Hanifi ŞAHİN

119107

İlhanlıların Sosyo-Politik İlişkilerinde Dinî-Mezhebî Kabullerin Rolü

Bir Moğol devleti olan İlhanlılar, siyasi olarak Cengiz Han'dan itibaren belirlenen hedefleri gerçekleştirmek için çalışmışladır. Moğolların İslam'ı seçmeleri siyasi hamlelerinde Müslümanlar lehine birdeğişiklik getirmemiştir. Moğolların Müslüman olmasında Türk sûfîlerin önemli katkıları olmuştur.Özellikle Moğollar Suriye ve civarına karşılaştıkları Rifâî dervişlerinden ve onların ritüellerinden etkilenmişlerdir. Moğollar, Müslüman olduktan sonra, geleneklerinde önemli yeri olan büyücü ve kâhinlerinyerine, sûfîleri koymuşlardır. Ahmed Teküder'in Gazân Hân ve Olcaytu'nun İslam'ı seçmeleri Memlüklertarafından ihtiyatla karşılanmıştır. Bu nedenle İslam, iki devlet arasında bir ortak payda olamamıştır.Aksine bu iki devlet hep rekabet halinde olmuştur. Moğollar, başta Suriye olmak üzere siyasi hedeflerineyönelik saldırılar düzenlemekten vazgeçmemişlerdir

The Role of Religious-Sectarian Acknowledgements in The Socio-Political Relations of The Ilkhanate

Ilkhanate, a Mongolian government, has worked to achieve political objectives determined fromGenghis Khan. The Choosing of the Mongols Islam as a religion did not bring a change in their politicalmoves in favor of Muslims. The contributions of Turkish sûfîs have made important in this conversion.In particular, the Mongols are influenced by Rifai dervishes and their rituals they faced in Syria andsurroundings. After their conversion, Mongols have put sûfîs in place of wizards and priests that has animportant place in Mongol tradition. The conversion of Ahmad Takûdâr, Ghazan Khân and Oljeiutuwas met with caution by the Mamluks. Therefore, Islam was not a common denominator between thetwo states. On the contrary, these two states have always been in competition. Mongolians, especiallySyria, are abandoned to organize attacks on political targets.This article describes the contribution of sufis in the Mongols Islamization process and the role ofreligious and sectarian acceptance in the social and political relations of Ilkhanate.
PDF

