İDARİ YARGILAMADA MAKUL SÜRE KAVRAMININ AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI IŞIĞINDA İNCELENMESİ

Yargı alanında insan haklarının en önemli yansıması adil yargılanma hakkıdır. Adil yargılanma, hukuk devletinin en önemli ilkelerinden biridir. Bu hak, yargılama faaliyetlerinin yerine getirilmesinde uyulması gereken esasları belirleyen ve yargılama süreci ile birlikte, yargılama öncesi ve sonrası dönemi de kapsayan bir haktır. Bu hak ile ilgili ulusal ve uluslararası metinlerde bir takım hükümler getirilmiştir. Adil yargılanma, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) gibi birçok uluslararası sözleşme veya beyannamede yer alan, hukuk sistemimizde de anayasal düzeyde kabul edilmiş temel bir haktır. Makul sürede yargılanma hakkının çerçevesi, adil yargılanma ilkesinin de temel öğesini oluşturmaktadır. AİHS, makul sürede yargılanma hakkı güvencesinin sağlanması amacıyla mutlak bir süre öngörmemiştir. Ancak, AİHS’nin iç hukukta uygulanıp uygulanmadığının yargısal denetimi ile görevli olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), makul sürenin belirlenmesi amacıyla bir kısım ölçütler getirmiştir. AİHM, görülmekte olan davalara ilişkin her bir somut olayın özellikleri yanında bu ilkeleri de göz önüne almaktadır. Başvurucular, idari uyuşmazlıklar ile ilgili AİHM’ne yaptıkları başvurularda en çok, davaların uzun süre geçmesine rağmen sonuçlandırılmamasından yakınmaktadır. AİHS’nin getirdiği kriterlere paralel olarak anayasal ve kanuni düzenlemeler yapılmış, buna rağmen gelinen noktada bir takım eksik ya da aykırı düzenlemelerin var olduğu anlaşılmıştır. AİHM, adil yargılanma hakkının önemli unsurlarından olan makul sürede yargılanma hakkı, silahların eşitliği, çelişmeli yargılama hakkı ve mahkemeye başvuru hakkı gibi konularda AİHS’nin 6’ıncı maddesine bir takım aykırılıkların olduğunu tespit etmiş; söz konusu aykırılıklar nedeniyle de Türkiye aleyhine bir çok ihlal kararı vermiştir. AİHM, idari uyuşmazlıklara ilişkin verdiği bazı kararlar ile ülkemizde idari yargılama hukukunun gelişimine katkıda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Adil yargılanma hakkı, makul sürede yargılanma hakkı, idari yargılama hukuku.

THE CONCEPT OF REASONABLE TIME IN ADMINISTRATIVE JURISDICTION IN THE LIGHT OF EUROPEAN HUMAN RIGHTS COURT (ECtHR) DECISIONS

The most important reflection of human rights in the field of judiciary is the right to fair trial. The right to a fair trial, which is essential element of the rule of law, determines the rules and principles that govern judicial process with all its stages such as pre-trial, trial and post-trial phase of the adjudication. Not only judiciary bot also all other state institutions must abide by this principle. A number of provisions regarding this right are made in both national and international instruments. The right to a fair trial, which is mentioned in various kinds of international legal texts, conventions and agreements including Europen Convention on Human Rights, is fundamental part of our legal system at constitutional level. ‘The right to trial within a reasonable time’ is the main subordinate element of the right to fair trial. The European Convention on Human Rights does not specify a definite time to protect ‘the right to trial within a reasonable time’. However, the European Court of Human Rights, which has the secondary role to supervise domestic protection of the Convention, determines some criteria for determination of reasonable time. While examining the cases before it, the Court scrutinizes the specifications of each concrete case, the criteria as well. Applicants mostly allege the excessive length of judicial proceedings for their applications lodged with the ECtHR related to administrative cases. Notwithstanding the fact that there are abundant Constitutional and statutory amendments which are made acording to 6. article of the ECHR and case law of the Court, there are still lots of shortcomings in domestic legal system in respect of the right to a fair trial. These deficiencies mainly revolve around different aspects of fair trial such as; trial within reasonable time, equality of arms, right to a contentious trial, right to a court. It can easily be said that aforementioned problematic issues pave the way for abundan case law which is rendered against Turkey. The Court have made contribution to the development of administrative procedure law with the judgments of the ECtHR regarding administrative disputes.

