EZ-ZEBÎDÎ’NİN İ’TİLÂFU’N-NUSRAADLI ESERİ ÇERÇEVESİNDE BASRA VE KÛFE EKOLLERİ ARASINDAKİ NAHİV TARTIŞMALARI

Basra ve Kûfe dil ekolleri Arap gramer kurallarının venahiv terimlerinin oluşturulmasında önemli rol oynamışlardır. Basra ve Kûfe dil ekolü mensupları hicrî II. asırdan itibaren gramer konusunda çalışmalar yapmış ve tarihin erken sayılabilecek bir devresinde büyük ilerlemeler kaydetmişlerdir. Değişik görüşlerle ortaya çıkan Basra ve Kûfe dil ekolü bazı nahiv meselelerinde ihtilâf ettikleri gibi farklı nahiv ıstılahları da kullanmışlardır.Abdullatîf ez-Zebîdî Yemen bölgesinin yetiştirmiş olduğu önemli dil âlimlerindendir.İ’tilâfu’n-nusra fi ihtilâfi nuhâti’l-Kûfe ve’l-Basra adlı eseri hilafiyyat alanında yazılmış özlü ve sistematik eserlerden biridir. Bu çalışmada ez-Zebîdî’nin söz konusu eseri bağlamında nahiv konusunda Basra ve Kûfe dil ekolleri arasındaki bazı ihtilâflı meselelerin ele alınması amaçlanmıştır.

