Osmanlı Toplumunda Para Vakıfları: Hanım Sultan Vakfiyeleri Örneği

Vakıf müessesesi Osmanlı cemiyet hayatının şekillenmesinde önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Vakıf anlayışıyla kurulan ve işletilen kurumların başta dini hizmetler olmak üzere eğitim sağlık, sosyal güvenlik, bayındırlık gibi alanlarda, içtimai hayatın altyapısını oluşturduğunu söyleyebiliriz. Osmanlı toplumunda önemli bir fonksiyona sahip olan vakıf sistemi çeşitli açılardan araştırma konusu olmuştur. Bunun yanında vakıfların sosyal ve iktisadi yönleriyle ilgili olarak da hatırı sayılır derecede araştırma mevcuttur. Özellikle son yıllarda arşiv kaynaklarına dayalı olarak yapılan vakıf konulu çalışmaların sayısında hissedilir bir artış görülmektedir. Özetle söylemek gerekirse bu çalışmada genel olarak, vakıfların hukuki, tarihi, sosyal ve ekonomik açıdan önemi, vakıfların doğuşu gelişmesi, kurumsal hale gelişi ulemanın para vakıflarına bakışları ve konu üzerindeki tartışmaları; Hanım Sultan Vakfiyeleri özelinde incelenmeye çalışılmıştır. Hanım sultanların kurdukları para vakıflarına ait çeşitli yıllık istatistiklere yer verilerek konu istatistiki açıdan farklı detaylara yer verilerek anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca metin içinde ve sonuç kısmında bu vakıfların Osmanlı toplumuna katkıları da ele alınarak konu zenginleştirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Vakıflar, Osmanlı, Para Vakıfları, Hanım Sultanlar, Toplum, Sosyal Dayanışma

The Waqfs of Money in Ottoman Society: The Waqfs of Hatuniye Example

Foundation institute is an important factor in shaping Ottoman social life. We can say that the institutions established and operated with the understanding of the Foundation constitute the infrastructure of social life in areas such as education, health, social security, public works and especially religious services. The foundation system, which has an important function in Ottoman society, has been the subject of researches in various respects. In addition, there is considerable amount of researches on the social and economic aspects of foundations. Especially in recent years, there has been a noticeable increase in the number of foundation-related studies based on archival sources. In summary, in this study, in general, the legal, historical, social and economic importance of foundations, the emergence and development of foundations, their institutionalization, and the views of the ulema (muslim scholars) about monetary foundations and their discussions on the subject are examined in the context of Sultana (queen mother) Foundations. By using the annual statistics of the monetary foundations established by the sultanas, the subject was tried to be explained in which placed details statistically.

Keywords:

Foundation, Ottoman, Monetary Foundations, Sultans. Society, Socail Solidarity,

PDF

___

Altunsu, Abdulkadir. Osmanlı Şeyhülislâmları. Ankara: Ayyıldız Matbaası 1972.
Arslantürk, Zeki - Amman, Mehmet Tayfun: Sosyoloji, İstanbul: Çamlıca Yayınları 2017.
Aşar. Betül. İslam Hukuk Tarihinde Para Vakıfları ve Finansman Kaynağı Olarak Kullanılması. Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
Ataseven, Gülsen. Vakıf ve Kadın. İstanbul: Hanımlar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. 1999.
Baltacı, Cahit: “Vakıfların Eğitimdeki Yeri”, Vakıf Medeniyeti 2011 Yılı Eğitim Sempozyumu, haz. Mehmet Kurtoğlu. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2010, Yayın No:105, 17-37.
Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I: İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi, II (1942). 279-387.
Bulut, Mehmet. “Osmanlı Dünyasında Vakıflar ve Finans”, Vakıf ve İktisat Sempozyumu, ed. Mehmet Kurtoğlu. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014. Yayın No: 115. 33-35.
Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları 2013.
Çam, Mevlüt. “Vakfiyelere Göre İktisadi Teşekküller”, Vakıf ve İktisat Sempozyumu, Mehmet Kurtoğlu (Ed.), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014, Yayın No: 115, 37-50.
Diyanet İşleri Başkanlığı: Kur’an Yolu Meal Tefsiri. I. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
Duran, Tülay. Tarihimizde Vakıf Kuran Kadınlar, Hanım Sultan Vakfiyeleri, İstanbul: Belge Yayınları, 1990.
Ekinci, Abdullah. “Günümüz STK ve Vakıfların Hayır Çalışmalarıyla Tarihî Vakıfların Hayır Faaliyetlerinin Karşılaştırılması”, Vakıf ve Sivil Toplum, haz. Fahameddin Başarı. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016. Yayın No: 124. 153-163.
Erşahin, Seyfettin. “Vakıf Düşüncesini Doğuran Temel Dinamikler Üzerine”, Vakıf Medeniyeti Sempozyum Kitabı, haz. Burhan Ersoy - Mehmet Narince. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2003. 27-45.
Genç, Mehmet. “Vakıf ve İktisat”, Vakıf ve İktisat Sempozyumu, ed. Mehmet Kurtoğlu. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014. Yayın No: 115. 25-33.
İnalcık, Halil. “Vakıf Medeniyeti”, Vakıflar Dergisi Özel Sayısı, (2006), 6-8.
Kala, Eyüp Sabri - Akarçeşme, İdris: Mihrişah Valide Sultan Vakfı, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2019. Yayın No: 134.
Kâtip Çelebi. Mizanü’l-Hakk fi İhtiyari’l-Ehakk, çev. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Kabalcı Yayınları 2008.
Kazıcı, Ziya. “Osmanlı’da Vakıfların Eğitime Katkısı”, Vakıf Medeniyeti 2011 Yılı Eğitim Sempozyumu, haz. Mehmet Kurtoğlu. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2012, Yayın No:105. 21-27.
Koca, Yılmaz: Osmanlı’da Kadın ve İktisat, İstanbul: Beyan Yayınları 1998.
Koyunoğlu, Hüseyin Hüsnü. “Osmanlı’dan Günümüze Vakıfların Sivil Topluma Katkısı”, Vakıf ve Sivil Toplum, haz. Fahameddin Başar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016. Yayın No: 124. 93-110.
Koyunoğlu, Hüseyin Hüsnü. “Osmanlı Vakıflarının İktisadi Faaliyetleri ve Etkileri”, Vakıf ve İktisat Sempozyumu, ed. Mehmet Kurtoğlu. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014. Yayın No: 115. 51-64.
Köprülü, Mehmet Fuat. İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Vakıf Müessesi, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1983.
Kurt, İsmail. Nazari ve Tatbiki Olarak Para Vakıfları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
Özcan, Tahsin. “Para Vakıfları ve Eğitim”, Vakıf Medeniyeti 2011 Yılı Eğitim Sempozyumu, haz. Mehmet Kurtoğlu. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2012. Yayın No:105. 27-33.
Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
Özdemir, Rıfat. Osmanlı Vakıflarının Kurulması ve Yaşatılmasında Devlet Kurumlarının İşleyişi, Ankara: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2005.Yayın No: 6.
Şahin, Muhammed Abdullah. “Vakıflar, İstihdam ve Sermayeye Erişim”, Vakıf ve İktisat Sempozyumu, ed. Mehmet Kurtoğlu. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014. Yayın No: 115. 199-204.
Tabakoğlu, Ahmet. “Klasik Dönem Osmanlı Vakıf Sistemi”, Cumhuriyetin 80. Yılında Vakıf Sempozyumu Kitabı, haz. Mehmet Narince. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları 2004.
Vakıf Umum Müdürlüğü. 20. Cumhuriyet Yılında Vakıflar. Ankara: Başvekalet Devlet Matbaası, 1943.
Vakıflar Genel Müdürlüğü. Tarihte İlginç Vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2012. Yayın No: 102.
Vakıflar Kurum Müdürlüğü. Cumhuriyetten Önce ve Sonra Vakıflar. İstanbul: Vakıflar Kurum Müdürlüğü Neşriyatı, 1937.
Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıflar ve Sivil Toplum Üzerine Bazı Düşünceler”, Vakıf ve Sivil Toplum, haz. Fahameddin Başar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016. Yayın No: 124. 15-35.
Yediyıldız, Bahaeddin: “Üçüncü Sektör: Vakıflar”, Vakıf ve Kültür Dergisi, 1 (1998. 11-13.
Yüksel, Hasan. Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.