Hamdi ÇİLİNGİR

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'ın Gözüyle Osmanlı Son Dönemi Vakıf Meseleleri

Vakıf müessesesinin, bir bütün olarak Osmanlı medeniyetinin inşasında ve devamlılığında önemli bir rolü olmasına karşın Osmanlının siyasî, sosyal ve entellektüel açıdan güç kaybına uğramaya başladığı on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda hem kurumsal hem itibar anlamında ciddi bir güç kaybına uğradığı görülmektedir. Bu güç kaybının arkasında modern devletin doğasından yeni bir iktisadî zihniyete, vakıflara yönelik çeşitli doktrinel tenkitlerden idarî düzenlemelere varan karmaşık sebepler yatmaktadır. Bunlar arasında vakıfların kaderini önemli ölçüde etkileyecek olan iki husustan biri söz konusu dönemde entellektüel çevrelerde neşvü nema bulan vakıflara yönelik ahlâkî ve iktisadî tenkitler iken diğeri bütün vakıfların yavaş yavaş devletin denetiminde tek bir çatı altında (Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti) toplanmaya başlanmasıdır. Osmanlı son dönemi önemli ilim adamlarından biri olan Elmalılı Muhammed Hamdi Yazırın vakıfların karşı karşıya kaldığı bu iki temel sorun hakkındaki ilmî tutumu ve bu çerçevede inşa etmeye çalıştığı tahliller bu makalenin konusunu teşkil etmektedir.

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır on Waqf Issues in the Last Period of Ottoman Empire

Although religious endowments played an important role in the development and survival of Ottoman civilization, during the 19th and 20th centuries the empire experienced a loss of intitutional strength during a time marked by social and intellectual stagnation as well as a decline in political power. There are several complex reasons behind the transformation in the waqf system. They vary from the Ottoman confrontation with the modern state and the new economic mentality to various contemporary critiques on waqfs and some administrative regulations taken by the imperial authorities. The ethical and economic criticisms on waqfs by contemporary intellectuals and the efforts to unite the waqfs under a state controlled umbrella (Evkâf-ı Hümâyun Ministry) appears to be the chief factors which determined the fate of the waqf system in this period. In this article I will reference and analyze the approaches and comments on these two matters developed by one of the most eminent late Ottoman thinkers Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır

