HANEFÎ MEZHEBİNDE NEHYİN HÜKME DELÂLETİ HUSUSUNDA FARKLI DEĞERLENDİRME ÖRNEKLERİ

Sözlükte “bir işin yapılmamasını istemek, menetmek, yasaklamak” manasına gelen nehiy/nehy, fıkıh usulü terimi olarak, bağlayıcı biçimde fiilden el çekme veya fiili terk etme talebi içeren has lafzı belirtmek üzere kullanılır. Bu yöndeki talep değişik şekillerde ifade edilebilmekte olup cumhura göre karinelerden soyutlanmış nehiy tahrîme delâlet eder. Hanefî mezhebinde ise haramlığa hükmetmek için bu talebin kat’î olması gerekir; talebin zannî delille sabit olması durumunda fiilin tahrîmen mekruh olduğuna hükmedilir. Bununla birlikte birçok meselede, konuya ilişkin muhtelif delil ve karinelerin bulunması sebebiyle mezhep içinde farklı değerlendirmeler yapılabilmiştir. Bu çalışmada, “nehiy”, “haram” ve “mekruh” terimlerinin usûl-i fıkıh ilminde yer alan kavramsal tartışmalarından çok, Hanefî mezhebinde bu kapsamdaki bazı fürû-ı fıkıh meseleleri hakkında zaman içinde yapılan farklı değerlendirmeler müşahhas örnekler üzerinden incelenecektir. Özellikle Hanefî mezhebi imamlarının sözlerinde yer alan nehiy ifadelerinin zaman içinde farklı algılandığı; bir kısmı tarafından tenzihen veya tahrimen mekruh bazılarınca da haram olarak telakki edildiği tespit edilmiştir. Bu sebeple mezhep içindeki bazı fakihlerin zaman zaman cumhurun görüşüne meylettikleri görülmüştür. Bu bağlamda mezhep içindeki farklı düşüncelerin arka planındaki asıl sâikin ne olduğu konusu incelenmeye çalışılmıştır.

DİFFERENT EVALUTİON EXAMPLES ABOUT DALALAT OF AL-NAHY ON JUDGMENT İN THE HANEFİ SECT

Prohibition/al-nahy word used in the dictionary meaning “to ask, forbid, forbid a work not to be done”, as a term of fiqh procedure, hand pulling from verb in binding form, used to indicate the has statement containing the actual abandonment request. This demand can be expressed in different ways and according to the majority, al-nahy, isolated from presumption, is a sign of forbid. In the Hanafi sect, this demand must be clear (qat’i) in order to rule on forbidden (haram); if the demand is fixed by circumstantial evidence, the verb is deemed to be makrooh tahrīman, However, on many issues, due to the presence of various evidence and presumption regarding the subject, different evaluations were made within the sect. In this study, rather than the conceptual debates of the terms “al-nahy”, “forbidden (haram)” and “makrooh” in the science of usul al-fiqh, the different evaluations made in the Hanafi sect about some fiqh issues in this context will be examined through concrete examples. In particular, al-nahy statements contained in the words of the imams of the Hanafi sect are perceived differently over time; it has been found by some that makrooh tanzīhan or makrooh tahrīman, is haram by some. For this reason, it has been observed that some faqihs in the sect tend to the opinion of the republic from time to time. In this context, the question of what is the main motive in the background of different thoughts within the sect has been tried to be examined.

PDF

___

Abdülkerim Zeydân. el-Vecîz fî Usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2009.
Ali el-Kârî, Ebü'l-Hasen Nuruddîn Ali b. Sultan Muhammed. Fethü bâbi’l-‘inâye bi şerhi’n-Nukâye nşr. Muhammed Nizâr Temîm. Heysem Nizâr Temîm. Beyrut: Dâru'l-erkâm b. ebi'l-erkâm. 1997.
Aynî, Ebû Muhammed Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ. Umdetü’l-kârî’ şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Kahire: İdâretü’t-tıbâati’l-münîriyye t.y.