___

  • Akkuş, Mustafa “Ulu Arif Çelebi Dönemi Mevleviliğin Gelişmesinde İlhanlıların Etkisi, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 2013, sayı: 7, s. 78-100.
  • Aksarâyî, Kerimüddin Mahmud b. Muhammed, Müsâmeretü’l- Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2000.
  • Alinge, Curt, Moğol Kanunları, çev. Coşkun Üçok, Ankara Üniversitesi Hukuk Fak., Yay., Ankara 1967.
  • Amitai, Reuven, “Sufis and Shamans: Some Remarks on the Islamization of the Mongols in the Ilkhanate”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, c. XLII, sy. 1, 1999, s.27-46.
  • 132 Yıl: 2016/1 | Sayı: 45 | Doç. Dr. Hanifi ŞAHİN Arberry, Arthur John, Sufism: An Account of the Mystics of Islam, New York 1970.
  • Arini, Seyyid Baz, el-Moğûl, Kahire 1986.
  • el-Aynî, Ebu Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b.Musa, İkdü’l-Cümân fî Târih-i Ehli’z-Zamân, nşr. Abdürrazık Tantavi Karmut, Kahire 1989.
  • Aynî, Mehmed Ali, İslâm Tasavvuf Tarihi, İstanbul 1985 el-Bahrânî, Yusuf b. Ahmed, Lü’lüetü’l-Bahreyn fi’l-İcâzât ve Terâcim-i Ricâl, nşr. Muhammed Sadık Bahru’l-‘Ulûm, Dâru’l-Azvâ, Beyrut 1968.
  • Bausani, Alessandro, “İlhanlı Hâkimiyeti Zamanında İran’da Din”, trc. Mustafa Uyar, Tarih Araştırmaları Dergisi, c.XX, sy.32, 2002, s. 223-231.
  • Baybars, Rükneddin Baybars el-Mansuri en-Nasıri ed-Devadar, Zübdetü’l-Fikrefî Tarihi’l-Hicre, tahk. D. S. Richards, Berlin Beyrut, 1998.
  • Bayram, Mikâil, “Selçuklular Zamanında Orta Anadolu’dan Batı Anadolu’ya Göçler”, Uluslar Arası Batı Anadolu Beylikleri Sempozyumu Bildiriler, Balıkesir 2005.
  • Berikan, İbrahim b. Muhammed b. Abdillah, Menhecu Şeyhu’l-İslam İbn Teymiyye fi Takrîri Akîdeti’t-tevhîd, Dâru İbn Mufid, Riyad 2004.
  • Brockelmann Carl, İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi, çev. Neş’et Çağatay, Ankara 1954.
  • Browne, Edward G, A Literary History of Persia, Cambridge 1928.
  • el-Cezerî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Bekr, Târîhu Havadisi’z-Zaman ve Enba’ühu ve Vefayatü’l-Ekabir ve’l-A’ayan min Ebna’ihi, tahk. Ömer Abdüsselam Tedmuri, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1998.
  • el-Cüveynî, Alâeddin Ata Melik, Târih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara 1999.
  • el-Cüzcânî, Ebû Amr Minhâceddin Osman b. Sirâceddin Muhammed, Tabâkat-ı Nâsırî, nşr. Abdulhay Habibi, Kabil 1964.
  • Demirci, Mehmet, “Moğollar ve Mevlânâ”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, İstanbul, 1987, s. 54-57.
  • Ebu Zehra, Muhammed İbn Teymiyye: Hayâtuhu ve ‘Asruhû–Ârâuhû ve Fıkhuhû, İLHANLILARIN SOSYO-POLİTİK İLİŞKİLERİNDE DİNÎ-MEZHEBÎ KABULLERİN ROLÜ 133 Daru’l- Fikri’l- Arabi, Kahire 1991.
  • Eflakî, Ahmet, Menâkibu’l-Arifîn, çev. Tahsin Yazıcı, MEB Yayınları, İstanbul 1986.
  • Erdem, İlhan,“Olcaytu’nun Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal Kültürel Gelişmeler ve Yakın Doğu’ya Etkileri”, Tarih Araştırmaları, c. XX, sy. 2000, s.1- 35.
  • Fadlullah Şirazi, Şerefeddin Abdullah, Tarih-i Vassaf, Bombay 1369.
  • Fığlalı E. Ruhi, “Mesih ve Mehdi inancı Üzerine: Mezhepler Tarihi Açısından Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXV, 1981, s. 179-214.
  • Fragner, Bert G.,“Ilkhanid Rule and Its Contributions to Iranian Political Culture” Beyond the Legacy of Genghis Khan, ed.,Linda Komaroff, Brill Leiden, Boston 2006.
