FONETİK BİR OLGU OLARAK ARAP DİLİNDE HARF HAREKE İLİŞKİSİ
Bu makalede fonetik bir olgu olarak Arapçada harf hareke ilişkisine dair İbn Cinnî’nin görüşleri onun Sırru sınâ‘ati’l-i‘râb isimli eseri bağlamında incelenmekte ve müellifin izahları ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Çalışmada ele alınan konular Sırru sınâ‘ati’l-i‘râb’ın yanı sıra müellifin diğer eserlerine de müracaat edilmek suretiyle incelenmeye gayret edilmiştir. Bunun yanında konuyla alakalı ilk dönem eserler ile günümüzde yapılan çalışmalardan da faydalanılmıştır. Yürütülen bu çalışmada İbn Cinnî’nin, harf hareke ilişkisini ortaya koyarak Sırru sınâ‘ati’l-i‘râb’ı telife başladığı ve mezkur eserinin bir çok yerinde harf hareke ilişkisi üzerinden pek çok konuyu izah ettiği görülmüştür. Bu bağlamda çalışmada öncelikle müellife göre harekenin harfteki yeri ele alınmıştır. Müellif harekenin harften sonra olduğu görüşünü benimseyerek bunu delilleriyle açıklama yoluna gitmiştir. Çalışmanın son kısmında ise harf ve harekenin birbirilerine meyli konusu üzerinde durulmuştur. Çalışma sonunda Arap dilinde harf ile harekenin farklı şekillerde birbiriyle mütemadiyen bir etkileşim hâlinde olduğu gözlemlenmiştir. Med / lin harflerinin harekelerin işb‘â edilmesi ile ortaya çıktığını temel varsayımı olarak kabul eden İbn Cinnî’nin harf hareke ilişkisini teorik bir zemine oturtmaya çalıştığı tespit edilmiştir.
LETTER DIACRITICAL MARK RELATIONSHIP IN THE ARABIC LANGUAGE AS A PHONETHIC PHENOMENON
In this article the relationship between letter and diacritical mark in Arabic as a phonetic phenomenon are examined. In this context Ibn Jinni’s views are presented within the framework of his work named Sirru sinaat al-i‘rab. The author’s explanations are tried to be exhibited. The subjects examined in the study were addressed by referring to Sirru sinaat al-i‘rab as well as other works of the author. In addition, the first period studies on the subject and the studies conducted today were also benefited. In the study carried out, it was seen that Ibn Jinni started to compile Sirru sinaat al-i‘rab by placing the relationship between letter and diacritical mark on the ground. In many parts of the aforementioned work, it was seen that he explained many subjects through the letter-diacritical mark relationship. In this context, first of all, the place of the diacritical mark in the letter according to the author is discussed. The author adopted the view that the the diacritical mark is after the letter and tried to explain it with evidences. In the last part of the study, the subject of the inclination of letters and the diacritical mark to each other is emphasized. At the end of the study, it was observed that the letter and the diacritical marks in the Arabic language are in constant interaction with each other in different ways. It has been determined that Ibn Jinnî, who accepts as his basic assumption that the letters of med / lin are formed by the isb'a of the diacritical marks, tried to put the letter-the diacritical mark relationship on a theoretical basis.
Keywords:
Ibn Jinni, Sirru Sinaat al-İ‘rab, Arabic Language, Phonetic, Letter, Diacritical Mark,
___
- Ebû Ali el-Fârisî, Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Mesâilü’l-Halebiyyât. thk. Hasan Hindavî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1987.
- Ebü’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî. el-Künnâş fî Fenneyi’n-Nahvi ve’s-Sarf. thk. Riyad b. Hasan el-Havvâm. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
- Fırıncı, Doğan. “İmâle Kurallarını İnşasında Müberred’in Kullandığı Bazı Kavramlar”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016), 147-166.
- Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-Ayn. thk. Mehdî Mahzûmî ve İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Bağdat: Dâru’l-Hilâl, 1985.
- İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî (ö. 392/1002). el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1952.
- İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî (ö. 392/1002). Sırru Sınâ‘ati’l-İ‘râb. thk. Hasan Hindâvî. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1993.
- İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1414.
- İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ el-Esedî el-Halebî (ö. 643/1245). Şerhu’l-Mufassal li’l-Zemahşerî. thk. Emîl Bedî‘ Ya‘kûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
- İmruü’l-Kays, Ebü’l-Hâris Hunduc b. Hucr b. el-Hâris Âkilü’l-Mürâr. Dîvânu İmruü’l-Kays. thk. Abdurrahman el-Mustafî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘arife, 2004.
- Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr el-. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdülhâlik Udayme. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
- Pala, İskender vd. “Kafiye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24/149-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- Râcihî, Abduh er-. et-Tatbîku’s-Sarfî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 2014.
- Sarı, Mehmet Ali. “İmâle”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/117. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî (ö. 180/796). el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1988.
- Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân es-. Şerhu Ebyâti’s-Sîbeveyhi. thk. Muhammed Ali Hâşim. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1974.
- Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘. thk. Abdulhamîd Hindavî. 3 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Tevfîkiyye, ts.
- Suyûtî, Ebü’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-. Şerhu Şevâhidi’l-Muğnî. 2 Cilt. Beyrut: Lecnetü’t-Türâsi’l-Arabî, 1966.
- Şen, Ahmet. Ebü’l-Abbâs el-Müberred’in el-Muktedab Adlı Eserinde Nahiv İlmine Ait Görüşleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Araz”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3/337-342. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Yüksel, Ahmet. “İlk Dönem Arap Dilcilerinde Fonetik Çalışmalar: el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhidî Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24-25 (2007), 133-149.
- Yüksel, Ahmet - Durmuş, İsmail. “Savtiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/204-206. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Yüksel, Ahmet - Gündüzöz, Soner. “Arap Filolojisindeki İştikâk-ı Ekber-Sünâiyye Kuramları ve Müsellesât Olgusuna Courtenay’ın Fonem Kuramı Çerçevesinde Yeni Bir Yaklaşım Denemesi”. EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler 9/22 (2005), 211-224.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Muhammet Sacit KURT