OSMANLI HUKUKUNDA KEŞİF UYGULAMALARI (16-18. YÜZYILLAR)

Osmanlı hukukunda keşif, bir davada delillerin ortaya çıkarılması, haklı ile haksızın ayırt edilmesi, ileride doğacak herhangi bir ihtilaf veya itirazın önlenmesi için başvurulan önemli hukukî bir usuldür. Mühimme defterleri, şer‘iyye sicilleri ile Osmanlı Arşivi’ndeki muhtelif belge tasniflerinde akla gelebilecek her hususa dair keşif örnekleri mevcuttur. Şimdiye kadar bu alanda önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların büyük çoğunluğu, sicillere yansıyan katl, yaralama, kaza ile ölüm, intihar, boğulma gibi olayların keşfine yöneliktir. Bu çalışmamızda, keşif usulünün sadece zikredilen olaylarla sınırlı olmadığı, idarî bakımdan devlet merkezine ulaşan arz ve şikâyetlerden, ülke genelindeki kale, palanga, köprü, suyolları ile cami veya kiliselerin tamir ve bakımı, vakıfların muhasebesi, toplumsal huzuru bozan eylemler ve kişiler arası çeşitli anlaşmazlıklar gibi konularda da keşif belgeleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Konunun kaynaklarını iki kısımda ele almak mümkündür. Arşiv kaynakları birinci elden kaynaklardır. Osmanlı Arşivi’ndeki muhtelif belgeler ile İSAM tarafından yayımlanan İstanbul kadı sicilleri, akademik çalışmalara konu olmuş siciller ve mühimme defterleri temel kaynaklarımızdır. Öte yandan siciller esas alınarak, bazı sancaklarda adlî vakalar, katl ve yaralama gibi sınırlı olayların keşfine dair çalışmalardan da istifade edilmiştir. Keşif, takip ettiğimiz belgelerden 16. yüzyıldan başlayarak 18. yüzyılın sonlarına kadar var olup sonraki yüzyıllarda da devam etmiş ve modern hukukumuzun önemli bir usulü olarak günümüze kadar gelmiştir. Başka bir ifade ile günümüz keşif usulünün temelleri tarihimizin derinliklerinde mevcuttur.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı hukuku, keşif, adli olaylar, teftiş, şeri’yye sicili

DISCOVERY PRACTICES IN OTTOMAN LAW (16-18th CENTURIES)

In Ottoman law, discovery is an important legal procedure used to reveal evidence in a case, to distinguish between right and wrong and to prevent any future disputes or objections. In the Muhimme books, the court registers and the various document classifications in the Ottoman Archives, there are examples of discoveries on every imaginable issue. Significant work has been done in this area so far. The majority of these studies are focused on the discovery of events such as murder, injury, accidental death, suicide, and drowning. In this study, it has been tried to evaluate the discovery documents in terms of the fact that the discovery procedure is not limited only to the events mentioned, but but also inculdes a wide range from the administrative issues and complaints reaching the state center, the repair and maintenance of castles, pulleys, bridges, waterways, mosques or churches, accounting for foundations, acts that disturb social peace, disputes between individuals of throughout the country. It is possible to consider the sources of the subject in two parts. Archive sources are primary sources. Various documents in the Ottoman Archives and the Istanbul shari’ah records published by ISAM, the records prepared as a graduate thesis and the mühimme books are our main sources. On the other hand, based on the registers, studies on the discovery of limited events such as forensic cases, murder and injury in some sanjaks were also utilized. Discovery, from the documents we followed, existed from the 16th century to the end of the 18th century, continued in the following centuries and has survived to the present day as an important method of our modern law. In other words, the foundations of today’s discovery method exist in the depths of our history.

Keywords:

Ottoman law, forensic events, inspection, shariʿah registers, discovery,

PDF

___

3 numaralı mühimme defteri 966-968 (1558-1560). (1993). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları. Ankara.
6 numaralı mühimme defteri I (972/1564-1565). (1995). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları. Ankara.
İstanbul kadı sicilleri eyüp mahkemesi (Havass-I Refia) 49 Numaralı Sicil (H. 1054/M. 1644). (2011). A. S. Adıgüzel & Z. Trabzonlu (Haz). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
İstanbul kadı sicilleri eyüp mahkemesi (Havass-I Refia) 61 Numaralı Sicil (H.1065-1066/M.1655). (2011). B. Çakır (Haz). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
İstanbul kadı sicilleri istanbul mahkemesi 18 numaralı sicil (H.1086-1087/M. 1675-1676). (2010). A. Sivridağ Ve Diğerleri (Haz). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
İstanbul kadı sicilleri istanbul mahkemesi 20 numaralı sicil (H.1099-1100/M.1688-1699). (2019). S. Kahriman Ve Diğerleri (Çev.). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
İstanbul kadı sicilleri istanbul mahkemesi 22 numaralı sicil (H.1107-1108/M.1695-1697). (2019). A. Coşkun Ve Diğerleri (Çev.). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
İstanbul kadı sicilleri istanbul mahkemesi 3 numaralı sicil (H.1027/M.1618). (2010). Y. Karaca Ve Diğerleri (Haz). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
İstanbul kadı sicilleri üsküdar mahkemesi 5 numaralı sicil (H. 930-936/1524-1530). (2010). Y. Dağdaş & Z. Berktaş (Haz). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
İstanbul kadı sicilleri üsküdar mahkemesi 84 numaralı sicil (H. 999-1000/M.1590-1591). (2010). R. Günalan (Haz). Ç. Yılmaz (Ed). İsam.
Adıyeke, A. N. (2014). Osmanlı ceza hukukunda kaza sonucu ölüm ve olay yeri inceleme (Girit Sicillerinden Örnekler). XVII. Türk Tarih Kongresi, Iv/1, 361-370.
Aksın, A. (2019). Osmanlı devletinde muhamminlik kurumu ve muhamminler (1876-1922). Üçüncü İktisat Tarihi Kongresi Bildirileri-3 (İzmir/25-27 Nisan 2019), M. Öztürk & A. Değerli (Ed.), 1-12.
Atasoy, Ö. (2022). 50 numaralı ayntâb şer‘iyye sicilinin transkripsiyon ve değerlendirmesi (H. 1110- 1111/M.1698-1700. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
Bilgili, R. (2016). XVIII. yüzyılın başlarında kayseri mahkemesinde haklarını arayan kadınlar (suçluluk ve masumiyet), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 503-517.
Ceylan, B. (2008). Ülkemizde olay yeri inceleme uygulamalarına genel bakış ve mevcut sistemin değerlendirilmesi. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul.
Çam, C. (2008). 11 numaralı ayntab şer‘iyye sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (H.1017/M.1608- 1609). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
Dağlı, S. (2004). 1 numaralı kütahya şer'iyye sicili (1. bölüm) transkripsiyonu ve kritiği. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
Dağsever, V. İ. (2017). 2 numaralı kastamonu şer‘iyye sicilinin transkripsiyon ve değerlendirilmesi (H. 1084- 1087/M. 1673-1677), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kastamonu.
Dereci, M. (2020). 31 numaralı konya şer‘iyye sicili (1097-1098/1686-1687) değerlendirme ve transkripsiyon. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Erdoğdu, İ. (2014). 17. yüzyılın ikinci yarısında taşrada yargı uygulamaları: harput örneğinde “hâkimü’şşer”. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 1(2), 49-86.
Erikci, E. (2019). 8 numaralı manastır şer‘iyye sicili’nin (1-64 varak) transkripsiyon ve değerlendirilmesi (H. 1050-1051/M.1640-1642). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.