Dünyada ve Türkiye’de Anlam İnşasının Aracı Olarak Sanat ve Edebiyat Basını

Tarih boyunca basın edebiyat ve sanatın hem öznesi hem de nesnesi olmuştur. Bu çalışmada, 17. Yüzyıldan günümüze kadar dünyadaki, Osmanlı’daki ve sonrasında Türkiye’deki sanat ve edebiyat basınının toplumsal dönüşümler açısından nasıl bir rol oynadığı ve nasıl bir dönüşüm geçirdiği incelenmiştir. Sanat basının rolü, ekonomik ve politik dönüşümler dikkate alınarak çeşitli örnekler üzerinde tartışılmıştır. Ekonomi-politik yapıda dönüşümler gerçekleştikçe, sanayileşme ile birlikte meta haline gelen sanat ürünlerinin de değiştiği, sanat değiştikçe basının da hem içerik, hem biçim, hem de oynadığı rol anlamında değiştiği görülmüştür. Aydınlanma, sanayileşme, Fransız Devrimi, 1848 Devrimleri, Büyük Buhran, I. Dünya Savaşı, II. Dünya Savaşı gibi dönemler, sanat basınını dönüştürmüştür. Aydınlanma ve sanayileşme dönemi ile birlikte, sanat dini içeriklerden uzaklaşarak sıradan insanların ilgilerine ve akılcılık ile birlikte isyan ve şiddetin yerini edebiyat ve sanat almıştır. Basın sanatı ise edebiyat ve sanat ile aktarılmak isteneni izleyiciye ulaştıran bir rol oynamıştır. Özgürlük arayışlarının ortaya çıktığı 19. Yüzyılda dergiler ve gazeteler de bu arayışın bir parçası haline gelmiştir. Özgürlük arayışlarının bir uzantısı olarak kadınlar sanat alanında daha görünür hale gelmeye başlamıştır. Savaş dönemlerinde ise, sanat ve edebiyat basını hem bir propaganda aracı olarak kullanılmıştır, hem de savaş karşıtı görüşleri yansıtmıştır. Ayrıca, bu dönemlerde yeni sanat akımları ortaya çıkmıştır. Dada ya da sürrealizm gibi akımlar, hem mevcut toplumsal düzene, hem de mevcut sanat kalıplarına karşı yeni anlayışlar öne sürmüşlerdir. Yalnızca savaş dönemlerinde değil, hemen her dönemde sanat basını politik görüşlerin bir aktarıcısı olmuştur. Yirminci yüzyılda yeni iletişim olanakları ile şairler ve diğer sanatçılar, dünyanın farklı yerlerinde tanınır hale gelmiştir. Sanat ve sanatçı, var olabilmek için basına, sanat basını ise varlığını sürdürebilmek için sanatçıların desteğine ihtiyaç duymuştur. Ayrıca bu yıllar sanatın teknoloji ile buluşmasına tanık olmuştur. Dergilerin iki boyutlu yapısı aşılmaya başlanırken, bir yandan da teknoloji, sanatın çoğaltılmasına neden olmuş, çoğaltılma ise sanatı anlamsızlaştırmıştır. Dahası, dergi ve gazetelerin sayfaları sanat haline gelmiştir. Sanat olarak kabul edilen ürünler artık, galerilerde kendilerine yer bulamayacak bir biçim alırken, eskiden sanat olarak kabul edilen üretimlerin bu çağdaki üretimleri ise sanat olarak kabul görmez hale gelmiştir. 1970’lerden sonra ise, dijital teknolojilerin hızla gelişimi ile birlikte, edebiyat ve sanat basını büyük ölçüde dijital ortama kaymıştır ve teknoloji geliştikçe sanatın anlamı da aktarılma biçimi de değişmiştir.

Anahtar Kelimeler:

