İzmitli Karaveys el-Kocevî'nin Kavsu Kuzah Adlı Risâlesinin Tahkik, Tercüme ve Tahlili

Esirüddin el-Ebherî’nin Hidâyetü’l-Hikme adındaki eserinin bir bölümünde atmosferde meydana gelen olaylar anlatılırken, zelzele, rüzgâr, bulut, yağmur gibi hadiselerin anlatıldığı bir bölümde bir miktar da “Kavsu Kuzah (Gökkuşağı)” hakkında bilgi verilmektedir. Bu eseri izah etmek üzere Şerhu Hidâyeti’l-Hikme adlı eseri yazan Mevlânâzâde (Mollazâde) el-Herevî de bir sayfa civarında bu bölümü şerh etmektedir. Ebherî’nin anlatım sırasını hiç bozmadan konuları tek tek ele alıp şerh eden Mevlânâzâde atmosferdeki olayları anlatırken “ve minhâ kavsu kuzahin…/onlardan biri de gökkuşağıdır…” diyerek konuyu izah eder. Daha sonraki dönemlerde bu gökkuşağı hadisesi oldukça dikkat çekmiş ki bazı âlimler bu konuda özel risâle kaleme almış, bazıları var olanı şerh etmiş, kimi de bunlara hâşiye yazmıştır. Mevlânâzâde’nin Kavsu Kuzah ile ilgili verdiği bilgiler Şerhu Hidâyeti’l-Hikme adlı eserin bir bölümünde bulunduğu gibi özel olarak Risâletü Kavsu Kuzah diye de istinsah edilmiştir. İzmit’te yetişmiş âlimlerden Karaveys el-Kocavî, kendisine yapılan bir talep üzerine Mevlânâzâde’nin “Kavsu Kuzah” adlı risâlesine bir hâşiye yazarak özellikle bu konuda yeni başlayan, istekli ve samimi talebelere yardımcı olmak istemiştir. Şârihin cümlelerini tek tek ele alarak izah ederken yer yer de ilave bilgiler vermektedir. Işık kaynağından gelen ışının parlak cisme vurup yansıması esnasında farklı açıların oluşmasını çizmiş olduğu bir takım geometrik şekillerle de izah etmektedir. Bu çalışmada bir yandan nüshalar arası farklılıklar dikkate alınarak risâle tahkik ve tenkîd edilirken, aynı zamanda hem Ebherî’ye ait metin, hem Mevlânâzâde’ye ait şerh (Kavsu Kuzah) hem de Kocavî’ye ait hâşiye tercümeleriyle birlikte verilerek konunun ve eserin daha iyi anlaşılması sağlanacaktır. Bu mütevazı çalışmayla gerek astronomi ve menâzır ilmine, gerekse Kocaeli’nin ilim ve kültür tarihine az da olsa bir katkı sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Karaveys el-Kocavî, Kavsu Kuzah, Mevlânâzâde, Ebherî, Şua’, Dâire, Levn

Izmitian Karaveys al-Kocavī's Risālah on Kavsu Kuzah Analysis, Translation and Critique

In a chapter from Esirüddin el-Ebherî’s work entitled Hidâyetü’l-Hikme, besides meteorological incidents like earthquake, winds, clouds and rain, he also gives some information about “Kavsu Kuzah (Rainbow)”. Mevlânâzâde (Mollazâde) el-Herevî has written a work to explain Hidâyetü’l-Hikme and included a one-page explanation of this particular chapter. The name of his work is “Şerhu Hidâyeti’l-Hikme”. Mevlânâzâde did not change Ehberi’s order and he examined the subjects one by one. While telling of the atmospheric incidents, he explained it by saying “ one of them is a rainbow”. Later on, this rainbow incident caught people’s attention and some scholars have written special risālahs on this particular subject. Some of them annotated the existing material and some of them have written hashiyas. Mevlânâzâde’s writings on Kavsu Kuzah (Rainbow) takes place in a chapter of “Şerhu Hidâyeti’l-Hikme” and also they have been exclusively hand-copied and titled “Risalatu Kavsu Kuzah”.Karaveys el-Kocavî is a scholar who was raised in Kocaeli, he has written a hashiya for Mevlânâzâde’s risālah titled “Kavzu Kuzah” on request and he intended to help the newer, eager and sincere students with this. He examined the sentences of the risālah one by one and occasionally gave extra information. He explained with some geometrical drawings, the creation of different angles during the reflections of a ray coming from a source of light and hitting a shiny object. In this study, we will examine and criticize the risālah while considering the differences between copies of the work. We will ensure that the subject is well explained by giving the Ebheri’s text, Mevlânâzâde’s explanatory booklet and Kocavî’s hashiya with their translations. With this modest study, we intend to contribute to both astronomy and optics sciences and Kocaeli’s cultural legacy.

Keywords:

Karaveys el-Kocavî, Qavsu Quzah, Mevlânâzâde, Ebherî, Reflection, Circle, Color,

PDF

___

Bingöl, Abdulkuddüs. “Ebherî, Esîrüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf Hanefî. Şerhu’l-Mevâkıf. Mısır: Matbaatu’s-Saade, 1325/1907.
Çağlayan, Harun. “Şerhu’l-Akâid ve Kelâmî Değeri Üzerine Bir Deneme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/14 (2018): 15-44.
Çelebî, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah Katip. Keşfü’z-zünun ‘an esami’u’l-kütüb ve’l-fünûn. İstanbul: y.y., 1392/1972.
Fazlıoğlu, İhsan. “İlm-i Menâzır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 131-132. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008): 25-46.
el-Îcî, Adududdin Abdurrahman b. Ahmed. el-Mevâkıf. Thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
Kocevî, Karaveys. Risâle ḳavsi ḳuzah. Şehit Ali Paşa, 2844: 133a-135b. Süleymaniye Kütüphanesi.
Koç, Aylin. “Sinan Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37: 229-231. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Şensoy, Sedat. “Şerh Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 38: 555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Topdemir, Hüseyin Gazi. “Gök Kuşağı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14: 122-123. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Yormaz, Abdullah. “Muhalif Bir Metin Nasıl Okunur? Osmanlı Medreselerinde Hidayetü’l-hikme”. Divan İlmi Araştırmalar 18 (2005/1): 175-192.
Yormaz, Abdullah. Ebherî’nin Hidayetü’l-hikme’si ve Osmanlı-Türk Düşüncesindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2003.
Yormaz, Abdullah. “Hidâyetü’l-hikme’nin Tahkikli Neşri”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 34 (2008/1): 145-202.
Yormaz, Abdullah. Mevlânâzâde’nin Hidâyetü’l-hikme Şerhi Tahkik ve Tahlil. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
Ziaee, Ali Akbar. “Khojazâda’s Contributions to Islamic Sciences: The Case Study of Rainbow /Hocazâde’nin İslam Bilim Geleneğine Katkıları: Gökkuşağı Risalesi Örneği”. Uluslararası Hocazâde Sempozyumu (Bursa, 22-24 Ekim 2010). Ed. Orhan Ş. Koloğlu-Kadir Gömbeyaz, 313-322. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2010.