  • Gölpınarlı, Abdülbaki, Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler, İstanbul tsz. Gürbüz, Osman, Selahaddin Eyyubi: Hayatı ve Şahsiyeti, Rağbet Yay., İstanbul, 2012.
  • Hafız-ı Ebru, Şehabeddin Abdullah b. Lutfullah b. Abdürreşid, Zübdetü’t-Tevârîh, nşr. Hanbâbâ Beyânî, Şirketi Tezâmün-i İlmî, Tahran 1372.
  • Hakyemez, Cemil,“Mehdi Düşüncesinin İtikadileşmesi Üzerine”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. III, sy. 5 2004, s. 127-144.
  • Hamdullah Müstevfî, Ebû Bekir b. Ahmed b. Nâsır, Târih-i Güzîde, nşr. Edward Brown, London 1910.
  • Hândmîr, Gıyaseddin b. Hâce Humâmüddîn Muhammed b. Hace Celâliddin Muhammed, Dustûru’l-Vüzerâ, tahk. Sa‘id Nefisî, Tahran 1899.
  • _____, Hândmir, Habîbü’s-Siyer, nşr., Muhammed Debirsiyâkî, Tahran 1353. Holt, P. M., “The Ilkhan Ahmad’s Embessies to Qolâwun: Two Contemporary Accaounts”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, c. XLIX, 1986, s. 128-132.
  • _____, “The Position and Power of the Mamlûk Sultan”, Muslims, Mongols and Crusaders, ed. G.r. Hawting, New York 2005.
  • 134 Yıl: 2016/1 | Sayı: 45 | Doç. Dr. Hanifi ŞAHİN Howorth, Henry H., History of the Mongols: from the 9th to the 19th Century , London, 1876-1927.
  • İbn Battûta, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Levâtî, Tuhfetü’n-Nuzzâr fî Garîbi’l-Emsâr ve-A‘câibi’l- Esfâr, tahk. Ali el-Muntansır el- Kettânî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1405.
  • İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed el-Askalanî, ed-Dürerü’l-Kâmine fi
  • A‘yâni’l- Mie’ti’s-Sâmine, nşr. M. Abdulmuîd Han, Haydarâbâd, 1972. İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtu’l-Âyân ve Enbâu Ebnâi’z- Zaman, tahk. İhsan Abbas, Beyrut 1978.
  • İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Mektebetü’l- Me‘arif, Beyrut 1981.
  • İbn Tağriberdî, Cemâluddin Ebi’l Hasan Yusuf el-Atâbegi, en-Nucûmü’z- Zâhire fî Mülûki Mısır ve’l-Kâhire, Mısır tsz.
  • İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, er-Red ale’lMantıkiyyin, haz. Refik el-Acem, Dârü’l-Fikri’l-Lübnani, Beyrut 1993.
  • _____, Mecmû‘u’l-Fetâvâ, tahk. Amir el-Cezzâr-Enver el-Bâzî, Dâru’l- Vefâ, Riyad 1998.
  • İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim, el Kâmil fî’tTârîh nşr. Halil Me’mun Şiha, Dârü’l-M‘arife, Beyrut 2002.
  • İbnü’l-Furat, Nasırüddin Muhammed b. Abdürrahim b. Ali, Târîhu İbni’lFurat, tahk. Kostantin Züreyk, Beyrut 1932.
  • İbnü’l-Fuvatî, Ebû’l-Fazl Kemâleddin Abdürrezzak b. Ahmed b. Muhammed Şeybânî, el-Havâdisü’l-Câmi‘a ve’t-Tecâribü’n-Nâfi‘a fi’l-Mieti’s-Sâbi‘a, tahk. Mehdi en-Necm, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
  • İbnü’s-Serrâc, Muhammed b. Ali b. Abdurrahman b. Ömer b. Abdülvehhab b. Muhammed b. Tahir el- Kâdî İzzedddin Ebu Abdullah b. Serrâc ed-Dımaşkî eş-Şafiî, Tuffâhu’l-Ervâh ve Miftâhu’l-İrbâh, Princeton Üniversitesi Ktp., Nr.: 97.
  • İbnü’t-Tıktakâ, Muhammed b. Ali b. Tabataba, el-Fahri fî Adâbi’s-Sultaniye ve’dDüveli’l-İslâmiyye, Dâru’s-Sadr, Beyrut 1966.
  • İLHANLILARIN SOSYO-POLİTİK İLİŞKİLERİNDE DİNÎ-MEZHEBÎ KABULLERİN ROLÜ 135 İbnü’s-Sukai, Fazlullah b. Fahr Muvaffak Katib Nasrani, Tali Kitâbi Vefeyati’lA’yan, tahk, Jacquelıne Sublet, el-Ma’hedü’l-Fransi li’d-Dirasati’l-Arabiyye,
  • İbrahim, Fuad, el-Fakih ve’d-Devle: Tatavvuru’l-Fikhi’s-Siyâsî eş-Şi‘î, Dârül Kenzü’l-Edebiyye, Beyrut 1998.
