İ’RAB FARKLILIKLARI VE KUR’AN'IN ANLAM ÇEŞİTLİLİĞİNE ETKİSİ: MÜ’MİNÛN SÛRESİ ÖRNEĞİ

Arap dilindeki i’rab olgusu, Kur’ân’ın anlamını belirlemede büyük bir role sahiptir. Dolayısıyla gramer kurallarından yararlanmadan ve bağlamı göz ününde bulundurmadan Kur’ân âyetlerini açıklamak mümkün değildir. Bu yüzden müfessirler, murâd-ı İlâhiyi doğru anlamak maksadıyla i’raba büyük önem göstermişlerdir. Bu çalışmamaızda Müfessirlerin ve dil uzmanlarının Mü’minûn sûresinde tespit ettikleri i’rab farklılıkları, bu farklılıklarla ilgili önemli görüşleri ve bu farkılıkların anlamın değişimi üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz. Bu bağlamda Mü’minûn sûresinde farklı i’rab vecihlerinin söz konusu olduğu on bir âyet tespit ettik. Bu âyetler, başta Basra, Kûfe dil ekolü ve takipçileri olmak üzere dilciler arasında gramatik açıdan tartışma konusu olmuştur. Bu bağlamda fiiller arası tazmîn, cer harflerinin birbirlerinin yerine kullanılması, marife isme izâfe edilen ism-i tafdîlin izâfesinin lafzî izâfe mi manevî izâfe mi olduğu, ما( ) edatının isim mi harf mi olduğu, إذا( ) edatının şart mı zarf mı olduğu, حتى( ) edatının gâiye mi, cer harfi mi, atıf harfi mi, yoksa ibtidâ edatı mı olduğu vb. ihtilaf konuları, çalışmamızda detaylı bir şekilde incelenecektir. Çalışmamızın sonuç bölümünde ise ulaştığımız önemli sonuçlara yer verilecektir.

THE DIFFERENCE IN GRAMMATICAL ASPECTS AND ITS EFFECT ON THE MULTIPLICITY OF QURANIC MEANINGS: SURAH AL-MU'MINUN AS A SAMPLE

There is no doubt that syntax has a great role in directing the Quranic meaning. The Noble Qur’an cannot be interpreted without referring to the grammatical rules and knowing the position of the word in the Quranic context. Therefore, the interpreters were keen to translate to reach the intended meaning of any Quranic verse, and in my research I tried Examining the most important aspects of Arabic that were mentioned by exegetes and grammarians in Surat al-Mu'minun, explaining the most important opinions about each aspect of Arabic, detailing it in terms of syntactic and the opinions of commentators and grammarians, and the estimated meaning that the verse came to. Arabic aspects, and each Arabic aspect included some grammatical issues that revolved around the subject of disagreement - in particular the difference between the schools of Basra and Kufa and those who followed their approach - such as the issue of including a verb meaning another verb or an interpretation of a preposition in place of another preposition, and such as the issue of (أفعل ), the issue of (ما ), the issue of (إذا ), and the issue of (حتى ).and other issues that were dealt with in detail, and then concluded the research with the most important findings that I reached.