basın tarihi, edebiyat basını, sanat, sanat basını, sanat dergileri

PDF

___

Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (1944/2010). Aydınlanmanın diyalektiği. Çev. Nihat Ülner-Elif Öztarhan Karadoğan, İstanbul: Kabalcı.
Akdik, H. M. (2018). Modern Türk Edebiyatında Tabiat Algısı: Servet-İ Fünun Dönemi (1896-1901), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Doktora Tezi.
Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860-1923), İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
Allen, G. (2005). Against Criticism: The Artist Interview in Avalanche Magazine, 1970–76. Art journal, 64(3), 50-61.
Allen, G. (2011). Artists' magazines: an alternative space for art. MIT Press.
Andı, M. F. (1998). İstanbul'a İki Bakış: Sezai Karakoç ve Cemal Süreya’nın Şiirlerinde İstanbul, İlmi Araştırmalar 6. 7-34.
Apaydın, D., & Özakman, İ. (2019). Erken Cumhuriyet Döneminde Kısa Ömürlü Edebiyat Dergileri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(1), 14-30.
Artforum (2020). https://www.artforum.com/news/john-baldessari-1931-2020-81811 Erişim tarihi: 16.05.2020
Atatürk, M. K. (1997). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, C. II.
Atay, O. (2019). Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim yayınları.
Ayaz, B. (2016). Geç kapitalizm: Medya ve sanatta içeriğin metalaşması ve anlamsızlaşması. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 119-128.
Ayaz, B. (2017). The New Ottomans Press And The Spirit of The Age. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21 (3) , 625-645.
Baldick, C. (2015). "For All We Have and Are". The Literary Encyclopedia, https://www.litencyc.com/php/sworks.php?rec=true&UID=35613, Erişim tarihi: 26.05.2020.
Ballmer, A. (2011). Avalanche Magazine: In the words of the artist. Art Documentation: Journal of the Art Libraries Society of North America, 30(1), 21-26.
Bayramoğlu, M. (2013). 20. Yüzyıl Türk Resim Sanatında Geleneksel Türk Sanat Örneklerinin Etkisi. Kalemişi, 1 (2), s.1-40.
Bektaş, D. (1992). Çağdaş Grafik Tasarımın Gelişimi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Benjamin, W. (1935/1993). Mekanik Yeniden Üretim Çağında Sanat Eseri. Çev.: H. Hünler, Edebiyat & Eleştiri, 2(3), 77-97.
Berger, J. (2015/2018). Portreler, Sanatçılar üzerine yazılar. Çev: Beril Eyüboğlu. İstanbul: Metis Yayınları.
Berkes, N. (2004). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Cardiff Üniversitesi Özel Koleksiyon ve Arşivleri, https://www.cardiff.ac.uk/special-collections/subject-guides/illustrated-sources/art-and-architecture, Erişim tarihi: 09.05.2020
Clarke, M. (2010). Critical mediators: locating the art press. Visual Resources, 26(3), 226-241.
Çeken, B., Akengin, G., & Arslan, A. A. (2017). Sanatsal Bir Başkaldırı Olarak Dada. Akdeniz Sanat Dergisi, 10(20), 45-53.
Çeri B. & Birinci, A. (2014). İzzet Ziya Edebiyatı Tuvalle Buluşturan Ressam. İstanbul. Kapı Yayınları.
Çıkla, S. (2009). Tanzimat’tan Günümüze Gazete-Edebiyat İlişkisi. Türkbilig, 18, 34- 63.
Danto, A. C. (1997/2014). Sanatın Sonundan Sonra. Çev: Zeynep Demirsü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Der Weduwen, A. (2017). Dutch and Flemish Newspapers of the Seventeenth Century, 1618-1700 (2 Vols.). Brill.
Dinçer, H. (2008). II Dünya Savaş Yıllarında Türkiye’de Bir Dergi: Yurt ve Dünya. Atatürk Yolu Dergisi, 11(42), 193-230.
Dirin, İ. (2009). Kültür - Sanat - Edebiyat - Tiyatro Musiki ve Folklor Dergileri (1929-1990). Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları.
Doğan, S. (2012). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Aydın Kadınlar; Şair ve Yazarlar. İstanbul: Akademik Kitaplar.
Dorleac, L., Dorléac, L. B., & Guilbaut, S. (2008). Art of the Defeat: France 1940-1944. Getty Publications.
Drucker, J. (1994). The visible word: experimental typography and modern art, 1909-1923. University of Chicago Press.
Fitzgerald, M. C. (1996). Making modernism: Picasso and the creation of the market for twentieth-century art. Univ of California Press.
Gageldonk, M. V. (2010). Multimedia İn The Pre-Digital Age:'Aspen Magazine'(1965-1971) And The Digital Magazine Revolution.
Gezer, Ö. (2017). Sanat siyaset ilişkisi: propaganda ve protesto. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 6(39), 3091-3110.
Goddard, L. (2006). Mallarmé, Picasso and the Aesthetic of the Newspaper. Word & Image, 22(4), 293-303.
Gough, H. (2016). The newspaper press in the French Revolution. Routledge.
Green, B. (2009). The Feminist Periodical Press: Women, Periodical Studies, and Modernity. Literature Compass, 6(1), 191-205.
Grover, S.R. (1973). “The World of Art Movement in Russia” Russian Review, 32 (1): 28-42.
Gülaçtı, İ. E. (2017). Osmanlı Resim Sanatı ve Propaganda İlişkisi: Padişah Resimleri ve Şişli Atölyesi. Yıldız Journal of Art and Design, 4(1), 29-65.
Günay, E. (2011). Nuri İyem ve Neşet Günal’ın Türk Resim Sanatı’ndaki yeri (Doctoral dissertation, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
Habermas, J. (1962/1997). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. Çev: Tanıl Bora & Mithat Sancar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Hayat (1962). Sayı: 46.