Aynî, el-Binâye fî şerhi'l-Hidâye tsh. Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru'l-fikr, 1980.
Bayder, Osman, “8/14. Yüzyılda Şam-Mısır Bölgesi Fakihleri Arasında Bir Tartışma”, (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi), (Bahar 2019), 7/13, 116-132.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-i İslâmiyye ve Istılâhât-i Fıkhiyye Kâmûsu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1950.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘ü’s-sahîh. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmî, t.y.
Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr. Beyrut: Dâru’l-küttâbi’l-Arabî, 1997, 1/239.
Cessâs, Ebû Bekr Muhammed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1993.
Çiftçi, Muhammed Hüsnü. Ehl-i Re’y ve Ehl-i Hadis’in Fıkhî Yaklaşımları (Ebû Hanîfe-Buhârî Özelinde). İstanbul: Akademi Nizamiye, 2020.
Debûsî, Ebû Zeyd Abdullâh b. Muhammed b. Ömer b. İsâ. el-Esrâr thk. Salim Özer, Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üni. SBE., 1997.
Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhüddîn Şah Veliyyullâh ed-Dihlevî. Hüccetullâhi'l-bâliğa thk. Muhammed Şerîf Sükker. Beyrut: Dâru ihyâi'l-ulûm 1990.
Dihlevî, el-Müsevvâ fî ehâdîsi’l-Muvatta’. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1983. Dilek, Uğur Bekir. Doktora Tezi. Konya: Selçuk ÜSBE., 2010.
Ebû Yûsuf, Yakûb b. İbrâhim b. Habîb el-Ensârî el-Kûfî. İhtilâfü Ebî Hanîfe ve İbn Ebî Leylâ thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Kahire: Matbaatü’l-vefâ, 1357.
Ebû Yûsuf, Kitâbü'l-âsâr tsh. Ebü'l-Vefâ. Kahire: İhyâü'l-maârifi'n-nu'mâniyye, 1936.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Hüccetülislâm Muhammed b. Muhammed. el-Hulâsa (Hulâsatü’l-Muhtasar ve nekâvetü’l-mu’tasâr). thk. Emced Reşîd Muhammed Ali. Beyrut: Dâru’l-minhâc, 2007.
İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî en-Nemerî. el-İstizkâr thk. Abdülmutî‘ Emîn Kal‘acî. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1993.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr. İstanbul: Kahraman yay., 1984.
İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Ali Halef b. Abdülmelik. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî göz. geç. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2000.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. el-Musannef fi'l-ehâdîs ve'l-âsâr nşr. Saîd Lehhâm. Beyrut: Dâru'l-fikr, 1994.
İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şehâbeddîn Ahmed İbn Hacer el-Askalânî. Fethü'l-bârî bi-şerhi Sahîhi'l-Buhârî thk. Abdülazîz b. Abdullâh b. Abdurrahmân b. Bâz. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Muhibbüddîn el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, t.y.
İbn Kemâl, Ahmed Şemseddîn Kemalpaşazâde. el-İzâh fi şerhi’l-Islâh fi’l-fıkhi’l-Hanefî thk. Abdullah Dâvûd Halef el-Muhammedî. Mahmûd Şemseddîn Emîr el-Huzâî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin Türkî. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: Hicr li't-tıbâa ve'n-neşr, 1992.
İbn Kudâme, el-Kâfî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2003 . İbn Nüceym Zeynüddîn, Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısrî el-Hanefî. el-Bahrü'r-râik şerhu Kenzi'd-dekâik. Kahire: el-Matbaatü'l-İlmiyye, 1311.
İbn Rüşd (el-Hafîd), Ebü'l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Dâru’s-selâm, 2006.