PDF

___

Abdurrahmaân, Aişe, et-Tefsîru’l-beyânî li’l-Kur'âni’l-Kerîm, Kâhire: Dâru’l-me‘ârif, 1990.
Aʿcem, Ziyâd. ed-Dîvân. Thk. Yusûf Hüseyn Bekkâr. ʿAmmân: Dâru’l-mesîre, 1983.
Âlûsî, Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
Cemel, Süleymâ n. el-Futûhâtu’l-ilâhiyye bi tevdîhi tefsîri’l-Celâleyn li’d-dekâik el-hafiyye. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2018.
Dakr, Abdulganî . Mu‘cemu’l-kavâ‘idi’l-Arabiyye fi’n- nahv ve’t-tasrîf. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1986.
Dervîş, Muhyiddîn. İʿrâbu’l-Kur’ân ve Beyânuhu. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1988.
Dusukî, Muhammed Arafât. Hâşiyetu’d-Dusûkî ‘alâ muğni’l-lebîb an kutubi’l-e‘ârîb. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüs. el-Bahrü’l-muhît. Thk. Muhammed Cemîl Sıdkî. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 2000.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. İrtişâfü’d-darab min lisâni’l-ʿArab. Thk.Ramazan Abdüttevvâb v.dğr. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî,1998.
Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. Thk. Fuat Sezgin. Kâhire: Mektebetü‘l-Hâncî, 1381.
Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım b. Muhammed. Îzâhü’l-vakf ve’l-ibtidâʾ. Thk. Muhyiddîn ʿAbdirrahman Ramazân. Dımaşk: Mabûʿâtu mecmeʿu’l-lüğati’l-ʿArabiyye, 1971.
Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâluddin. Esrârü’l-ʿArabiyye ile’l-Beyân fî ġarîbi iʿrâbi’l-Kurʾânî. Thk: Tâhâ Abdülhamîd Tâhâ. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-‘Âmme, 1980.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn. el-Beyân fî garîbi iʿrâbi’l-Kurʾân. Thk. Tâhâ Abdülhamîd Tâhâ. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetu’l-‘Âmme, 1980.
Endelüsî, Abdülhak b. Gâlib b. Atıyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. Thk. Abdüsselâm Abdüssafi Muhammed. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2001.
Fâkihî, Cemâleddin. Keşfu’n-nikâb ‘an muhâdirâti milhati’l-i‘râb. Thk. Mâhmû d Nassâr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
Ferezdak, Hammâm b. Ğalib. ed-Dîvân. Thk, Ali Fâ‘ûr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Kurʾân. Thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî. Kâhire: Dâru'l-Mısriyye li't-te'lîf ve’t-terceme, ts.
Galâyînî, Mustafâ. Câmi‘u’d-durûsi’l-‘Arabiyye. Beyrût: el-Mektebetu’l-Mısriyye, 1994.
Hansâ, Temâdır b. Amr. ed-Dîvân. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 2004.
Hârezmî, Kâsım b. el-Huseyn. Şerhu’l-Mufassal fî Sına‘ati’l-A‘râb. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1960.
Hudarî, Muhammed. Hâ şiyetu'l Hüderi ala İbni Akil. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 2003.
İbn Âdil, Ömer b. Nûriddîn Alî en-Nu‘mânî ed-Dımaşkî. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd v.dğr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
İbn Ebî Tâlib, Mekkî. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Kurʾân ve tefsîrihî ve ahkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. Şarja: Metbûât-ı Câmiati’ş-Şarja, 2008.
İbn Ebî Tâlib, Mekkî. Müşkilü iʿrâbi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrût t: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
İbn Ebi’s-Salt, Ümeyye. ed-Dîvân. Thk. Abdu’l-hafîz es-Seltî. Dımaşk: el-Matbaâ tu’t-teʿâvuniyye, 1974.
İbn Hişâm, Cemâleddin el-Ensârî. Muğni’l-lebîbʿan kütübi’l-eʿârîb. Thk. Mâzin Mübârek v.dğr. Dımaşk: Dâru'l-Fikr, 1985.
İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh et-Tâî el-Endelüsî. Teshîlü’l-Fevâʾid ve tekmîlü’l-Makâsıd. Thk. M. Kâmil Berekât. Kâhire: Dâ ru’l-Kitabi'l-Arabî, 1967.
İbn Serrâc, Ebû Bekr Muhammed. el-Usûl fi’n-nahv. Thk. Abdulhuseyn Fetlî. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1988.
İbn Yaîş Yaîş b. Alî, Şerhu’l-Mufassal. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. Thk. Ahmad el-Berdonî. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l- Mısriyye, 1964.
Küseyyir Azze, Abdirrahmân el-Huzâî. Dîvân. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 2005.
Mâlekî, Ahmed b. Abdunnûr. Rasfu’l-mebânî fî şerhi hurûfi’l-me‘ânî. Thk. Ahmed Muhammed el-Herrât. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2002.
Murâdî, Bedrüddîn Hasen b. Kâsım. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meʿânî. Thk. Tâhâ Muhsin. Musul: Müessesetü dâri'l-kütüb, 1976.
Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil fi’l-luğa ve’l-edeb. Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kâhire: Dâru'l-Fikri'l-Arabî, 1997.
Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. Thk. M. Abdülhâlik Uzayme. Beyrût: Âlemu'l-Kutub, ts.
Mühelhil, Adî b. Rebîa. ed-Dîvân. Kâhire: ed-Dâru'l- ‘Âlemiyye, ts.
Nâbiğa el-Ca‘dî, Kays b. Abdillah. ed-Dîvân. Thk. Vâdih es-Samed. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1998.
Radî, Muhammed b. Hasan el-isterabadî. Şerh-u kâfiyeti İbn Hicâb. Thk: Yahyâ Beşîr Mustafaâ. Riyâd: Matbûât-ı Câmiati’l-İmâm Muhammed b. Suûdi’l-İslâmiyye, 1966.
Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru İhyâi't-Türasi'l-Arabî, 1420.
Sabbân, Muhammed b. Alî. Hâşiyetüs-Sabbân ʿalâ Şerhi’l-Üşmûnî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
Semîn El-Halebî, Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdiddâim. ed-Dürrü’l-maṣûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2011.
Sîbeveyhî, Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. Thk. Abdusselâm Hârûn. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhî. Thk. Ali Seyyid Ali. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
Suyûtî, Celaleddîn. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir fi’n-nahv. Thk. Garid eş-Şeyh. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 2016.
Suyûtî, Celâleddîn. Hemʿu’l-hevâmiʿ fî şerhi’l-Cemʿu’l-cevâmi. Thk. Abdulʿâl Sâlim Mekrem. Kuveyt : Dâru'l-Buhusi'l-ʿİlmiyye, 1982.
Tevhîdî, Ebû Hayyân Alî b. Muhammed. el-Besâʾir ve’z-zehâʾir. Thk. Vidâd el-Kâdî. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1988.
ʿUkberî, Ebu'l-Bekâ ʿAbdillah b. Hüseyn. et-Tibyân fî i’râbi’l-Kur’ân. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Kâ hire: Mektebetü ‘Îsâ el-Bâbî ve Şerîkâhî, 1976.
ʿUkberî, Ebu'l-Bekâ ʿAbdillâh b. Hüseyn. İmlâʾü mâ menne bihi’r-raḥmân min vücûhi’l-iʿrâb ve’l-ḳırâʾât fî cemîʿi’l-Kurʾân. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1979.
Yakûb, İmil Bedî. Mevsû‘atu Ulûmi’l-luğati’l-‘Arabiyye. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2006.
Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrût: Dârul-Kitabi'l-Arabî, 1407.
Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Mufassal fî sınâʿati’l-iʿrâb. Thk. Alî b. Melham. Beyrût: Mektebetü'l-Hilâl, 1993.
Zerkeşî, Bedreddîn. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebû Fadl İbrâhîm. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, 1957.
Zübyânî, eş-Şemmâh b. Dırâr. ed-Dîvân. Thk. Selâhaddîn el-Hâdî. Kâhire: Dâru’l-maʿrife, 1996.