ŞÛRÂY-I DEVLET (1868-1876)

Osmanlı Devletinin modern bir yönetim sistemi geliştirme süreci sistematik olarak Tanzimat Döneminde başlamıştır. Bir reform meclisi olarak tasarlanıp kurulan Şûrây-ı Devlet, Osmanlı Devletinin idari modernleşme sürecinin önemli bir parçasıdır. Kuvvetler ayrılığı ve idari yargı sisteminin temelleri Şûrây-ı Devlet’in kurulmasından öncesine dayanır. Temelleri taşrada atılan kuvvetler ayrılığı ve idari yargı sistemini merkeze de uygulama isteğiyle oluşturulan Şûrây-ı Devlet 1868 yılında kurulmuştur. Kimi zaman pratik ihtiyaçlar kimi zaman da politik çekişmeler sebebiyle çeşitli değişiklikler geçirerek 1922 yılına dek faaliyetini sürdürmüştür. Çalışmamızda öncelikle Şûrây-ı Devlet’in kuruluş sürecinden bahsedilmiştir. Ardından 1868 ile 1876 yılları arasındaki görev ve yetkileri ile I. Meşrutiyet’in ilanına kadarki zaman diliminde geçirdiği değişimler ele alınmıştır. Şûrây-ı Devlet’in işleyişinden söz edilmiş, bu makama başvurucu sürecinin aşamaları açıklanmıştır. Kararlarının niteliği konusu üzerinde durulmuştur. Kısacası, “Osmanlı Devletinin idari modernleşme süreci” kavramı çerçevesinde 1868-1876 yılları arasındaki Şûrây-ı Devlet kurumu incelenmiştir. İdari yargı evriminin önemli bir aşamasını oluşturan Şûrây-ı Devlet’in, Fransız örneğinin Osmanlı’ya nakledilmesinden öte bir anlam taşıdığı açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tanzimat Dönemi, idari modernleşme, Osmanlı Devleti, Şûrây-ı Devlet, reform

COUNCIL OF STATE (1868-1876)

Ottoman Empire’s process of developing a modern government system systematically started in Tanzimat (Reform) Era. The Council of State (Şûrây-ı Devlet), designed and established as a reform parliament, is an important part of Ottoman Empire’s governmental modernization process. Foundation of separation of powers and administrative jurisdiction system dates back before the establishment of Council of State. Laid the foundations in rural regions, in 1868 the Council of State was formed out of the desire to implement the separation of powers and administrative jurisdiction system to the central administration. The Council remained active until 1922 by going through various changes due to practical needs and political conflicts. In our study, establishment process of the Council of State (Şûrây-ı Devlet) is explained first. Then, duties and authorities of the Council of State between 1868 and 1876, and the changes until the First Constitutionalist Period are explained. Operation of the Council of State and the application stages for this office are explained. Qualification of the decisions is elaborated. To summarize, the Council of State between 1868 and 1876 was evaluated within the concept of “administrative modernization process of Ottoman Empire”. This study aims to explain that the Council of State (Şûrây-ı Devlet) was more than just a French model transferred to Ottoman Empire.

Keywords:

Council of State, Tanzimat Reform Era, administrative modernization, Ottoman State, reform,

