adalet ve ahlak prensipleri bağlamında icra etme zorunda oldukları ve bu konularda sık sık adaletnameler ve fermanlar yayımladığı gerçeği belirtilmiştir. Vergi düzenini teferruatlı bir şekilde kısım, sınıflar, zümreleri en ince ayrıntısına kadar kayıt altına alarak ve kayıtlar doğrultusunda yapılan iş ve işlemlerin suiistimallerin nasıl engellendiğine vurgu yapılmıştır. Ehli örfün vergi tahsilatı sırasında fazladan vergi tahsili ile vergi muafiyeti olan zümreleri ve görevlilerden fazla para ve diğer haksız kazanç elde etme yoluna gidenlere de değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kadı, Sipahi, Reaya, Vergi, Hüküm

PDF

___

Afyoncu, Erhan. Sorularla Osmanlı İmparatorluğu-V, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2007.
Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi-I, Barış Kitap Basım Yayın Dağıtım, Ankara, 1999.
Buzpınar, Şit Tufan. “Nakibüleşraf”, DİA. İstanbul, C 32, s. 322-324, 2006.
Bilge, Sadık Müfit. “XV-XVIII Yüzyıllarda Osmanlı Devletinde Vergi Muafiyeti, www. Academia.edu. 2018.
Göyünç, Nejat. “Diyarbakır”, DİA. İstanbul, C.9, s. 464-469, 1994.
İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. I, Eren Yayınları, İstanbul, 2004.
Faroqhi, Suraiya. Siyaset ve Ekonomi Arasındaki Yönetici Seçkinler” Eren Yayınları, İstanbul, 2006. (Haz. Halil İnalcık, Donalt Quarteat,.) Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. II
İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayınları, İstanbul, 1996.
İnalcık, Halil. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2005.
İnalcık, Halil. “Adaletnâme,” DİA, İstanbul, C.1, s.346-347.1988.
İnalcık, Halil. Devleti Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. 2011.
Sahillioğlu, Halil. “Ahkâm Defteri”, DİA, İstanbul, C.1, s.551. 1988.
Sarıcık, Murat. Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, İstanbul, 2003.