Osman DEMİR

Doktor Abdullah Cevdet’te Din Algısı

Osmanlı coğrafyasında Batı kaynaklı akımların hızla yayılmaya başladığı bir dönemde yaşayan Abdullah Cevdet, savunduğu fikirler ve bunları ifade etme biçimiyle çokça tartışılan kişilerdenbiridir. Dindar bir ailede dünyaya gelmekle birlikte zamanla materyalizme kayan Abdullah Cevdet,fikirlerini yaymak için telif ve çeviri faaliyetine girişmiş ve bu süreç, onun din algısının şekillenmesinde etkili olmuştur. Onun din hakkındaki görüşleri, iç dünyasındaki dalgalanmalara ve döneminşartlarına bağlı olarak da değişmektedir. Abdullah Cevdet’in pratik dindarlığın sorunlarına yönelik görünen eleştirileri, dinin en temel kavramlarını sorgulayan ve bunlar üzerinde ciddi şüpheleruyandıran bir noktaya varmaktadır. Bu nedenle, hem yaşadığı dönemde hem de sonrasında dinsizlikle itham edilen Cevdet, materyalizmin ülkeye girmesine önayak olan isimlerin başında gösterilmiştir. Cevdet’in, bilimsel maddeciliğe ulaşmak için dini bir araç olarak kullanıp İslam dinininiçeriğinden yararlandığı, ayrıca dine değil, taassuba ve dinin yanlış uygulamalarına karşı olduğuna dair birtakım görüşler de ileri sürülmüştür. Bu makalede, yaptığı çalışmalarla Cumhuriyetdönemi din politikalarını ve toplumun din anlayışını önemli ölçüde etkileyen Abdullah Cevdet’indin algısı, başlıklar halinde ele alınacak; onun, dinî konu ve kavramlar üzerinde ciddi tereddütlereve yıkıcı etkilere sebebiyet veren bir sorgulama tarzını benimsediği gösterilecektir.

Doctor Abdullah Cevdet’s Perception of Religion

Doctor Abdullah Cevdet, who lived in a period in which trends of western origin were spreading rapidly in the Ottoman territory, is among the individuals who have been frequently discussed because of the ideas he defended and the manner in which he expressed them. Even though he was born into a devout family, he turned towards materialism and translated many works to Turkish, aiming to spread his views. While he was spreading his ideas through translations, books, and articles, he accepted that political preferences are tools for philosophical issues, and that the whole is organized by philosophy. His perception of religion was formed around these ideas which he transmitted to his country. Cevdet’s views about religion varies in relation to changes in his inner world, and the circumstances of his period. His criticism seems to be directed towards the way in which religion is understood or the problems of practical religiosity, but its dose increases in some places and turns into total criticism of most basic religious concepts. In addition, he never drew back from benefiting from the content of Islam to advocate his own views using this. For this reason his attitude towards religion was questioned, and he was accused by various groups of being an irreligious materialist. In this paper the religious understanding of Abdullah Cevdet who influenced religious polices and public understanding of religion in the republican period of Turkey will be discussed.