PDF

___

AKYILDIZ Ali, Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul, Eren Yayıncılık, 1993.
ARSLAN Süleyman, “Tanzimat Döneminin Yarattığı Bir Yargı Organı: Şûra-yı Devlet”, Prof. Dr. Jale G. Akipek’e Armağan, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Konya, 1991, ss.75-95.
BERKES Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1973.
BOZKURT Gülnihal, Alman İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
BOZKURT Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, (Osmanlı Devletinden Türkiye Cumhuriyetine Resepsiyon Süreci 1839-1939), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
CANATAR Mehmet / BAŞ Yaşar, “Şûra-yı Devlet Teşkilatı ve Tarihi Gelişimi”, OTAM, S.IX, 1998, ss.111-116.
ÇADIRCI Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
DERBİL Süheyp, İdare Hukuku, C.I, İdari Kaza- İdari Teşkilat, 3. Bası, Ankara, AÜHFY, 1950.
DERBİL Süheyp, “Danıştay'ın Rolü”, AÜHFD, C. 7, S. 1, 1950, ss. 1-8.
DURAN Lütfi, “Atatürk Döneminde Danıştay”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Atatürk’ün 100. Doğum Yıldönümü Özel Sayı, Yıl.2, S.3, 1981, ss.19-39.
ERASLAN Cezmi / OLGUN Kenan, Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, 3F Yayınları, İstanbul, 2006.
FINDLEY Carter V., Osmanlı Devleti’nde Bürokratik Reform Bâb-ı Âli (1789-1922), çev. Latif Boyacı / İzzet Akyol, İz Yayıncılık, İstanbul, 1994.
GENÇOĞLU Mustafa, “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), ss.29-50.
GÖRELİ İsmail Hakkı, Devlet Şurası, Yeni Matbaa, Ankara, 1953.
GÖZLER Kemal / KAPLAN Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, 16. Bası, Bursa, Ekin Kitabevi, 2015.
GÖZÜBÜYÜK Şeref / TAN Turgut, İdare Hukuku, Cilt l Genel Esaslar, 2. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001.
İNALCIK Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300 - 1600), çev. Ruşen Sezer, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2006.
KARAHANOĞULLARI Onur, Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Ankara, Turhan Kitabevi, 2005.
KARAL Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. 7, T.T.K. Yayınları, Ankara, 2003.
KILIÇ Halim, Osmanlı Devleti’nde Bir İdari Modernleşme Kurumu Olarak Şûra-yı Devlet (1868 - 1876), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2012.
KİLİ Suna / GÖZÜBÜYÜK Şeref, Türk Anayasa Metinleri: Sened-i İttifaktan Günümüze, 3. Bası, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, No:269, 2000.
KONAN Belkıs, Osmanlı Devletinde İdari Yargının Gelişimi, Ankara, Statü Yayıncılık, 2013.
LEWIS Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
MUMCU Ahmet, Divan-ı Hümayun, Ankara, Phoenix Yayınları, 2007.
MUTAF Abdülmecit, “Şûra-yı Devlet (1868-1922)” Türkler, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, ss. 599-609.
MUTAF Abdülmecit, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Şûra-yı Devlet, (1868-1922/1284-1342), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 1997.
OKANDAN Recai Galib, Amme Hukukumuzda Tanzimat Devri, Tanzimat I, İstanbul, MEB Yayınları, 1999, ss. 97-128.
ONAR Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları, C.II., 3. Baskı, İstanbul, 1966.
ONAR Sıddık Sami, “Türkiye’de İdarenin Kazai Mürakabesi”, İÜHFM, 1935, s.21-40.
ORTAYLI İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, 3. Bası, Ankara, Cedit Neşriyat, 2008.
ORTAYLI İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2000.
ÖZDEŞ Orhan, “Danıştay’ın Tarihçesi”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Ankara, 1968, ss.41-61.
ÖZDEŞ Orhan, “Danıştay ve Tarihi Gelişimi”, Danıştay Dergisi, Y.1, S.1, 1971, ss.22-32.
ÖZYÖRÜK Mukbil, İdare Hukuku, İdari Yargı Ders Notları, (Çoğaltma), Ankara, 1977.
SEYİTDANLIOĞLU Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vala, (1838-1868), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
SHAW Stanford J., “19. Yüzyıl Osmanlı Reform Hareketinde 1876 Öncesi Merkezi Yasama Meclisleri”, Tarih ve Toplum Dergisi, C.XIII, S. 77, 1990.
ŞENLEN Süheyla, “Türkiye’de İdari Yargının Doğuşu ve Tarihi Gelişimi”, AÜSBFD, C.49, S.3-4, 1994, ss.401-413.
TANÖR Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 27. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2016.
TURAL Erkan, I. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDE DANIŞTAY (ŞURA-YI DEVLET), ÇTTAD, V/13, (2006/Güz), ss. 79–89.
ÜÇOK Coşkun / MUMCU Ahmet / BOZKURT Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, 16. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi, 2014.