PDF

___

Ali Haydar Efendi, Düreru’l-Hukkâm Fî Şerhi Mecelleti’-l-Ahkâmc.I, İstanbul: Tevsî‘-i Tabâat Matbaası, 3. Baskı, Ty.
Artuk, İbrahim, “Nişan”,DİA, İstanbul, 2007, XXXIII.
Aşurbeyli, Sara, “Şirvanşahlar”, DİA, İstanbul, 2010, XXXIX.
Aydın, Mustafa, “Şirvan”, DİA, İstanbul, 2010, XXXIX
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İDH, 659/45855.
Barlak, Eyüp, Ahmed Hamdi’nin Belâğat-ı Lisân-ı Osmânî ve Ahmed Cevdet Paşa’nın Belâğat-ı OsmâniyyeAdlı Eserlerinin Mukayesesi, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 2016, sayı 4.
Biren, Tevfik Hamdi, II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, Hürmen, Fatma Rezan (haz.), İstanbul, Arma Yayınları, 1993
Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri, Yavuz, A.Fikri, Özen, İsmail (haz.), İstanbul, Meral Yayınları, Ty.
Cunbur, Müjgan, Kaya, Dursun (haz.), “Ahmed Hamdi (Şirvânî 1831-1890)”, Türkiye Basmaları Toplu Katalogu (TBTK),Ankara, Milli Kütüphane Basımevi (MKB), 1990.
Çetinsaya, Gökhan, II. Abdülhamid’in İç Politikası Bir Dönemlendirme Denemesi, Osmanlı Araştırmaları/ TheJournal Of OttomanStudies, 2016, XLVII.
Devlet Kitapları Müdürlüğü (DKM), Türk Ansiklopedisi, “Ahmed Hamdi Efendi (Şirvanlı)”, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi (MEB), 1968.http://www.luggat.com/efkar-ıumumiye/1/1.
İhsanoğlu, Ekmeleddin (ed.), Osmanlı Bilim Literatürü Tarihi Zeylleri (OBLTZ),İstanbul, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 2011.
_________Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi (OCLT),İstanbul, IRCICA, 2000.
_________Osmanlı Tabîî ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi (OTTBLT), İstanbul, IRCICA, 2006.
_________ Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, İstanbul: IRCICA, 1997.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Baskı, 1983.
Karatay, Fehmi Edhem, Türkçe Basmalar Alfabe Katalogu(TBAK),İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1956.
Kılıç, Hulusi, “el-Makâmât”, DİA, Ankara, 2003, XXVII.Komisyon, Meydan Larosse (Büyük Lügat ve Ansiklopedi), “Şirvanlı Ahmed Hamdi Efendi”, İstanbul, Meydan Yayınları, Ty.
Komisyon, Tanzimat, İstanbul: Maarif Matbaası, 1940.
Mermutlu, Bedri, Bir Mantık Bilgini Hoca Abdülkerim Efendi ve Eserleri, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi, Sos. Bil. Der. 2005/1, Sayı 8.
Nicole Jorga, GeschichtedesOsmanischenReiches, V, Gotha 1913 (Osmanlı İmparatorluğu Tarihi), Epçeli, Nilüfer (çev), İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2005.
Oklay, Erdem, Ahmet Cevdet Paşa’nın Türk Eğitim Tarihi Açısından Önemi Üzerine Bir İnceleme, Tarih İncelemeleri Dergisi, 2014, sayı XXIX/1.
Özege, M.Seyfettin,“Ahmed Hamdi Şirvânî” Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Katalogu(EHBTEK), (haz.) Ahmet Eryüksel, İstanbul, Yy, 2009.
Özkan, Nevzat, Ahmet Cevdet Paşa’nın Türk Dili Hakkındaki Görüşleri ve Eserleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016/1, sayı 20.
Süreyya, Mehmet, Sicill-i Osmânî, İstanbul, Matbaa-yı Âmire, 1308.
Şahiner, Atilla. Osmanlı Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
Şirvânî, Ahmed, Hamdi,Belâğat-i Lisân-ı Osmânî, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1293/1877.
_________Hulâsatü’l-Ferâiz fî Halli’l-Ğavâmiz, İstanbul, Şeyh Yahya Efendi Matbaası, 1291/1874.
_________Kavâid-i Selîmiye, İstanbul, Matbaa-i Osmâniye, 1302/1885.
_________Levâmiu’d-Dekâik fîTercemet-i Mecâmiu’l-Hakâik, İstanbul, Mustafa Efendi Matbaası, 1293/1876.
_________Medhal-i İnşâ, İstanbul, Mahmut Bey Matbaası, 1299.
_________Seyahatname, (Hindistan, Svat ve Afganistan), Hürmen, Fatma Rezan (haz.), İstanbul, Arma Yayınları, 1995.
_________Suverü’l-Kevâkib ve Harîtatü’s-Semâ,İstanbul, Tasvîf-i Efkâr Matbaası, 1284.
_________Telhîs-i sarf ve Nahv-i arabî, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1297/1880.
_________ Tercüme-i Makâmât-ı Harîrî, İstanbul, Yahya Efendi Matbaası, 1290/1873.
_________ Teshîlü’l Arûz ve’l Kavâfî ve’l Bedâi‘,İstanbul, Terakki Matbaası, 1289/1872.
_________Türkçe Muhtasar Usûl-i Fıkıh, İstanbul, Mihran Matbaası, 1302/1885.
_________ Usûl-i Coğrafya, İstanbul Tasvîr-i Efkâr Matbaası, 1283/1866.
_________ Usûl-i CoğrafyaKebîr, İstanbul, Şeyh Yahya Efendi Matbaası, 1292/1875.
Toprak, Kadriye, Ahmed Hamdi’nin Belâğat-ı Lisân-ı Osmânî’sindeki Terimlerin Tanımları ve Tasnifi Üzerinde Bir Araştırma,(Basılmamış Doktora Tezi), Ege üniversitesi, SBE, 2009.
Unan, Fahri, “Mevleviyet”, DİA,Ankara, 2004, XXIX.
Yılmaz, Ömer Faruk Belgelerle Osmanlı Tarihi, İstanbul, Osmanlı Yayınevi, 2000.
_________Osmanlı Tarihi, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2.baskı, 2014.Yörük, Ali Âdem, “Mekteb-i Hukuk’un Kuruluşu ve Faaliyetleri”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırma Enstitüsü, 2008.
Yurdal Demirel, Harputlu Çok Yönlü Bir Bürokrat Eminhafızzâde Ahmed Arifi Bey, Elazığ, Fırat Üniversitesi, Har. Uy. ve Arş. Mer. Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, 2013.