Keywords:

The right to fair trial, the right to trial within a reasonable time, the European Convention on Human Rights, the European Court of Human Rights (ECtHR), administrative procedure law.,

PDF

___

AKKURT, Kemal: “AİHM Kararları Işığında Âdil Yargılanma Hakkında Makûl Süre”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2012.
BAŞPINAR, Ahmet: “İdarî Yargıda Makûl Süre İçin Öneriler”, Danıştay Tasnif ve Yayın Bürosu Yayınları, N.O:70, Y.2004, Sempozyum (Danıştay ve İdarî Yargı Günü 136. Yıl), ss. 26-35.
ÇİFTÇİ, Erhan: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Işığı Altında Âdil Yargılanma İlkesi ve İdari Yargı”, Danıştay Dergisi, S.106, Y.2003, ss.77-97.
DOĞRU Osman, Atilla NALBANT: İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi, Açıklama ve Önemli Kararlar, Yüksek Yargı Kurumlarının Avrupa Standartları Bakımından Rollerinin Güçlendirilmesi Projesi Yayını, Avrupa Konseyi, Y.2012.
DOĞRU, Osman: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2004.
EDEL, Frédéric: “The Length of Civil and Criminal Proceeding in the Case-Law of the European Court of Human Rights”, Council of Europe, Y.2007.
ERDEM KARAHANOĞULLARI, Özlem: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında İdari Yargı”, TODAİE İnsan Hakları Yıllığı, S.23-24, Y.2002, ss.31-63.
ERGÜL, Ergin, “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru”, Güncel Hukuk, Y.2012.
ESER, Esen: “Makûl Sürede Yargılanma Hakkının İhlali Neticesinde Bireysel Başvuru Hakkı”, Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, Y.2018, ss.406-417.
GÖLCÜKLÜ, Feyyaz: “Yargılama Makamları Önünde Makûl Süre”, İnsan Hakları Merkezi Dergisi, Y. 1991, s.10-13.
GÖZÜBÜYÜK, Şeref ve Feyyaz GÖLCÜKLÜ: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması”, Turhan Kitabevi, Ankara 2005.
İNCEOĞLU, Sibel: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Âdil Yargılanma Hakkı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., Y.2005.
KALAY, Jale: “AİHM Kararları Işığı Altında Etkili ve Etkin Bir İdari Yargı Denetimi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
KARTAL, Adem: “Makûl Sürede Yargılanma Hakkı ve Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu ile İnsan Hakları Tazminat Komisyonunun Söz Konusu Hakkı Korumadaki İşlevleri”, Terazi Hukuk Dergisi, S.100, Y.2014, s.39-51.
KASAPOĞLU TURHAN, Mine: “İdari Yargıda İvedi Yargılama Usulü”, Ankara Barosu Dergisi, S.3, Y.2015, ss.183-219.
KAŞIKARA, Serhat: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. Maddesi Çerçevesinde Makûl Süre İçerisinde Yargılanma Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.84, Y.2009, ss.231-259.
KAŞIKARA, Serhat: ”Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi‟nin 6.Maddesi Çerçevesinde Medenî Hak ve Yükümlülük Kavramı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S.4, Y.2011, ss.233-290.
MOLE Nuala, Harby CATHARİNA: “Âdil Yargılanma Hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz”, İnsan Hakları El Kitapları No:3, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Genel Müdürlüğü, Y. 2001.
ODYAKMAZ, Zehra: “Hukukta Zaman ve İdarî Yargıda Makûl Süre Sorunu”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S.2, Y.2010, ss.1-31.
OĞUZ, Hüseyin: “İdari Yargı Yönünden Âdil Yargılanma Hakkı Esasları”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2006.
ÖZGÜVEN, Ali Volkan, “Âdil Yargılanma İlkesi ve Vergi İhtilaflarında Uygulanması II”,Vergi Sorunları Dergisi, S. 198, Y. 2005, ss.146-161.
Right To a Fair Trial Under the European Convention on Human Rights (Article 6), The International Centre for the Legal Protection of Human Rights(Intersight), , Y.2009.
SANCAKDAR Oğuz: “İdari Yargılama Usulünde İvedi Yargılama Usulü ve Grup Davalar”, Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu Y. 2014, ss.109-199.
TURAN, Hüseyin: “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında Makûl Sürede Yargılanma Hakkı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S.11, Y.2012, ss.47-75.
