KELĀBĀẔĪ’NİN HADİS ANLAYIŞI VE SÜNNET YORUMU

Kütüb-i Sitte hadîs imamlarından kısa süre sonra Buḫâra’da yetişen Kelābāẕī (ö. 380/990), hadîslerle temellendirdiği görüşleriyle tanınan önemli bir muhaddis ve sûfî âlimdir. Kur’ân ve hadîslerden çıkarttığı yorumlarıyla, dînin zâhir ve bâtın hükümleri olarak adlandırılan mânevî hayat tarzını tasavvuf adıyla incelemektedir. Sünnetin ihyâsı adıyla temellendirdiği görüşlerini et-Ta ̔arruf ve Me ̔āni’l-aḫbār adlı iki önemli eserde toplamıştır. Her iki eser, Hz. Peygamberin (a.s) uygulamalarından yola çıkarak İslâm düşüncesine hadîslerle ışık tutmaktadır. Kelābāẕī’nin mezkûr eserlerindeki hadîsler incelendiğinde onun bir sünnet yorumu yaptığı görülür. Bu çalışmada, yaşadığı dönemin karakteristik özelliği de dikkate alınarak Kelābāẕī’nin, hadisi nasıl yorumlamaya gayret ettiği vurgulanacaktır. Hadîslerle irtibatlandırdığı görüşleri bazı örneklerle analiz edilecektir.

KELABAZI'S HADITH MENTALITY AND HIS SUNNAH INTERPRETATİON

Kelābāẕī (d. 380/990), who grew up in Bukḥara shortly after the hadith imams of Kutub-i Sitte, is an important muhaddis and Sūfī scholar known for his views based on hadiths. With his interpretations from the Qur'an and hadiths, he examines the spiritual life style of religion called tasawwuf (İslamic mysticism). He collected his views in two important works called et-Ta ̔arruf and Me ̔āni’l-aḫbār. Both works shed light on the Islamic thought through hadiths based on the practices of the Prophet (pbuh). When the hadiths in Kelābāẕī's aforementioned works are examined, it is seen that he made a Sunnah interpretation. In this study, it will be emphasized how Kelābāẕī strives to interpret the hadith by taking into account the characteristic feature of the period he lived. The views connected with the hadiths will be analyzed with some examples.