PDF

___

Akgül, M. (1999). Türk modernleşmesi ve din. Konya: Çizgi.
Âli, Emin (1921). Bahâi Hareketi Hakkında İlmî Bir Tetebbu. İctihad,140, 2952–2955.
Âli, Emin (1922a)Bahâi Hareketi Hakkında İlmî Bir Tetebbu. İctihad,142, 2983–2985.
Âli, Emin (1922b) Bahâi Hareketi Hakkında İlmî Bir Tetebbu. İctihad, 143, 2999–3003.
Alkan, N. (2005). Abdullah Cevdet and Bahai religion. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 68, I, 1-20.
Berkes, N. (1998). The development of secularism in Turkey. London: Hurst&Company.
Büchner, L. (t.y.). Madde ve kuvvet (c. 1, çev. A. N.-B. Tevfik) İstanbul: Müşterekülmenfaa Osmanlı Şirketi.
Büchner, L. ( 1911). Tefekkür (çev. A. Cevdet). İctihad, 29, 813-817.
Cevdet, A. (1307a). Herkes için kimya, ilk malumatlar. Musavver Cihan, 4, 4, 30.
Cevdet, A. (1307b). Herkes için kimya, hâzımı karbon ve hâssaları. Musavver Cihan, 14, 107-108.
Cevdet, A. (1307c). Herkes için kimya, hâzımı karbon ve hâssaları. Musavver Cihan, 15, 115-116.
Cevdet, A. (1308a). Ramazan bahçesi. Tulûât içinde (s. 82-110). Dersaadet: Alem.
Cevdet, A. (1308b). Fizyolociya-ı tefekkür. İstanbul: İstepan.
Cevdet, A. (1316). Masumiyet. İstanbul: İstepan
Cevdet, A. (1329). Dil mesti-i Mevlânâ. İctihad, 86, 1900-1902.
Cevdet, A. (1330). Rahip Jan Meslier. İctihad, 127, 4071.
Cevdet, A. (1905). Une profession de foi. İctihad, 6, 89.
Cevdet, A. (1907). Müslümanlar uyanın: İkaz-ı Müslim (çev. A. Cevdet). Kahire: Matbaa-i İctihad.
Cevdet, A. (1908). Jul Sezar tercümesi, ifade-i mütercim. İctihad, 358, 5895.
Cevdet, A. (1912). Hadd-i te’dîb, Ahmed Rıza Beye açık mektup. İstanbul: Matbaa-i İctihad.
Cevdet, A. (1916a). Dimağ ve melekât-ı akliyyenin fizyolocya ve hıfzısıhhası. İstanbul: Matbaa-i Amire.
Cevdet, A. (1916b). Fünûn ve felsefe ve felsefe sânihaları. İstanbul: Polska Akademia.
Cevdet, A. (1922). Mezheb-i Bahâullah-dini ümem. İctihad, 144, 3015.
Cevdet, A. (1923). Darwinizm. İctihad,155, 3202.
Cevdet, A. (1924). Sebilü’r-Reşâd’a cevab. İctihad, 171, 3445.
Cevdet, A. (1926). Din ve terbiye-i vicdaniyye. İctihad, 197, 3862-3863.
Cevdet, A. (1928). Abdullah Cevdet’in şiiri. İctihad, 256, 4866.
Cevdet, A. (1931). Karlı dağdan ses. İstanbul: Orhaniye.
Cevdet, A. (1932a). Cihân-ı İslâm’a dair bir nazarı tarihi ve felsefi. İstanbul: Necm-i İstikbal.
Cevdet, A. (1932b). Dimağ ile ruh arasındaki münasebet-i fenniyyeyi tedkik. İstanbul: y.y.
Cevdet, A. (1932c). Düşünen musiki. İstanbul: Milli Mecmua Matbaası.
Cevdet, A. (1932d). İctihad’ın müdîr fikirleri. İctihad, 343, 3270.
Cevdet, A. (1932e). İnsanın başlangıcı. İctihad, 342, 5691.
Dozy, R. P. (1908). Tarih-i İslamiyet (çev. A. Cevdet) İstanbul: Matbaa-i İctihad.
Ergin, O. (1942). Balıkesirli Abdülaziz Mecdi Tolun, hayatı ve şahsiyeti. İstanbul: Kenan.
Fığlalı, E. R. (1994). Babilik ve Bahailik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Fığlalı, E. R. (1983). Çağımızda itikâdî İslâm mezhepleri. Ankara: y.y.
Hanioğlu, Ş. (1981). Bir siyasal düşünür olarak Abdullah Cevdet ve dönemi . İstanbul: Üçdal
Hanioğlu, Ş. (1997). Garbcılar: Their attitudes toward religion and their impact on the official ideology of the Turkish Republic. Studia Islamica, 86 (2), 133-58.
Hanioğlu, Ş. (2001). Preperation for a revolution, the Young Turks, 1902–1908. Oxford: Oxford University Press.
Hanioğlu, Ş. (2005a). Blueprints for a future society: Late Ottoman materialist on science, religion art. In E. Özdalga (Ed.), Late Ottoman society (pp. 28-116). London-Newyork: Routledge.
Hanioğlu, Ş. (2005b). Dindar bir dinsiz ya da dinsiz bir dindar: Dr. Abdullah Cevdet ve modern Türk toplumu. http://www.zaman.com.tr/webapp-tr/haber.do?haberno=210358. adresinden 21 Temmuz 2011 tarihinde edinilmiştir.
Hayyam, Ö. (1926). Rubâiyât-ı Hayyam ve Türkçe tercümeleri (çev. A. Cevdet). İstanbul: İkbal Kütüphanesi.
Hüseyinzade, A. (1932). Abdullah Cevdet. İctihad, 358, 5896.
İnal, İ. M. (1999). Son asır Türk şairleri (C. 1). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Kandemir, F. (1932). Zindan hatıraları (1848-1908): Bir devrin siyasi ve fikri tarihi. İstanbul: Sinan.
Kaygusuz, B. N. (2002). Bir roman gibi. İstanbul: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
Koçu, R. E. (1958). Abdullah Cevdet. İstanbul ansiklopedisi içinde (c. 1, s. 37). İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi.
Kuran, A. B. (1945). İnkılap tarihimiz ve İttihad ve Terakkî. İstanbul: Tan.
Le Bon, G. (1327). Rûhu’l-Cemâa (çev. A. Cevdet) Dersaadet: Uhuvvet.
Le Bon, G. (1913). Asrımızın nusûsu felsefîsi (çev. A. Cevdet). İstanbul: İctihad.
Lewis, G. (1980). Djewdet. In Encyclopedia of Islam (New Ed., Vol. 2, p. 533). Leiden: E.J.Brill.
Mardin, Ş. (1964). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Meriç, C. (1976). Bu ülke. İstanbul: Ötüken
Meslier, J. (1929). Akl-ı selîm (çev. A. Cevdet). İstanbul: Devlet.
Ortaç, Y. Z. (1960). Portreler. İstanbul: Akbaba.
Özgül, M. K. (2002). Abdullah Cevdet. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi içinde (c. 1, s. 46-47.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Polat, N. H. (2000). İctihad. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (c. 21, s. 446-448). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Shakespeare. (1908). Julius Caesar (çev. A. Cevdet). Mısır: y.y.
Ülken, H. Z. (1979). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi (C. 1). İstanbul: Ülken.
Yücebaş, H. (1960). Yedi şairden hatıralar. İstanbul: Nuri Dizerkonca.