UÇAN, Emine Sevcan: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Türk Vergi Yargılaması Hukukunda Âdil Yargılanma Hakkı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2013.
VENEDİK KOMİSYONU, “Can Excessive Length of Proceedings Be Remedied?”, Avrupa Komisyonu, Y. 2007.
VİTKAUSKAS Dovydas -Grigoriy DİKOV: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Âdil Yargılanma Hakkının Korunması, Avrupa Konseyi İnsan Hakları El Kitapları, Çeviren: Serkan CENGİZ, Avrupa Konseyi, Strazburg, Y.2012.
YILMAZOĞLU, Yunus Emre: “İdari Yargıda Makûl Süre Güvencesi”, Danıştay Dergisi, S.134, Y.2013, s.43-85.
ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI
Aligül Yüksel başvurusu, B. No:2013/9507, 20.1.2016
Güher Ergun ve Diğerleri Başvurusu, B.No: 2012/13, 2.7. 2013
Güher Ergun ve Tosun Tayfun Ergun başvurusu, B.No: 2012/12,17.9.2013
Mesut Gerez başvurusu, B. No: 2014/3998, 21.6.2017
Naime Bayracı başvurusu, B. No: 2013/7017, 8.9.2014
Onurhan Solmaz başvurusu, B. No: 2012/1049, 26.3.2013
Sefahattin Akyıl başvurusu, B. No: 2012/1198, 7.11.2013 Zülfü Gürgöz başvurusu, B. No: 2015/1188, 7.11.2013
AİHM KARARLARI
Aydan-Türkiye kararı, B.No:16281/10, 12 Mart 2013Basic-Avusturya davası, B.No: 29800/96, 30 Ocak 2001Beaumartin- Fransa davası, B.No: 15287/89, 24 Kasım 1994Bejer-Polonya davası B.No: 38328/9744, 4 Ekim 2001Berü-Türkiye davası, B.No: 47304/07, 11 Ocak 2011Brusco-İtalya davası B.No: 69789/01, 69789, 6 Eylül 2001Büker-Türkiye davası, B.No:29921/96, 24.10.2000Charzynski-Polonya davası B.No: 15212/03, 1 Mart 2005Cudak-Litvanya davası, B.No: 15869/02Deumeland-Almanya davası B.No: 9384/81, 29 Mayıs 1986Erkner ve Hofauer-Avusturya davası B.No: 9616/81, 23 April 1987Ferrazzini- İtalya davası, B. No: 44759/98, 12 Temmuz 2001Fiume-İtalya davası, B.No: 20774/05, 30 Haziran 2009G.O-Rusya davası B.No: 39249/03, 18 Ekim 2011Giummarra ve diğer.-Fransa davası B.No: 61166/00, 12 Haziran 2001Golder-Birleşik Krallık davası, B.No: 4451/70, 21.02.1975González Marin-İspanya davası B.No: 39521/98, 5 Ekim 1999H.-Fransa davası, B.No: 6/1988/150/204, 24 Ekim 1989Hasdemir-Türkiye davası B.No: 44027/09, 22 Mayıs 2012Hornsby-Yunanistan davası B.No: 18357/91, 19 Mart 1997İdalov-Rusya davası B.No: 5826/03, 22 Mayıs 2012Kern-Avusturya kararı, B.No: 14206/02, 24 Şubat 2005Kök-Türkiye davası, B. No: 1855/02, 19 Ekim 2006König-Almanya davası, B. No: B. No: 6232/73, 28 Haziran 1978Mansur -Türkiye davası, 08.06.1995Masar-Slovakya davası, 3 Mayıs 2012Okçu-Türkiye davası, 21 Temmuz 2009Olujic-Hırvatistan davası, B.No: 22330/05, 5 Şubat 2009Panjeheighalehei/Danimarka davası, B. No:11230/07, 13 Ekim 2009Paulino Tomás-Portekiz davası B.No: 58698/00, 27 Mart 2003Pretto ve Diğerleri-İtalya davası, B.No: 7984/77, 8 Aralık 1983Simonavičius- Litvanya davası B. No: 37415/02, 27 Haziran 2006Stogmüller-Avusturya davası, B.No: 1602/62, 10 Kasım 1969Şevket Kürüm ve Diğerleri-Türkiye davası, B.No:54113/08, 25 Kasım 2014Taron-Almanya davası, B.No:53126/07, 1 Haziran 2012Tusa-İtalya davası, B. No:13265/87, 27 Şubat 1992Union Alimentaria Sanders S.A.-İspanya davası, B.No: 11681/85, 7 Temmuz 1989Valeriy Kovalenko-Rusya kararı, B.No: 41716/08, 29 Mayıs 2012Vilho Eskelinen ve Diğ.-Finlandiya, B. No:63235/00, 19 Nisan 2007X.-Fransa davası, B.No: 18020/91, 31 Mart 1992Zalli- Arnavutluk, B.No: 52531/07, 8 Şubat 2011
ELEKTRONİK YAYINLAR/INTERNETCouncil of Europe Committee of Ministers, Recommendation (2010)3 to Member States on Effective Remedies for Excessive Length of Proceedings, 24 February 2010 (https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1590115) E.T.15.06.2018 (http://www.kararlaryeni.anayasa.gov.tr/BireyselKarar/Content/cc65e74c-12c5-4947-a8c1-87d9af26b4be?wordsOnly=False) E.T.17.06.2018
(http://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf) E.T. 18.06.2018
(https://hudoc.echr.coe.int/eng# {%22itemid%22:[%22001-57801%22]}E.T. 19.06.2018
(http://inhak.adalet.gov.tr/ara/karar/aydan.pdf) E.T. 19.06.2018
(http://www.refworld.org/cases,ECHR,3ae6b6fac.html)E.T.22.06.2018
(https://hudoc.echr.coe.int/ENG#{%22itemid%22:[%2201-110961%22]}E.T.20.06.2018