PDF

___

BAĠDATLI, İsmâil Paşa Muḥammed Emin b. Mīr Selim el-Bābānī (ö. 1399/1920). Hediyyetü’l- ‘ārifīn, esmāʾ ü’l-müellifîn ve āsārü’l-muṣannifīn. 2 Cilt: İstanbul: Vekāletü’l-me ̔ārifi’l-celīle. 1370/1951.
DĀRİMĪ, Ebū Muḫammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Faḍl (ö. 255/869). es-Sünen. tḥk. Ḥüseyn Selim Esed ed-Dārānī. 1. Baskı. 4 Cilt: Riyāḍ. Dāru’l-Muġnī. 1412/2000.
DEMİRCİ, Mehmet. “Muḥammed b. Faḍl el-Belḫī”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 30: 529. İstanbul: TDV Yayınları. 2005.
DURMUŞ, İsmâil. “Me ̔ānī”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 28: 204-206. İstanbul: TDV Yayınları. 2003.
FETTĀH, İrfan ̔Abdülḥamīd. “Eş ̔arī Ebu’l-Ḥasan”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 11: 444-447. Ankara: TDV Yayınları. 1995.
HÂKİM NİṢĀBŪRĪ, Ebū ̔Abdillâh Muḥammed b. ̔Abdillâh b. Muḥammed (ö. 405/1014). el-Müstedrek ̔ala’s-Ṣaḥīḥayn. tḥk. Mustafā ̔Abdülkādir ̔Atā. 1. Baskı. 4 Cilt: Beyrūt. Dāru’l-kütübi’l- ̔ilmiyye. 1411/1990.
ḪAṬĪB BAĠDĀDĪ, Ebūbekir Aḥmed b. ̔Ali b. Sābit (ö. 463/1072). Ṭārīḫu Baġdād. thk. Mustafā Abdülkādir Atā. 24 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-kütübi’l-ilmiyye. 1417/1997.
ḪAṬĪB BAĠDĀDĪ, Ebūbekir Aḥmed b. ̔Ali b. Sābit (ö. 463/1072). Taḳyīdü’l- ̔ilim. tḥk. Yusuf el-Ūş. Beyrūt: İhyāu’s-sünne. 1369/1949.
HEYSEMÎ, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân (ö. 807/1405). Mecmau ̔zzevâid. thk. Hüsâmüddin el-Ḳudsî. 10 Cilt. Ḳahire: Mektebetü’l-ḳudsî. (1414/1994).
İBN CEMĀ ̔A, Ebū ̔Abdillāh Bedrüddīn Muḥammed b. İbrāhīm b. Ṣa ̔dillāh el-Kinānī el- Ḥamevī (ö. 733/1333). el-Menhelü’r-revī fî Muḥtasarı ̔Ulūmi’l-hadīs. tḥk. Muḥyiddīn ̔Abdurrahmān Ramaḍān. 2. Baskı. Dımaşḳ: Dāru’l-fikr. 1406/1985.
İBN ḤALLİKĀN, Ebu’l-Abbâs Şemsüddīn Ahmed b. Muhammed (ö. 681/1282). Vefayātü’la ̔yān ve enbāu ebnāi’z-zemān. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Dāru Sādır, Beyrūt. 1415/1994.
İBN ḪUZEYME, Ebū Bekr Muḥammed b. İsḥāḳ es-Sülemī en-Nisābūrī (ö. 311/924). es- Saḥīḥ. thḳ. Muḥammed Mustafā el- ̔Azamī. 2. Baskı. 2 Cilt: el-Mektebü’l-İslāmī. Beyrūt. 1424/2993.
İBN ḲUTEYBE, Ebū Muḥammed ̔Abdullah b. Müslim ed-Dineverī (ö. 276/889). Te’vīlü muḫtelifi’l-hadīs. 2. Baskı. Beyrūt: el-Mektebü’l-İslāmī. 1419/1999.
İBN MANẒUR, Ebü’l-Faḍl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî (ö. 711/1311), Lisânu’l-arab. 3. Baskı. Beyrūt: Dâru Sâdır. 1414/1994.
İBN TEYMİYYE, Taḳıyyüddīn Ebu’l- ̔Abbas Ahmed b. ̔Abdilhalīm (ö. 728/1328). Mecmūul- Fetāvā, tḥk. ̔Abdurrahmān b. Muḥammed b. Kāsim. Medīne Mecmau ̔l-Melik Fehd. 1416/1995.
KANDEMİR, M. Yaşar. “Fevâid”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 12: 500-501. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
