Arap Dilinde "En" Edatının Fonksiyonu ve Manaya Etkisi

Metinleri cümleler, cümleleri ise kelimeler oluşturmaktadır. Kelime-lerin türlerinden biri de Arap dili literatüründe “hurûf-u meâni” diye isimlendirilen edatlardır. Arapça metinlere bakıldığında hemen hemen her cümle ve her satırda bu edatlara rastlamak mümkündür. Bu da edatların manaya katkısının ne denli önemli olduğuna işaret etmektedir. Cümle içerisindeki konumuna bağlı olarak gerek i‘rab, gerekse mana itibariyle değişkenlik arz eden edatlar, Arap dilbilimcilerinin bakış açısına ve yoruma dayalı olarak tartışmaya konu olmuş ve bu bağlamda sorun hale gelmiştir. Bu makalenin amacı, söz konusu edatlardan biri olan “en” edatının işleviyle ilgili olarak öne sürülen görüşleri ve görüş ayrılığından kaynaklanan problemleri irdelemektir. Bu hedef doğrultusunda önce “en” edatının harf mi isim mi? Şeklindeki sorunun çözümüne çalışılacak, daha sonra bu edatın cümledeki pozisyonuna göre ne tür manalara geldiği ya da cümleye ne gibi anlam kazandırdığı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, En edatı, İ‘rab, Huruf-u Me‘ânî, mastariye, Muhaffefe, Müfessire

Function of the Preposition "En" in Arabic Language and Its Effects on Meaning

In Arabic grammar, the texts are composed of sentences and the sentences are composed of words. One of the types of words is prepositions called “ḥurūf al-ma'ānī” in Arabic language literature. When we look at Arabic texts, it is possible to find these prepositions in almost every sentence and every line. This indicates how important the contribution of prepositions to meaning is. Prepositions that vary in terms of irab and meaning depending on their position in the sentence based on the perspective and interpretation of Arab linguists have been the subject of discussion and become a problem in this context. The purpose of this article is to examine the views put forward regarding the function of the preposition "en", one of the prepositions in question, and the problems arising from the differences of opinion. In line with this goal, the question whether “the preposition ‘en’ is a letter or a noun” will be tried to be solved. Then, according to the position of this preposition in the sentence, what kind of meanings it denotes or what kind of meaning it adds to sentences will be discussed.

Keywords:

Arabic Language, Preposition en, I‘rab, ḥurūf al-ma, Infinitive, Attenuated, Explaining,