  • Jackson, P., “Ahmad Takûdâr” Encycleopedia of Iranica, London 1984, I, 661-662.
  • el-Kalkaşendî, Ebü’l-Abbas Şehâbeddin Ahmed b. Ali b. Ahmed, Meâsirü’l-İnâfe fî Me‘âlimi’l-Hilâfe, tahk. A. Ahmed Ferrac, Alemü’l-Kütüb, Beyrut 1980.
  • _____, Subhu’l- A‘şâ fî Sınâ‘ati’l-İnşâ, tahk. M. Hüseyin Şemseddin, Beyrut 1987. el-Kannevci, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddik Hasan Han, Ebcedü’l-Ulûm, Dâ- rü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1978.
  • Kâşânî, Abdullah b. Ali b. Muhammed, Tarih-i Olcaytu, çev. Derya Örs Yüksek Lisans Tezi, danışman: Mürsel Öztürk, Ankara Üniversitesi 1992.
  • Köprülü, M. Fuad,Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1966.
  • el-Kütübî, Muhammed b. Şakir, Fevâtü’l-Vefeyât, tahk. İhsan Abbas, Beyrut 1973.
  • Lewisohn, Leonard, “Overvıew: Iranian Islam and Persianate Sufism”, The Legacy of Medieval Persian Sufism, ed. Leonard Lewisohn, London 1992.
  • Mıquel, André, İslam ve Medeniyeti, çev. Ahmet Fidan- Hasan Menteş, Ankara 1991.
  • Mirhond, Hamidüddin Muhammed b. Burhaneddin Havendşah b. Kemaleddin, Târih-i Ravzatu’s-Safâ, Tahran 1901.
  • Moğolların Gizli Tarihi(1240), çev. Ahmet Temir, TTK, Ankara 1986.
  • Müverrih Vardan, “Türk Fütuhatı Tarihi: 889-1269”, çev. Hrant D. Andreasyon, Tarih Semineri Dergisi, c.1, sy. 1/2, 1937, s. 153-244.
  • Nasr, Seyyid Hüseyin, “Sufısm”, The Cambridge History of Iran, The Period from the Arab Invasion to the Saljugs, ed. R. N. Frye. c. IV, 442-464.
  • en-Nesevi, Şihabüddin Muhammed b. Ahmed b. Ali, Celalüddin Harizmşah, trc. Necip Asım Yazıksız, Maarif Vekaleti, İstanbul 1934.
  • 136 Yıl: 2016/1 | Sayı: 45 | Doç. Dr. Hanifi ŞAHİN en-Nüveyrî, Şehabeddin Ahmed b. Abdülvehhab, Nihâyetü’l-Ereb fî Fünuni’lEdeb, tahk. Müfid Muhammed Kumeyha, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004.
  • Onat, Hasan, Emevîler Devri Şîi Hareketleri ve Günümüz Şiîliği, TDV Yay., Ankara 1993.
  • Özgüdenli, Osman Gazi, Moğol İran’ında Gelenek ve Değişim: Gazan Han Ve Reformları (1295-1304), Kaknüs Yay., İstanbul 2009.
  • Öztuna, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul 1977.
  • Öztürk, Eyüp, Velilik ile Delilik Arasında: İbn Serrâc’ın Gözünden Müvelleh Dervişler, Kitap Yay, İstanbul 2013.
  • Öztürk, Mürsel, Anadolu Erenlerinin Kaynağı Horasan (Moğol İstilasına Kadar), Ankara 2001.
  • Prawdin, Michael, The Mongol Empire, Translated, Eden- Cedar Paul, New York 1967.
  • Refi’, Abdürrefi’ Hakikat, Târih-i Cümbüşha-yı Mezhebi der İran, İntişarat-ı Kumeş, Tahran 1377.
  • Reşîdüddîn, Câmi‘ü’t-Tevârîh, nşr. Behmen Kerîmî, İntişarat-ı İkbal, Tahran 1943.
  • _____, Câm‘u’t-Tevârîh: Târih-i Gâzân Hân, Arapçaya çev. Fuat Abdulm‘ûti esSayyâd, Kahire 2000.
  • Roux, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, çev. Aykut Kazancıgil- Ayşe Bereket, Kabalcı Yay., İstanbul 2001.
  • es-Safedî, Selahaddin Halil b. Aybek el-Vâfî bi’l-Vefeyât, Beyrut 1997.
  • Sir William Muir, The Mameluke or Slave Dynasty of Egypt 1260-1517 A.D, London 1896.
  • Spuler, Bertold, İran Moğolları: Siyaset İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350, çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara 1987.
  • _____, “Bozkır Halkının Gelişi”, çev. Hamdi Aktaş, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, Kitabevi Yay., İstanbul 1997.
