BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE KIBRIS

ngiltere, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ile birlikte yaklaşık bir asırdır sürdürdüğü Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü politikasını terk ederek, doğu ticaret rotasının Doğu Akdeniz’deki kısmının güvenliği için önce sözleşme yoluyla Kıbrıs’a (1878) ardında da işgal etmek suretiyle Mısır’a (1882) yerleşti. İlk aşamada gücünü donanmasından alan İngiltere için Kıbrıs, bir deniz üssü olacak kadar alt yapıya sahip olmasa da stratejik konumu ve geliştirilebilir limanlar ve inşa edilecek depolama alanları ile İngiltere’nin amaç ve faaliyetleri için kullanılabilir olduğu kabul edildi. Fakat birkaç yıl sonra Mısır’ın işgal edilmesi ile birlikte İngiltere’nin Kıbrıs’a dair plan ve niyetleri etkisini kaybetti. 4 Haziran 1878’den itibaren Kıbrıs’ın idaresinden sorumlu olan İngiltere, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na dahil olması neticesinde 5 Kasım 1914’te Kıbrıs’ı tek taraflı ilhak kararıyla Britanya İmparatorluğu’nun hakimiyetine alındı. Akabinde de Kıbrıs, savaşta olan Britanya İmparatorluğu’nun bir parçası olarak dolaylı olarak savaşa dâhil oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında İngiltere’nin savaş çabaları ve yükünü büyük oranda dominyonlar ve sömürgelerin karşıladı. Büyük savaş Kıbrıs için küçük boyutlarda yaşansa da onun da savaş yükünden payına düşenler vardı. I. Dünya Savaşı’nın başlaması ile birlikte İngilizlerin Kıbrıs’ın hukukî statüsünde tek taraflı değişikliğe gitmesi ve Kıbrıs’ın Britanya İmparatorluğu’nun savaş yükünü paylaşmaya dahil edilmesi sürecinin ele alındığı bu çalışmayla hem savaş süresince Kıbrıs’ta meydana gelen gelişmeler ele alınmış hem de Kıbrıs ile ilgili çalışmalar göz önüne alındığında Savaş ve Kıbrıs özelinde literatüre katkı sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Britanya İmparatorluğu, Kıbrıs, Birinci Dünya Savaşı, İlhak, Sıkıyönetim, Askeri Talepler

WORLD WAR I AND CYPRUS

With the 1877-1878 Ottoman-Russian War, Britain abandoned the territorial integrity policy of the Ottoman Empire, which it had been pursuing for nearly a century, and first reached Cyprus (1878) through a contract for the security of the eastern trade route in the Eastern Mediterranean, then occupied Egypt. He settled in (1882). Although Cyprus did not have enough infrastructure to be a naval base for the UK, which took its power from its navy at the first stage, it was accepted that it could be used for the purposes and activities of the UK with its strategic location and developable ports and storage areas to be built. However, with the occupation of Egypt a few years later, the British plans and intentions regarding Cyprus lost their effect. Britain, which was responsible for the administration of Cyprus since June 4, 1878, included Cyprus under the domination of the British Empire with the unilateral annexation decision on November 5, 1914, as a result of the Ottoman Empire's involvement in the First World War. Subsequently, Cyprus was indirectly involved in the war as part of the warring British Empire. During the First World War, Britain's war effort and burden were largely borne by the dominions and colonies. Even though the great war was lived in small dimensions for Cyprus, it also had its share of the war burden. With the start of World War I, the process of the British unilaterally changing the legal status of Cyprus and the inclusion of Cyprus in sharing the war burden of the British Empire are discussed in this study. Thus, both the developments that took place in Cyprus during the war were discussed and when the studies on Cyprus were taken into account, a contribution to the literature was made regarding the War and Cyprus.

Keywords:

British Empire, Cyprus, World War I, Annexation, Martial Law, Military Demands,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi
A.Mtz. Kb. 1/1, H. 14 Safer 1335 (M. 10 Aralık 1916).
Dh. Eum.5.Şb. 54/7, H. 23 Rebiülahir 1336 (M. 5 Şubat 1918).
Hr. Sfr. 3. 685/3, M. 1 Şubat 1913
Hr. Sys. 1754/19, M. 20 Ağustos 1902
Y. Ee. 94/76, H. 06 Recep 1295 (M. 6 Temmuz 1878).
Y. A. Hus. 434/33, H. 10 Cemaziyelahir 1320 (14 Eylül 1902)
Telif Eserler
Balyemez, M. (2017). İngiliz yönetimi döneminde kıbrıs türklerinin siyasi örgütlenmeleri (1923-1960). Ankara Üniversitesi. Doktora Tezi.
Barham, R. W. (1982). Enosis: from ethnic communalism to greek nationalism in cyprus, 1878-1955. Columbia University. Doktora Tezi.
Çelik, C. (2012). İngiliz yönetiminde kıbrıs'ın idari ve sosyal durumu (1878-1914). Akdeniz Üniversitesi. Doktora Tezi.
D’anduraın, J. (2010). la méditerranée orientale durant la grande guerre, Nouvel Enjeu Entre La France Et La Grande-Bretagne. Cahiers De La Mediterranee. S. 81. Ss. 25-44.
Garton, S. (2016). Dominyonlar, irlanda ve hindistan. savaştaki imparatorluklar 1911-1923. Robert Gerwarth – Erez Manela (Ed.). Gül Çağalı Güven (Çev.). İletişim Yayınları. Ss. 259-300.
Gerwarth, R. & Manela, E. (2016). Savaştaki imparatorluklar 1911-1923. Gül Çağalı Güven (Çev.). İletişim Yayınları.
Harrİs, S. E. (2007). Colonial forestry and environmental history: british policies in cyprus, 1878-1960. The Univesity Of Texas. Doktora Tezi.
Heraclidou, A. (2014). Cyprus’s non-military contribution to the allied war effort during world war ı. The Round Table. C. 103. S. 2. Ss. 193-200.
Hıll, G. (2016). Kıbrıs tarihi – osmanlı ve ingiliz idaresi dönemi. Nazım Can Serbest (Çev.). İş Bankası Yayınları.
Holland, R. (2019). Cyprus and the great war of 1914-18. The Round Table. C. 108. S. 3. Ss. 229-240.
Keser, U. (2007). Kıbrıs’ta çanakkale savaş esirleri ve savaş döneminde adada yaşananlar. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. Ss. 1-68.
Macmunn, G. & Falls, C. (1928). Military operations egypt and palastine (1914-1917). Published By Stationary Office.
Morgan, T. (2010). Sweet and bitter island - a history of the british in cyprus. I. B. Tauris.
Nasson, B. (2016). İngiliz emperyal afrikası. savaştaki imparatorluklar 1911-1923. Robert Gerwarth – Erez Manela (Ed.). Gül Çağalı Güven (Çev.). İletişim Yayınları. Ss. 223-258.
Onurkan Samani, M. (2007). Kıbrıs’ta bir sömürge kurumu: kavanin meclisi (1882-1931). Hacettepe Üniversitesi. Doktora Tezi.
Özçelik, F. (2021). İngiliz işgalinden lozan’a mısır (1882-1923). Fırat Üniversitesi. Doktora Tezi.
Öztürk, M. (2007). Birinci dünya savaşından sonra kurulan yeni dünya düzeninin değerlendirilmesi.
Uluslararası Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılı Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ss. 299-307.
Prothero, G. W. (1920). Cyprus. H. M. Stationery Office.
Satan, A. (2018). İki imparatorluk iki kıbrıs dosyası: 1919 yılında osmanlı ve ingiltere diplomatlarının çantalarındaki kıbrıs evrakı. Kıbrıs Araştırmaları Ve İncelemeleri Dergisi. C. 1. S. 2. Ss. 108-119.
Singleton, J. (1993). Britain’s military use of horses 1914-1918. Past & Present. S. 139. Ss. 178-203.
Turan, O. (2016) 1878’den günümüze kıbrıs’tan türk göçleri. Atatürk Üniversitesi. Doktora Tezi.
Tüfekçi, V. (2019). Birinci dünya savaşı’nda ingilizlere esir düşen türk askerleri. İstanbul Üniversitesi. Doktora Tezi.
Ulrıchsen, K. C. (2011). the logistics and politics of the british campaigns in the middle east 1914-1922. Palgrave Macmillan.
Varnava, A. (2014). Recruitment and volunteerism for the cypriot mule corps, 1916-1919. pushed or pulled?. Itinerario. C. 38. S. 3. Ss. 79-101.
Varnava, A. (2016). Fighting asses: british procurement of cypriot mules and their condition and treatment in macedonia. War In History. C. 34. S. 4. Ss. 489-415.
Wakefield, A. S. (2004). Mountains, mules and malaria: the british frontline soldier’s experience of campaigning in macedonia, 1915-1918. Journal Of The Society For Army Historical Research. C. 82. S. 332. Ss. 325-340.
Wosgian, D. S. (1963). Turks and british rule in cyprus. Columbia University. Doktora Tezi