Kur'an'ı Anlamaya Katkısı Bakımından: Kur'an'ın Nüzûl Ortamı ve Nüzûl Süreci

Kur'an'ın kapsamlı bir şekilde anlaşılmasında en temel kaynak yine Kur'an'ın kendisi olduğu gibi onun ilk muhataplarının bulunduğu ortam, toplumun kabulleri, inançları ve hâkim kültürünün bilinmesi de Kur’an’ı anlamaya katkı sağlayan unsurlardandır. Kur’an’ın nüzûl sürecinin iyi bilinmesi, gerek Kur’an’ın anlaşılmasını sağlamada gerekse Kur’an’la ilgili yapılacak yorumların isabet oranını arttırmada fayda sağlayacaktır. Kur’an’ın nüzûl ortamı ve nüzûl süreci ilahi irade tarafından, insanlığın içinde bulunduğu şartlar gözetilerek ayetlerin indirilişine konu edilmiştir. Bir anlamda vahiy; vakıaya ve hayat dinamiğine yabancı ve bunun dışında kalmadan hayatın bizatihi içinde dinamik bir özne olarak yer almıştır. Bu bağlamda vahiy, indirildiği toplumun kendi standartlarına uymayan aksak yönlerini konu edinerek başta inanç, ibadet, adalet ve hukuk anlayışlarını tanzim etmeye çalışmıştır. Bu vesileyle toplumla beraber gelişip etkinleşen vahiy, muhataplarının yaşam ve kültürleri içinde yeni inşa olunan İslamî ilkelere uyma noktasında kabullerini ve intibaklarını sağlamak için bir sürece yayılmıştır. Bu süreç insanın doğasına ve sorumluluk alabilmesine imkân tanıyacak bir olguyu dikkate almıştır. Cahiliye dönemi kabileleri arasında farklı yaşam unsurları, değer ve inanç sistemleri bulunsa da hepsinde hâkim unsur “cahili niteliktir.” Kur’an, bu vasatta indirildiğinden onun her bir ayetinin bu dönem cari olan bir uygulama veya yaşantının ya ıslahı, ya reddi ya da mevcudun onayı ve pekiştirilmesi suretinde bir alana tekabül etmektedir. İnanç ritüelleri, toplumsal yaşayış ve aile yaşantısı konusunda Kur’an, peygamberlerden bir iz taşıyanları ıslah yoluna giderken şirk vb. uygulamalara karşı ise tümden ret yolunu seçmiştir. Kur’an’ın maksadı yolunda gitmeyen alana müdahale ederek toplumun kültürel öğeleri haline gelmiş yanlış gidişatı kendi direktifleriyle Allah Teâlâ’nın kabullerine yaklaştırmaktır. Zaten Kur’an’ın kendisi de ilahi direktiflerden başka bir şey değildir. Bu açıdan Kur’an’ın ilahi emirler doğrultusunda rayına oturtmak istediği alanın işleyiş ve gidişatı hakkındaki doğru bilgilerle yapılacak ayet-ortam-süreç ilintisi ve yorumu için mevcut durumun bilinmesine ihtiyaç vardır. Vahye muhatap kitlenin kabul ve ret noktasındaki yaklaşımlarının bir yönü asabiyetle ilişkili iken diğer yönü Kur’an’ın onlara yükleyeceği sorumluluk ve ahlaki davranıştır. Yaşamlarında çöl hayatının sınırsız ve nerdeyse medeni hayata göre kuralsız ortamı onların Kur’an’la ilişkilerinde çeşitli zorluklara sebep olmuştur. Bu sürecin iyi bilinmesi Kur’an’ı anlama ve yorumlamada hem daha isabetli sonuçlara hem de yeni durumlar karşısında yeni ufuklar açmaya katkı sunacaktır. Bununla birlikte tarihi süreç içerisinde, şartların değişmesiyle birlikte Kur’an’ın doğru anlaşılmasında çeşitli sorunlar tebarüz etmiştir. Bu sorunların çözümünde İslam bilginleri tarafından Kur’an ve sünnete dayalı çeşitli metotlar geliştirilse de içinde bulunulan çağın ihtiyaçları gözetilerek Kur’an bildirimlerinin yeniden gözden geçirilmesi ihtiyacı her çağda geçerliliğini korumuştur. Muhatap kitlenin gelenek, görenek, savaş ve kültürel değerleri sahasındaki bilgilerine ihtiyaç vardır. Kur’an’ın bunların yerine ikame ettirmek istediklerinin doğru anlaşılması için de vahyin Mekke-Medine hinterlandı konusundaki bilgilere ihtiyaç vardır. Bu bilgilerin kavramsal tanımlarından ziyade ortamın vahiyle ilişkisi asıl üzerinde durmak istediğimiz mevzudur. Bu çalışmada nüzûl ortamının temel dinamikleri başta olmak üzere Kur’an’ın nüzûl süreci ve ortamı, tedricilik, cahiliye ve hukuk anlayışları incelenmiştir. Nüzûl süreci içerisinde ayetlerin inişine taalluk eden temel meseleler sosyolojik ve psikolojik eksende değerlendirilmiştir. Buna ilaveten “Günümüz şartlarında Kur’an’ın bildirimlerinin doğru anlaşılmasına katkı sunacak tarihi yaklaşım nasıl olmalı?” sorusuna ipucu olabilecek bazı yaklaşımlara değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Vahiy, Yorum, Kur'an, Nüzûl Ortamı, Nüzûl Süreci