PDF

___

Aḫfeşu’l-Evsaṭ, Ebu’l-Ḥasen Sa‘îd b. Mes‘ade. Me‘ʿâni’l-Ḳur’ân. Thk. İbrâhîm Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2011.
Akçakoca, Yusuf. Arap Dili Sözdiziminin Anlambilim Boyutu –Cümle Ögeleri, Kurgusu ve Anlam-. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
Akdağ, Hasan. Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Kitabevi, ts.
Âlûsî, Ebu’s-Senâ Şihâbuddîn Maḥmûd b. Abdillâh. Rûḥu’l-me‘ânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2014.
Antâḳî, Muḥammed. el-Minhâc fî ḳavâ‘idi’l-i‘râb. Beyrut: Dâru’ş-Şarḳi’l-‘Arabî, 2014.
Beḳîlî, Ebu’l-Ḥasen Ali b. Süleyman. Keşfu’l-muşkil fi’n-naḥv. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2012.
Bâḳūlî, Ebu’l-Ḥasen Nûruddîn Alî b. el-Ḥuseyn. Şerḥu’l-Luma‘. Thk. Muḥammed Ḫalîl Murâd el-Ḥarbî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2007.
Beytûşî, Abdullâh el-Kurdî. Kifâyetu’l-mu‘ânî, Thk. Şefî‘ Burhânî İnaye. Dımaşk: Dâru İḳra, 2005.
Beytûşî, Abdullâḥ el-Kurdî. el-Ḥifâye bi tavḍîḥi’il-Kifâye. Thk. Tâha Ṣâliḥ Emîn Ağa. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2012.
Câmî, Nûruddîn Abdurraḥmân b. Nizâmiddîn. Molla Câmî. Diyarbakır: Seyda Yayınları, 2019.
Curcânî, Abdulḳāhir. Şerḥu’l-Cumeli fi’n-naḥv. Thk. Ḫalil Abdulkâdir Îsâ. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2011.
Demâmînî, Muḥammed b. Ebî Bekr. Şerḥu’d-Demâmînî ‘alâ Muġni’l-lebîb. Thk. Aḥmed Azzo İnâye. Beyrut: Muessesetu’t-Târiḫi’l-‘Arabî, 2007.
Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâluddîn Abdurraḥmân b. Muḥammed. el-İnṣâf fî mesâʾili’l-ḫilâf. Beyrut: Dâru İḥyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî, 2012.
Erdebîlî, Muḥammed b. Abdulġanî. Şerḥu’l-Unmûzeci fi’n-naḥv. Thk. Ḳāsım b. Nu‘aym et-Tâî. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2016.
Esterâbâdî, Radıyyuddîn Muḥammed b. el-Ḥasen. Şerḥu’l-Kâfiye. Nşr. Muḥammed Ali Baydûn. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2015.
Ezherî, Ebu'l-Velîd Zeynuddîn Ḫâlid b. Abdillâh. Şerḥu’t-Taṣrîḥ ʿale’t-Tavżîḥ. Thk. Muḥammed Bâsil. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2006.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Ḳur’ân. Thk. Ṣalâḥ Abdulazîz es-Seyyid vd. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2013.
Herevî, Ali b. Muḥammed. Kitâbu’l-Uzhiyyeti fi ‘ilmi’l-ḥurûf. Thk. Abdulmu‘în el-Mellûḥî. Dımaşk: Mecma‘u’l- Luġati’l-‘Arabiyye, 1993.
İbn Ḥacer, Ebû Şureyḥ Evs. Divân. Thk. Muḥammed Yusuf Necm. Beyrut: Dâru Beyrut, 1980.
İbn Hişâm, Cemâluddîn Abdulmelik. Muġni’l-lebîb, Thk. Mâzin el-Mubârek - Muḥammed Ali Ḥamdullâh. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1964.
İbn Hişâm, Cemâluddîn Abdulmelik. Şerḥu Cumeli’z-Zeccâcî. Thk. Ali Îsâ Mâlullâh. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 1986.
İbn Hişâm, Cemâluddîn Abdulmelik. Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2010.
İbn Mâlik, Ebû Abdillâḥ Cemâluddîn Muḥammed b. Abdillâh. Şerḥu’t-Teshîl. Thk. Muḥammed Abdulkâdir Atâ - Târıḳ Fetḥî es-Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2009.
İbn Uṣfûr, Ebu’l-Ḥasen Alî b. Mu’min b. Muḥammed b. Alî. el-Muḳarrab. Thk. Âdil Aḥmed Abdulmevcûd – Ali Muḥammed Mu‘avvad. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
İbn Uṣfûr, Ebu’l-Ḥasen Alî b. Mu’min b. Muḥammed b. Alî. Şerḥu Cumeli’z-Zeccâcî. Thk. Fevvâz eş-Şa‘âr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
İbn Ya‘îş, Ebu’l-Beḳā Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî. Şerḥu’l-Mufaṣṣal. Thk. Emîl Bedî' Ya‘ḳûb. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2011.
İbnu Ḥanbelî, Radıyyuddiîn Muhammed b. İbrâhîm el-Ḥalebî. Rabṭu’ş-şevârid fî ḥalli’ş-şevâhid. Thk. Mehmet Hayri Acat. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2020.
İrbîlî, Alâuddîn b. Ali. Cevâhiru'l-edeb fî maʻrifeti kelâmi'l-‘Arab. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2009.
Kefevî, Ebu’l-Beḳā Eyyûb b. Mûsâ. el-Kulliyyât. Thk. Adnân Derviş- Muḥammed Mısrî. Beyrut: Muessesetu’r- Risâle, 2018.
Kızılkaya, Yakup. “Arapçada Mürekkep Cümlenin Kapsamı”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2019), 122 – 146.
Mâlekī, Aḥmed. Raṣfu’l-mebânî, Thk. Aḥmed Muḥammed el-Ḫarrâṭ. Dımaşḳ: Dâru’l-Ḳalem, 2014.
Meylânî, Muḥammed b. Abdurraḥîm. Şerḥu’l-Muġnî fi’n-naḥv. Diyarbakır: Seyda Yayınları, ts.
Ma‘rûf, Nâyif - Cevzû, Muṣṭafâ. el-Mu‘cemu’l-vasîṭ fi’l-i‘râb. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2010.
Murâdî, Ḥasan b. Ḳāsım. el-Cene’d-dânî fî ḥurûfi’l-meʿâni. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2016.
Muberrid, Ebu’l-Abbâs Muḥammed b. Yezîd. el-Muḳteḍab. Thk. Ḥasan Ḥamed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1999.
Nîlî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. Ḥuseyn Taḳiyyuddîn. et-Tuḥfetu’ş-şâfiye fi Şerḥi’l-Kâfiye. Thk. Muḥammed Muṣṭafâ el- Ḫatîb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2019.
Râzî, Ebû Abdillâh Faḫruddîn Muḥammed b. ‘Umer. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
Rummânî, Ebu’l-Ḥasen Alî b. Îsâ b. Alî Meʿâni’l-ḥurûf. Thk. İrfân b. Selîm. Beyrut: Mektebetu’l-‘Aṣriyye, 2005.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Usmân. el-Kitâb. Thk. Emîl Bedî‘ Ya‘ḳûb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2017.
Suyûtî, Ebu’l-Fażl Celâluddîn Abdurraḥmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir fi’n-naḥv. Thk. Abdul‘âl Sâlim Mukrim. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 2003.
Suyûtî, Ebu’l-Fażl Celâluddîn Abdurraḥmân b. Ebî Bekr. Hemʿu’l-hevâmi‘. Thk. eş-Şirbînî Şerîde. Kâhire: Dâru’l- Ḥadîs, 2013.
Şimşek, Mehmet Ali. “Arap Dilinde Bağımsız Yargı Bildiren Cümleleri İsimleştiren Edat ve Terkipler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (Aralık 2012), 255-287.
Usaymîn, Muḥammed b. Ṣâliḥ. Şerḥu’l-Âcurrumiyyeti. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2005.
Ya‘ḳûb, Emîl Bedî‘. el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fi daḳâiḳi’l-luġati’l-‘Arabiyyeti. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2012.
Zeccâc, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. es-Serî. Meʿâni’l-Ḳur’ân ve i‘râbuh. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: ‘Âlemu’l- Kutub, 1988.
Zeccâcî, Ebu’l-Ḳāsım Abdurraḥmân b. İsḥâḳ. Ḥurûfu’l-me‘ânî. Thk. Ali Tevfîḳ Ḥamed. Urdun: Dâru’l-Emel, 1986.
Zemaḫşerî, Ebu’l-Ḳāsım Maḥmûd b. ‘Umer. el-Mufaṣṣal fî ṣınâʿati’l-iʿrâb. Emîl Bedî‘ Ya‘ḳûb. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 1999.
Zemaḫşerî, Ebu’l-Ḳāsım Maḥmûd b. ‘Umer. el-Keşşâf. thk. Muḥammed Abdusselâm Şâhîn. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2015.