İbnü’d-Dehhân, Ebû Şücâ‘ Fahreddîn Muhammed b. Ali b. Şuayb. Takvîmü’n-nazar fî mesâili hilâfiyye zâi‘a fî nübezi mezhebiyye en-nâfi‘a thk. Eymen Nasreddîn el-Ezherî. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 2001.
İbnü'l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamîd. Şerhu Fethi’l-kadîr. y.y: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1970.
İbrâhim el-Halebî, Burhaneddin İbrâhim b. Muhammed. Haleb-î sagîr (Muhtasaru Ğunyeti’l-mütemellî). İstanbul: İbrahim Efendi matbaası, 1310.
İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib b. Emîr Ömer el-Fârâbî. Mukaddime. Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 2269.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhim. Me‘âlimü’s-sünen şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd thr. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1991.
Hâzimî, Ebû Bekr Zeynüddîn Muhammed b. Mûsâ el-Hâzimî. el-İtibâr fi'n-nâsih ve'l-mensûh mine'l-âsâr thk. Abdülmutî‘ Emîn Kal‘acî. Haleb: Dâru'l-va‘y, 1982.
Kal‘acî, Muhammed Revvâs. Mevsûatu fıkhi Abdurrahmân el-Evzâî. Kuveyt: Câmiatü’l-Kuveyt lecnetü’t-te’lif ve’t-ta‘rîb ve’n-neşr, 2003.
Kal‘acî, Muhammed Revvâs. Mu‘cemu luğati'l-fukahâ : Arabi-İngilizi. Beyrut: Dâru'n-nefâis, 1988.
Kandehlevî, Mevlânâ Muhammed Zekeriyyâ. Evcezü'l-mesâlik ilâ Muvatta’i Mâlik. Beyrut: Dâru'l-fikr, 1989.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâi‘ü’s-sanâ’i‘fî tertîbi'ş-şerâi' (thk. Ali Muhammed Muavviz. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru'l-küttâbi’l-Arabî, 1982.
Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh b. Muazzam Şâh Keşmîrî. Feyzu’l-bârî. Karaçi: el-Mektebetü’r-reşîdiyye, t.y.
Kevserî, Muhammed Zâhid b. el-Hasan b. Ali Zâhid. en-Nüketü’t-tarîfe. Kahire: Matbaatü'l-envâr, 1365.
Kirmânî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Yûsuf b. Ali el-Kirmânî. el-Kevâkibü’d-derârî fi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî, 1981.
Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî (el-Lübâb fî şerhi'l-Kitâb ile birlikte) thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru'l-kitâbi'l-Arabî 1994.
Kuhistânî, Şemseddîn Muhammed b. Hüsameddîn el-Horasânî el-Kuhistânî. Câmi‘ü’r-rumûz. İstanbul: Matbaatü'l-ma'sumiyye, 1290.
Kâşgarî, Ebû Abdullah Sedîdüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ali. Münyetü’l-musallî ve gunyetü’l-mübtedî thk. Abdülkerîm Hamza. Dımaşk: Mektebetu dâri’l-beyrûtî, 2002.
Leknevî, Ebü'l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed. et-Ta‘liku’l-mümecced alâ Muvatta’i İmâm Mâlik thk. Takıyyüddîn en-Nedvî. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1991.
Leknevî, Umdetü’r-ri‘âye alâ şerhi'l-Vikâye thk. Salâh Muhammed Ebü’l-Hac. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
Mâverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi'l-kebîr Şerhu Muhtasari'l-Müzenî thk. Ali Muhammed Muavviz. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1994.
Mergînânî, Ebü'l-Hasan Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî thk. Muhammed Muhammed Tâmir. Hâfız Aşûr Hâfız. Kahire: Dârü’s-selâm, 2000.
Mervezî, Ebû Abdullah Muhammed b. Nasr b. Yahyâ. İhtilâfü’l-fukahâ thk. Muhammed Tâhir Hekim. Riyad: Mektebetü edvâi’s-selef, 2000.
Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde ed-Dımaşkî el-Hanefî. el-Lübâb fî şerhi'l-Kitâb thr. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru'l-kitâbi'l-Arabî, 1994.
Mübârekfûrî, Ebü'l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdürrahîm. Tuhfetü'l-ahvezî. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2001.
Nesefî, Ebû Hafs Necmeddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed. Tılbetü't-talebe fi'l-ıstılâhâti'l-fıkhiyye nşr. Hâlid Abdurrahmân Ak. Beyrut: Dâru'n-nefâis, 1995.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu'l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru'l-fikr, t.y.
Özen, Şükrü. “İhtilaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/565-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Sadruddîn İbn Ebi’l-İzz, Ebü’l-Hasen Sadruddîn Ali b. Alâeddîn Ali b. Muhammed. et-Tenbîh alâ müşkilâti’l-Hidâye thk. Abdülhakîm b. Muhammed Şâkir. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2003.
Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü'l-kübrâ. Beyrut: Dâru sâdır, 1905. Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1984.
Semerkandî, Nâsıreddîn Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Yûsuf Hasenî. el-Fıkhu’n-nâfi‘ thk. İbrâhim Muhammed b. İbrâhim el-Abbûd. Riyad: Mektebetü’l-ubeykan, 2000. Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. İstanbul: Çağrı yay., 1982-1983.
Süyûtî, Katfü’l-ezhâri'l-mütenâsire fi'l-ahbâri'l-mütevâtire (thk. Halil Muhyiddîn Meys). Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1985.
Şahin, Osman. “Ahkâm Hadislerinin Çoklu Yöntemle Anlaşılması Ve Yorumlanması”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (2017), 43/ 31-73.
Şener, Mehmet. “Cenaze”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/355. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Şeybânî, Muhammed b. Hasan b. Ferkad. el-Âsâr thk. Ahmed İsâ el-Mi‘sarâvî. Kahire: Dâru's-selâm, 2006.
Şeybânî, el-Muvatta’ thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf. Kahire: el-Mektebetü'l-ilmiyye, t.y. Şeybânî, el-Hücce alâ ehli'l-Medîne tsh. Mehdî Hasan Kîlânî el-Kâdirî. Beyrut: Âlemü'l-kütüb, 1983.
Şinkîtî, Muhammed Emîn b. Ahmed Zeydân el-Cekenî. Şerhu Hâlil b. İshâk el-Mâlikî. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1993.
Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm thk. Ali Muhammed vd. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2001.
Şâkir Hanbelî. Fıkıh Usulü. İzmir: İzmir İlahiyat Fak. Yay., 2010.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâmet el-Ezdî. Muhtasaru İhtilâfi’l-ulemâ thk. Abdullâh Nezîr Ahmed. Beyrut: Dâru'l-beşâiri'l-İslâmiyye, 1995.
Tahâvî, Şerhu Müşkili'l-âsâr thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1994.
Tehânevî, Muhammed b. A'la b. Ali el-Fârukî el-Hanefî. Keşşâfu ıstılahâti'l-fünûn thk. Lütfî Abdülbedi'. Kahire: el-Müessesetü'l-mısriyyeti'l-amme, 1963.
Tehânevî, Zafer Ahmed et-Tehânevî. İ‘lâü's-sünen. Karaçi: İdâretü'l-Kur'ân ve'l-ulûmi'l-İslâmiyye, 1415.
Yunus Apaydın. “Nehiy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Zekiyyüddin Şaban. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Daru’l-kütüp, 1971. 240.
Zeylaî, Fahreddîn Osmân b. Ali b. Mihcen. Tebyînü'l-hakâik fî şerhi Kenzi'd-dekâik. Bulak: el-Matbaatü'l-kübra'l-emîriyye, 1313.
Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletüh. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1997.
Zürkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülbâkî b. Yûsuf. Şerhu’z-Zürkânî alâ Muvatta’i İmâm Mâlik. Beyrut: Dâru'l-ma‘rife, 1987.