In Terms of Its Contribution to Understanding the Qur' ān: The Nuzūl Environment of the Qur' ān and Its Process

The most fundamental source for a comprehensive understanding of the Qur’ān is the Qur’ān itself, as well as the environment in which its first interlocutors are located, the acceptances, beliefs and knowledge of the dominant culture of the society are among the elements that contribute to the understanding of the Qur’ān. Knowing the Qur’ān's process well will be useful both in ensuring that the Qur’ān is understood and in increasing the accuracy of the interpretations to be made about the Qur’ān. The Qur’ān's spiritual environment and the process of revelation have been made the subject of the revelation of the verses by the divine will, taking into account the conditions in which humanity finds itself. Revelation in a sense; It is alien to reality and the dynamics of life and has taken place as a dynamic subject in life itself without being outside of it. In this context, revelation has tried to regulate the understandings of faith, worship, justice and law by focusing on the defective aspects of the society to which it is downloaded that do not comply with its own standards. On this occasion, the revelation, which develops and becomes active together with the society, is a new way in the lives and cultures of its interlocutors. Although there are different aspects of the life dynamics, tribal and belief systems of the ignorant period, the dominant element in all of them is "ignorant quality." Since the Qur’ān is revealed in this mediocrity, each of its verses corresponds to a field in which a practice or life that is current in this period is either corrected, rejected, or approved and reinforced. In terms of faith rituals, social life and family life, the Qur’ān has chosen the path of correction of those who bear a trace of the prophets, while completely rejecting practices such as shirk etc. The purpose of the Qur’ān is to intervene in the field that does not go its way and to bring the wrong course that has become the cultural elements of the society closer to the acceptances of Allah Ta'ala with its own directives. In fact, the Qur’ān itself is nothing but divine directives. From this point of view, there is a need to know the current situation for the verse-environment-process relationship and interpretation to be made with the correct information about the operation and course of the area that the Qur’ān wants to put on track in line with the divine commands. While one aspect of the approach of the masses to revelation at the point of acceptance and rejection is related to irritability, the other aspect is the responsibility and moral behavior that the Qur’ān will impose on them. The limitless and almost unregulated environment of desert life in their lives has caused various difficulties in their relations with the Qur’ān. Knowing this process well will contribute to both more accurate results in understanding and interpreting the Qur’ān and opening new horizons in the face of new situations. However, in the course of history, with the change of circumstances, various problems have arisen in the correct understanding of the Qur’ān. Although various methods based on the Qur’ān and Sunnah have been developed by Islamic scholars in solving these problems, the need to review the Qur’ānic declarations by taking into account the needs of the current age has maintained its freshness in every age. Knowledge of revelation Mecca-Medina and its hinterland is needed to properly understand what the Qur’ān wants to substitute for with knowledge of traditions, customs, wars and values. Rather than the conceptual definitions of this information, the relationship of the environment with revelation is the issue we want to focus on. In this study, the basic dynamics of the scientific environment, especially the Qur’ān's process and environment, gradualism, ignorance and legal understandings were examined. The basic issues that lead to the descent of the verses in the process of Navigation were evaluated on a sociological and psychological basis. In addition, some approaches that can be a clue to the question "What should be the historical approach that will contribute to the correct understanding of the Qur’ān's declarations in today's conditions?" have been mentioned.