Hayot, E. R. (2009). Chinese Dreams: Pound, Brecht, Tel Quel. University of Michigan Press.
Hothi, A. (2012). Aspen Magazine: 1965-71. Art Monthly, (362), 33.
İskit, S. (1937), Hususî İlk Türkçe Gazetemiz Tercüman-ı Ahval ve Agah Efendi, Ankara: Ulus Basımevi.
Kauppi, N. (2013). The making of an avant-garde: Tel Quel (Vol. 113). Walter de Gruyter.
Kayıhan, Ç. (2010). Creating World of Aesthetics: Dante Gabriel Rossetti’s Reaction to the Dominant Victorian Culture. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İngiliz Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İngiliz Kültür Araştırmaları Yüksek Lisans Tezi.
Keser, İ., & Keser, N. (2015). Kadın Tarihi için Bir Anıt: Akşam Yemeği Partisi. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi International Journal of Social Sciences, 137.
Keskin, C. (2014). I. Dünya Savaşı ve Sonrası Türkiye’de KültürSanat Ortamı ve Türk Resmi. Gazi Akademik Bakış, (14), 263-179.
Ketner II, J. D. (2017). Witness to Phenomenon: Group ZERO and the Development of New Media in Postwar European Art. Bloomsbury Publishing USA.
Kılıç, N. (2015). Osmanlı Kadın Dergilerine Bir Örnek: Mürüvvet. Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches, 4(3).
Kısakürek, N. F. (1947). “İnanıyoruz”, Büyük Doğu, Cilt 3, Sayı 60 (25 Nisan 1947), s. 2.
Kirkpatric, R. (2003). “Pacific Rim Cultures and Newspapers”. (Ed.). Copeland, D. A. ve
Kolokytha, C. (2013). The art press and visual culture in paris during the great depression: Cahiers d'art, Minotaure, and Verve. Visual Resources, 29(3), 184-215.
Köroğlu, E. (2004). Türk edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918): Propagandadan millî kimlik inşasına (Vol. 164). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kula, O. B. (2013). Marx, Benjamin, Adorno Sanat ve Edebiyat. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Maral İ. C. (2006). Resimli Ay Dergisi’nde (1928-1930) Edebi ve Fikrî Gelişmeler, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
Mardin, Ş. (2015). Yeni Osmanlı düşüncesinin doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
Martín, S. E. (2003). The function of newspapers in society: A global perspective. Ss. 61-79. Greenwood Publishing Group.
Marx, K., & Engels, F. (1848/1967). The Communist Manifesto. Çev: Samuel Moore. London: Penguin.
Mott, F. L. (2002). A History of American Magazines, 1850-1865 (Vol. 2). Harvard University Press.
Ollman, B. (2011). Diyalektiğin Dansı, Marx’ın Yönetiminde Adımlar. İstanbul: Yordam Kitap.
Oral, Z. (2006). Meslek Yarası. İstanbul: Doğan Kitap.
Özakın, D. (2018). Art Nouveau Akımının Rus Sanat Dünyasında Yorumlanması: Rus Stili. Art-Sanat 9, 241-251.
Özalp, F. (2011). Georgia O'Keeffe'nin sanatında renk, ışık ve imge. Işık Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
Özaltın, Z. (2016). Sanat Eleştirisi Kültürünün Türkiye'de Gelişimi 1880-1980, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Özyiğit, H. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde basında resim eleştirisi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), 174-196.
Patterson, C. L. (2011). Art for the Middle Classes: America's Illustrated Magazines of the 1840s. Univ. Press of Mississippi.
Peckham, M. (2010). Victorian revolutionaries: Speculations on some heroes of a culture crisis. Transaction Publishers.
Polat, N. H. & Yaygın E. Ö. (2019). “Musavver Hâle” Dergisi Üzerine Bir İnceleme, Tübar XLV, 173-198.
Pörschmann, D. “The Sun Is ZERO” Light and Color as Principles of Structural Order.
Raymond, J. (2005). The invention of the newspaper: English newsbooks, 1641-1649. Oxford University Press.
Ritsos, Y. (2002). Görülmemiş bir çiçek açma. İstanbul: Adam yayıncılık.
Rugh, W. A. (2003). “Arab Cultures and Newspapers”. (Ed.). Copeland, D. A. ve Martín, S. E (2003). The function of newspapers in society: A global perspective. Ss. 13-31. Greenwood Publishing Group.
Sadıkoğlu, İ. (2013). Modern Türk Edebiyatı içinde Nuri Pakdil’in edebiyat dergisinin yeri ve rolü. FSM Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
Sağ, M. (2011). Türk Yurdu, Sayı 281. https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1370 Erişim tarihi: 26.05.2020
Sağdıç, M. D. (2015). 1980 Sonrası, Kadın İmgesinin Yazılı Medyada Kullanım Yöntemlerinin Türk Plastik Sanatına Etkileri. T.C. Doğuş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat ve Tasarım Fakültesi Plastik Sanatlar Yüksek Lisans Tezi.
Sanat Dünyamız (1992). Sayı 170.
Sülün, E. N. (2009). Türkiye’de Popüler Kültür ve Medyada Sanat: Milliyet Sanat Dergisi Örneği, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Sanat Yazıları 18, ISSN 1300 6665, s. 93-113.
Tanpınar, A. H. (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
Tarih Gazetesi (1962). Sayı: 46, s.183.
Tonga, N. (2014). Cumhuriyet Ankarası’nın devraldığı edebî miras: Cumhuriyet Dönemi’ne kadar Ankara’daki edebiyat hayatı ve edebiyat mahfilleri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 2(2), 184-202.