PDF

___

Barkan, Ö. L. (1940). İslâm-Türk mülkiyet hukuku tatbikatının Osmanlı İmparatorluğunda aldığı şekiller I: Şeri miras hukuku ve evlatlık vakıflar. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 4(1), 156-181.
Bedir, M. (2004). Fıkıh to law: Secularization through curriculum. Islamic Law and Society, 11(3), 378-401.
Bedir, M. (2014). Buhara hukuk okulu: Vakıf hukuku bağlamında 10-13. yüzyıl Orta Asya Hanefî hukuku üzerine bir inceleme. İstanbul: İSAM yayınları.
Berkî, A. H. (1958). İslâmda vakıf: Zağanus Paşa ve zevcesi Nefise Hatun vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, 4, 19-37.
Bilmen, Ö. N. (1974). Büyük tefsir tarihi: Tabakâtül-müfessirîn (C. II). İstanbul: Bilmen Yayınevi.
Cohen, A. (1996). Communal legal entities in a muslim setting theory and practice: The jewesh community in sixteenth century jerusalem. Islamic Law and Society, 3(1), 75-90.
Ebülulâ Mardin. (1340). Ahkâm-ı evkâf. İstanbul: Dârülfünûn Matbaası.
Ebülulâ Mardin. (1966). Huzur dersleri (hzl. İ. Sungurbey, C. II-III [tek cilt]). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu: 4-6 Eylül 1991 (1993), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Elmalılı, M. H. (1935-1938). Hak dini kuran dili (C. I-IX). İstanbul: Diyanet İşleri Reisliği.
Elmalılı, M. H. (1995a). İrşâdul ahlâf fî ahkâm-ı evkâf. N. Öztürk (Haz.), Elmalılı M. Hamdi Yazır gözüyle vakıflar içinde (s. 229-325). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Elmalılı, M. H. (1995b). Ahkâm-ı evkâf. N. Öztürk (Haz.), Elmalılı M. Hamdi Yazır gözüyle vakıflar içinde (s. 328-424). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Elmalılı, M. H. (1995c). Ahkâm-ı evkâf. N. Öztürk (Haz.), Elmalılı M. Hamdi Yazır gözüyle vakıflar içinde (s. 426-454). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Elmalılı, M. H. (1997-1998). Makaleler (hzl. A. C. Köksal ve M. Kaya, C. I-II). İstanbul: Kitabevi.
Elmalılı, M. H. (2011). Meşrutiyetten Cumhuriyete makaleler: Din, felsefe, siyaset, hukuk. (hzl. A. C. Köksal ve M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları.
Hassâf, Ebû Bekr. ( t.y.). Ahkâmül-evkâf. Kahire: Mektebetüs-Sekâfetit-Dîniyye.
Janet, P. ve Seailles, G. (1978). Metalib ve mezahib (çev. Elmalılı M. H. Yazır). İstanbul: Eser Neşriyat. Kahraman, S. A. (2006). Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti. İstanbul: Kitabevi.
Kirmastî, (1431). Kitâbül-vakf (Meşhur b. Dahîlullah b. Dâhil el-Hassânî tarafından hazırlanmış yüksek lisans tezi olarak tahkik edilmiş metin). Suudi Arabistan: Camiatü Ümmül Kurâ.
Koçi Bey. (1994). Koçi Bey risalesi (eski ve yeni harflerle) (yay. hzl. Y. Kurt). Ankara: Ecdâd Yayınları.Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu: 4-6 Eylül 1991 (1993). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Köksal, A. C. (2011). Siyaset ve hukuk arasında Elmalılı M. Hamdi Yazırın fıkıh düşüncesi. İslam Araştırmaları Dergisi, 26, 49-79.
Köprülü, F. (1942). Vakıf müessesesinin hukukî mahiyeti ve tarihî tekâmülü. Vakıflar Dergisi, 2, 1-35.
Köse, M. (1998). İslam hukuku ve modern hukuka göre tüzel kişilik. Ekev Akademi Dergisi, 1(2), 221-230.
Kuran, T. (2012). Yollar ayrılırken: Ortadoğunun geri kalma sürecinde İslâm hukukunun rolü (çev. Nurettin elHüseyni). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Makdisi, G. (2007). İslamın klasik çağında din hukuk eğitim (çev. H. T. Başoğlu). İstanbul: Klasik Yayınları.
Merginânî, Ebül-Hasan. (2003). el-Hidâye (Bâbertî, el-İnâye fî şerhil hidâye; İbn Hümâm, Fethül-kadir; Sâdî Çelebî, Hâşiye alel-inâye fî şerhil-hidâye; Kâdızâde, Netâicül-efkâr fî keşfir-rumûz vel-esrâr ile birlikte) (C. VI). Beyrut: Dârül-Kütübil-İlmiyye.
Meydânî, Abdülganî. (t.y.). el-Lübâb fî şerhil-kitâb (thk. M. M. Abdülhamid, C. II). Beyrut: el-Mektebetül-İlmiyye.
Öztürk, N. (1993). M. Hamdi Yazırın vakıfçılık anlayışı. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Sempozyumu (4-6 Eylül 1991) içinde (s. 197-208). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Öztürk, N. (1995a). Elmalılı M. Hamdi Yazır gözüyle vakıflar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztürk, N. (1995b). Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti. DİA içinde (C. XI, s. 521-524). İstanbul: İSAM.
Powers, D. S. (1989). Orientalism, colonialism, and legal history: The attack on Muslim family endowmnets in Algeria and India. Comparative Studies in Society and History, 31(3), 535-571.
Schacht, J. (1964). An introduction to Islamic law. Londra: Oxford University.
Schacht, J. (1977). İslam hukukuna giriş (çev. M. Dağ ve A. Şener). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Şeybânî, Muhammed b. Hasan (2012). el-Asl (thk. M. Boynukalın, C. XII). Beyrut: Dârü İbn Hazm. Tahâvî, Ebû Cafer (t.y.). el-Muhtasar (thk. Ebül-Vefa el-Efgânî). Mısır.
Yavuz, Y. Ş. (1995). Elmalılı Muhammed Hamdi. DİA içinde (c. XI, s. 57- 62). İstanbul: İSAM.
Zerka, M. A. (1998). Ahkâmül-evkâf. Amman: Dârü Ammar.