  • Şahin, Hanifi, İlhanlılar Döneminde Şiîlik, Ötüken Yay., İstanbul 2010.
  • İLHANLILARIN SOSYO-POLİTİK İLİŞKİLERİNDE DİNÎ-MEZHEBÎ KABULLERİN ROLÜ 137
  • _____, “Sebep ve Sonuçları Bakımından Olcaytu Sultan’ın Şiîliği, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2012, sayı: 64, s. 115-128.
  • _____, “Câmiu’t-Tevârîh’e Göre Gâzân Hân’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, sayı: 73, s. 207-230.
  • Şankıti, Muhammed b. El-Muhtar, Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünni Şii İlişkileri, çev. İdris Çakmak, Mana Yay., İstanbul 2012.
  • Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b Muhammed, Mecm‘u’l-Ensâb fi’t-Tevârîh, tahk. Mîr Hâşim-i Muhaddis, Tahran 1956.
  • Şeşen, Ramazan, “Eyyûbîler”, DİA, İstanbul 1995, XII, 20-31.
  • _____, “Selâhaddîn-i Eyyûbî”, DİA, İstanbul 2009, XXXVI,337-340.
  • Şüşterî, Kadı Nurullah, Mecâlisü’l-Mü’minîn, Kitâbfuruş-i İslâmiyye, Tahran 1945.
  • Taneri, Aydın, “Hârizmşahlar”, DİA, İstanbul 1997, XVI, 228-231.
  • Togan, İsenbike, “Cengiz Han ve Moğollar”, Türkler, ed. Hasan Celal Güzel ve dğr. Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, VIII, 242-256.
  • Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul 1995.
  • Uyar, Mustafa, “İlhanlı Hükümdarlarının İslam’a Girmesinde Rol Alan Türk Sufileri: İlhan Teküder ve Gazan Han Devirleri, Belleten, c.76, sy. 275, 2012, s. 7-30.
  • Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, TTK Yay., Ankara 1988.
  • Verdânî, Salih, eş- Şia fi Mısr: Minel’l-İmam Ali Hatta’l-İmam Humeyni, Mısır 1993.
  • Walker, Arnold, T., The preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith, London 1913.
  • Yiğit, İsmail, “Memlükler”, DİA, İstanbul 2004, XIX, 90-97.
  • Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlılar Tarihi I: Kuruluş Devri, Kayseri 1997.
  • _____, “XIII. Yüzyılda Doğu Batı İlişkilerinin Mahiyeti Hakkında”, Ondokuz
  • Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sy. 2, 1989, s. 121-129. 138 Yıl: 2016/1 | Sayı: 45 | Doç. Dr. Hanifi ŞAHİN
  • _____, “İlhanlılar”, Türkler, ed. Hasan Celal Güzel v.dğr., Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002.
  • ez-Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Târihü’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhir ve’l-A‘lâm, tahk. Şuayb Arnaut-Salih Mehdi Abbas, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1988.
İlahiyat Tetkikleri Dergisi-Cover
  • ISSN: 2458-7508
  • Yayın Aralığı: 2
  • Başlangıç: 1975
  • Yayıncı: Atatürk Üniversitesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Mehmet Âkif Ersoy’da Düşünce-Eylem İlişkisi

Tuncay İMAMOĞLU

Göğün Kraliçesi İsis’in Geri Dönüşü: Hristiyanlıkta Meryem Ana Tapınması

Kürşat Haldun AKALIN

Ömer Nasuhî Bilmen’in “Kur’ân-ı Kerîm’den Dersler ve Öğütler” Adlı Eserinde Fars Edebiyatından Yapılan Alıntılar ve Kaynakları

Orhan BAŞARAN

İlhanlıların Sosyo-Politik İlişkilerinde Dinî-Mezhebî Kabullerin Rolü

Hanifi ŞAHİN

Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Tekniklerini Kullanma Düzeyleri ve Karşılaştıkları Sorunlar

M Fatih GENÇ, Mehmet YILDIZ

‘Kalbinize Bir Sorun Hayat Vermek İster mi?’ Kadavradan Organ Nakli ile İlgili Tutumlar, Tıp ve Toplum (İnternet Gazete Haberleri Üzerinden Bir İnceleme)

Mustafa MACİT, Fatih ÖZTAŞ