KARAPINAR, Fikret. “Ebû Bekir Muhammed b. İshâk el-Kelabâzî’nin (v. 380/990) “Miftâhu Maâni’l-Ahbâr Adlı Eserinin İlk 80 Varağının Tahkik ve Tahrici”. Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: 1999.
KĀTİB ÇELEBİ, Ebü’l-Hāc Mustafa b. Abdillāh el-Ḳusṭanṭınī (ö. 1067/1656). Keşfü’z-Ẓunūn an esāmi’l-kütüb ve’l-fünūn. 4 Cilt. Baġdād: Mektebetü’l-musennā, 1360/1941.
KEḤḤĀLE, Ömer b. Rıḍā b. Muḥammed Rāġıb b. ̔Abdilġanī ed-Dımaşḳī (ö.1408/1987), Mu ̔cemü’l-müellifīn Terācimü muṣannifi’l-kütübi’l- ̔Arabiyye. 13 Cilt. Beyrūt: Dāru iḥyāi’t-türāsi’l- ̔arabī. trs.
KELĀBĀẔĪ, Ebū Bekr Muḥammed b. Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. Ya ̔kūb el-Buḫārī (ö. 380/990). et-Ta ̔arruf li-meẕhebi ehli’t-Taṣavvuf. Beyrūt: Dāru’l-kütübi’l- ̔ilmiyye. trs.
KELĀBĀẔĪ, Ebū Bekr Muḥammed b. Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. Ya ̔kūb el-Buḫārī (ö. 380/990). Baḥru’l-fevāid (Me ̔āni’l-aḫbār). tḥk. Muḥammed Ḥasen Muḥammed Ḥasen İsmāil. 1. Baskı. Beyrūt: Dâru’l-kütübi’l- ̔ilmiyye. 1420/1999.
LEKNEVĪ, Ebu’l-Ḥasenāt Muḥammed Abdülḥay b. Muḥammed ̔Abdilhalīm b. Muḥammed Emīnillāh (ö. 1304/1886. Fevāidü’l-behiyye, ta ̔līk: es-Seyyid Muḥammed Bedrüddīn Ebū Firās. 1. Baskı. Mısır: Matba ̔atü’s-Se ̔āde. 1324/1906.
NESĀĪ, Ebū ̔Abdirrahmān Aḥmed b. Şu ̔ayb b. Alī (ö. 303/915). es-Sünenü’l-kübrā. tḥk. Ḥasen ̔Abdülmün ̔ım Şiblī. 1. Baskı. 10 Cilt. Beyrūt: Müessesetü’r-Risāle. 1421/2001.
ÖTELEŞ, Zeliha, “Kelābāẕī’nin Baḥru’l-Fevāid/Me‘āni’l Aḫbār İsimli Eserinde Temel Tasavvufī Kavramlar”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 11 (2017): 59 - 72.
SA ̔DĪ, Hammād b. Muḥammed el-Ensārī el-Ḫazrecī (ö. 1418/1997). Ebu’l-Ḥasen el-Eş ̔arī. Medīne: el-Cāmi ̔atü’l-İslāmiyye. 1394/1974.
SAKLAN, Bilal, Ebūbekir Muḥammed el-Kelābāẕī ve Me ̔ānil-Aḫbār. Konya: Yayınlanmamış Doktora Çalışması. Selçuk Üniversitesi. 1991.
SEZGİN, Fuat, Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS). 2 Cilt. Leiden: Brill, 1967. (Tārīḫu’ttürāsi’l- ̔arabī. el-Memleketü’l- ̔arabiyye: Vizāretü’t-ta ̔līmi’l- ̔ālī Cāmi ̔atü’l-İmām Muḥammed b. Suūd el-İslāmiyye. 1983).
ṬABERÂNÎ, Ebü’l-Ḳāsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971). el-Mu ̔cemu’l-kebir. thk. Hamdî b. Abdilmecid es-Silefî. 2. Baskı. 25 Cilt. Mektebetü İbn Teymiye, Ḳâhire: 1415/1994.
ULUDAĞ, Süleyman, “Kelābāẕī Muḥammed b. İbrāhīm”. , Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 25: 192- 193. İstanbul. TDV Yayınları. 2002.
ULUDAĞ, Süleyman, Doğuş Devrinde Taṣavvuf (Ta ̔arruf). İstanbul: Dergâh Yayınları.1979. 1. Baskı.
ẔEHEBĪ, Ebū Abdillāh Şemsüddīn Muḥammed b. Aḥmed (ö. 748/1347). Siyeru ̔a’lāmi’nnübelā, thk. Şu ̔ayb el-Arnāūd. 2. Baskı. 15 Cilt. Müessesetü’r-Risāle, Beyrūt: 1405/1985.
ZİRİKLĪ, Ḫayruddīn b. Maḥmūd b. Muḥammed ̔Ali b. Fāris (ö. 1396/1976). el-A ̔lām, Dāru’l- ̔ilim lilmelāyīn. 15. Baskı. 8 Cilt. Beyrūt: 1423/2002.