Keywords:

Tafsīr, Revelation, Interpretation, the Qur'an, the Environment of Revelation, the Process of Revelation.,

PDF

___

Abay, Ahmet. Kur’an’da Kişilik Eğitiminin İlkeleri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
Abay, Ahmet. Nüzul Sürecinde Kur’an’a Karşı Algı Yönetimi. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2. Basım, 2019.
Albayrak, Halis. “Allah’ın Nüzûl Dönemindeki Farklı Davranış Tarzının Mü’minin Kur’an Anlayışına Katacağı Boyut Üzerine”, II. Kur’an Haftası Kur’an Sempozyumu. 36-49. Ankara: Fecr Yayınevi, 02-04 Şubat 1996.
Ali, Cevâd. el-Mufassal fî Tarîhi’l‘Arab Kable’l-İslâm. 8 Cilt. b.y.: y.y., ts.
Âlûsî, Mahmud Şükrî. Bülûğu’l-ereb fî ma‘rifeti ahvâli’l-‘Arab. 4 Cilt. tsh. Muhammed Behcet el-Eserî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ehliyye, 2. Basım, ts.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Cürey’, Abdullah b. Yusuf. el-Mükeddesatü el-esasiyye fi ulumi’l-Kur’an. Beyrût: Müessesetü’r-Reyyan, 2001.
Çelik, Ahmet. “Birey ve Toplumun Islahı Açısından Kur’an Kıssaları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2004), ss. 54-87.
Çelik, Halil. “Kur’an’ın Muhataplarına Kazanma Amaçlı Yaklaşımı”, International Ankara Congress On Scientific Research IV April 1-3, Edt. Müslüme Narin, 1447-1455, Ankara: İksad, 2022. Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbab-ı Nüzûl. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2016.
ed-Dımaşkî, Ebi Hafs Ömer b. Ali İbn Adil. el-Lübab fi ulumi’l-kitab. 20 Cilt. thk. Adil Ahmed Abdul Mevcud-Ali Muhammed Muavvıd, Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1998.
Demirci, Muhsin. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2008.
Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsiru’l-hadis. Beyrut: Daru’l-Ġarbu’l-İslâmî, 2000.
Duman, M. Zeki. Vahiy Gerçeği. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
Ebu Zeyd, Nasr Hamid. İlahi Hitabın Tabiatı. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
Ebu İshak eş-Şâtıbî. el-Muvâfâkât. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suudiyye: Vizâretu Şuunu’l-İslamiyye ve’l-Evkâf ve’d-Da’ve ve’l-İrşâd, ts.
el-Endelüsî, İbnü’l-Feres. Ahkamü’l-Kur’an. thk. Selahaddin Ebu Afif. Beyrut-Lübnan: Dâru İbn Hazm, 2006.
el-Endelüsî, İbn Atiyye. el Muharreru el-veciz fi tefsiri Kitabi’l-Aziz. thk. Abdullah İbrahim el-Ensârî. Beyrut-Lübnan: Âcâru’l-Hayr, 2007.
Eyüpoğlu, Osman vd. “Bireysel Dini Tecrübe ve İşlevselcilik Açısından Kur’an Kıssaları”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/4 (2017), 263-287.
Fayda, Mustafa. “Cahiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/17-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Faysal b. Abdulaziz b. Faysal Âl-i-Mübarek. Tevfiku’r-rahman fi dürusi’l-Kur’an, thk. Abdulaziz b. Abdullah b. İbrahim Ezzir Âl-i Hamd. Riyad: Daru’l-Ulyan, 1996.
Fazlur Rahman. “İslam ve Çağdaşlık”. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
Gündüz, Şinasi. “Cahiliye Dönemi Arap Politeizmine Nebatilerin Etkileri”. Dinler Tarihi Araştırmaları – 1 Sempozyumu. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
İbn Kesir, Ebil Fida İsmail b. Ömer el-Kureşî ed-Dımaşkî. Tefsiru Kur’ani’l-Azim. Beyrût: Daru İbn Hazm, 2000.
İbn Aşur. et-Takrib lit-tefsiri’t-tahrir vet-tenvir. 30 Cilt. b.y. :Daru İbn Huzeyme, ts.
İbrahim, Musa İbrahim. Buhusu menheciyyetun fi ulumi’l-Kur’ani’l-Kerim. Umman: Dâru Ammar, 1996.
İcî, Muhammed b. Abdullah. Câmiu’l-beyan fi tefsiri’l-Kur’an. 1. Basım, Haşiye, Muhammed b. Abdullah el-Haznevî. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2004.
İsfahânî, Rağıp. Müfredat’u elfazi’l-Kur’an. thk. Safvan Adnan Davudî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2009.
Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
Karslı, İbrahim H. Vahyin Aydınlığında Yürümek. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
el-Kelbî, Ebi Münzir Hişam b. Muhammed b. Saib. Kitabu’l-Esnam. thk. Ahmet Zeki Paşa, Kahire: Daru’l-Kütübü’l-Mısriyye, 1995.
Kurt, Yaşar. “Kur’an’ın Nüzûl Süreci ve Nüzûl Sırasını Esas Alan Tefsir Üzerine”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2012, Sayı: 33, ss. 5‐39.
el-Kurtubî, Ebi Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr. el-Camiu li-ahkâmi’l Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
Kutub, Seyyid. Fîzilâl-il Kur’an. trc. M. Emin Saraç, Bekir Karlığa, İ. Hakkı Şengüler. İstanbul: Merve Yayın-Dağıtım, ts.
el-Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vîlatü’l-Kur’an. thk. Ahmed Vanlıoğlu. İstanbul: Dârü’l-Mizân, 2005.
el-Meâfirî, Ebi Muhammed Abdulmelik b. Hişam b. Eyyub el-Himyeri. es-Siretü’-nebeviyye, 2. Basım, Beyrût: Daru İbn Hazm, 2009.
Mukatil b. Süleyman. Tefsiru Mukatil b. Süleyman. 5 Cilt. thk. Abdullah Mahmud Şehhate. Beyrût: Müessesetü Tarihu’l-Arabî, 2002.
Mustafa Müslim. et-Tefsiru’l-Mevduî. 1. Basım, Câmiatu’ş-Şarka: el-İmaratü’l-Arabiyyetü’l-Muttahide, 2010.
Öğmüş, Harun. Câhiliyye Döneminde Araplar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Pak, Zekeriya. Tefsir Usulü. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2020.
Pak, Zekeriya. “Kur’an’ın Tarihselliği ve İbadetlerde Tarihsellik”. Dini Araştırmalar 8/22 (Haziran 2005), ss. 105-122.
Öz, Ahmet. Kur’an’ı Anlamada Bağlam. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2016.
er-Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Tefsiru Fahri’r-Râzî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1981.
Saîd Havvâ. el-Esas fi’t-tefsir. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1985.
Sarıçam, İbrahim - Erşahin. Seyfettin. İslâm Medeniyeti Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, 11. Basım, Ankara: DİBY, 2002.
es-Sebbağ, Muhammed b. Lütfî. Lemahat fi ulumi’l-Kur’an ve itticahati’t-tefsir. Beyrût: El-Mektebü’l-İslâmî, 1990.
es-Semerkândî, Ebi Leys Nesr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim. Tefsiru’s-Semerkândî, thk. Ali Muhammed Muavvıd-Adil Ahmed Abdülmevcud, Beyrût-Lübnan: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Lübabu'n-nükul fi esbabi'n-nüzul. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1422/2002.
es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fi ulumi’l-Kur’an, thk. Muhammed Ebu Fadl İbrahim, El-Memleketü’s-Suûdiyyetü’l-Arabiyye: Vizaretu Şuunu’l-İslamiyye ve’l-Evkâfi ve’d-Da’veti ve’l-İrşad, ts.
et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 26 Cilt. thk. ‘Abdulmuhsîn et-Turkî. Kahire: Dâru Hecr, 2001.
Tiyek, Fatih. Kur’an’ın Kamuoyu Oluşturmadaki Rolü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
Uzun, Nihat. “Âyetlerin Esas Anlamının Tespitiyle İlgili Önemli Bir Konu: Kur’ân’ın Nüzul Dönemi Muhatapları”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (Ekim/October 2020), ss. 187-224.
Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. Esbabü nüzûli’l-Kur’an. thk. Kemal Besyunî Zağlûl, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1991.
Zemahşerî, Carullah Ebi’l-Kasım Mahmud b. Ömer. Hakaiku ġevamidü’t-tenzil ve uyunü’l-ekâvil fi vücuhi’t-te’vil. Riyad: Mektebetü’l-Abikân, 1998.
Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Abdullah. el-Bürhân fi ulûmi’l-Kur’ân, thk.
Muhammed Ebul Fadl İbrahim, 3. Basım, Kahire: Dâru't-Türas, 1984.
Zerzûr, Adnan Mahmud. Ulumü’l-Kur’an medhalü ila tefsiri’l-Kur’an ve beyanu icâzihi. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1981.