Erzincan’da Önemli Bir Urartu Merkezi: Üçpınar Kalesi

Urartu Devleti’nin batı yayılım alanı içerisinde yer alan Erzincan İli, Tercan ilçesinde bulunan Üçpınar Kalesi, Fırat Irmağının kenarında kurulmuş önemli bir Urartu yerleşmesidir. Tercan İlçesinin Bingöl ve Tunceli sınır bölgesinde yer alan Üçpınar köyünün içerisine inşa edilen Üçpınar kalesinde yaptığımız yüzey araştırmasında, kalenin bir Urartu kalesi olduğu tespit edilmiştir. Bölgenin önemli stratejik kalelerinden biri olduğu anlaşılan Üçpınar Kalesi’nin kuzey ve kuzeybatısında anakayaya oyularak oluşturulmuş kutsal alanlar ve girintiler bulunmaktadır. Yine kalede kutsal alanlar, kaya basamaklı su tüneli ve mimari kalıntılar tespit edilmiştir. Üçpınar kalesi Erzincan ilinin tarihini aydınlatması bakımından önemli bir yerleşim yeri olma özelliğini taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Erzincan, Tercan, Orta Demir Çağı, Urartu, Üçpınar Kalesi.

An Important Urartian Center in Erzincan: Üçpınar Castle

Üçpınar Castle, located in the Tercan district of Erzincan Province, located within the western span of the Urartian State, is an important Urartian settlement founded on the edge of the Euphrates River. In the archaeological survey we conducted in Üçpınar castle, which was built in Üçpınar village that located on Bingöl-Tunceli border of Tercan District, it is identified that the castle was an Urartian fortress. Üçpınar Castle, which is understood to be one of the important strategic forts of the region, contains indentations carved into the bedrock in the north and northwest aspect of the castle. Sacred areas, rock-stepped water tunnel and architectural remains were also identified in the castle. Üçpınar castle is an important settlement in terms of illuminating the history of Erzincan province.

Keywords:

Erzincan, Tercan, Middle Iron Age, Urartian, Üçpınar Castle.,

PDF

___

Altınbilek, M. S. “Planlama Sorunları Açısından Erzincan’ın Şehir Coğrafyası.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1997.
Belli, O. “Urartular.” Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I. Görsel Yayın- lar, 1982.
Belli, O. Ore Deposits and Mining in Eastern Anatolia in the Urartian Period: Silver, Copper and Irons. Ed. R. Merhav. Urartu: A me- talworking Center in the First Millennium B. C. E., Tel Aviv: Israel Museum, 1991, s. 14-42.
Bingöl, A. “En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2003.
Bingöl, A. & Ceylan, A. vd. “2008 yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır illeri Yüzey Araştırmaları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 27/2, (2010): 375-398.
Ceylan, A. “Eski Anadolu Devletler Arası İlişkiler Antlaşmalar (2. ve 1. Binde).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1994.
Ceylan, A. “1998 Yılı Erzincan Yüzey Araştırması.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 17/2, (2000): 183-184
Ceylan, A. Sarıkamış, Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2001.
Ceylan, A. “Yazılıtaş Horasan.” Çağlayan Aras I, (2002a): 14-15.
Ceylan A. “2000 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştır- maları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 19/2, (2002b): 165-178.
Ceylan A. “2001 Yılı Erzincan, Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştır- maları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 20/2, (2003): 311-324
Ceylan, A. “2005 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 24/1, (2007): 163-183.
Ceylan, A. Doğu Anadolu Araştırmaları Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları, 2008.
Ceylan, A. Doğu Anadolu Araştırmaları II. Erzurum: Atatürk Üniversite- si Yayınları, 2015.
Ceylan, A. “Yeni Bulgular Işığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular.” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20, (2017): 517-568.
Ceylan, A. “Urartu’da Kaya İşaretli Kalelerden Çadırkaya Kalesi.” Uluslararası Erzincan Sempozyumu, (2019): 28-55.
Ceylan A. “Çayırlı’da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar.” Atatürk Üni- versitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15, (2010): 277-291.
Ceylan, A. & Bingöl, A. vd. “2006 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 25/3, (2008): 129-149.
Ceylan, A. & Bingöl, A. vd. “2007 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 26/2, (2009): 133-151.
Ceylan, A. & Özgül, O. “Erzincan ve Çevresinde Urartular.” Uluslara- rası Erzincan Sempozyumu C. 1, (2016): 127-147.
Ceylan, A. & Günaşdı, Y. “Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtları- nın Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 4/13, (2017): 313-350.
Ceylan, A. & Günaşdı, Y. Erzurum’un Eskiçağ Kaleleri. Erzurum: Ata- türk Üniversitesi, 2018.
Ceylan, A. & Özgül, O. Eskiçağ’da Iğdır Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üni- versitesi Yayınları, 2018.
Ceylan A. & Özgül O. vd. “2017 Yılı Erzincan - Erzurum İlleri Yüzey Araştırması.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 36/1, (2019): 169-192.
Ceylan, A. Bingöl & Karageçi, M., Eskiçağ’da Kars Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2018.
Ceylan, A. & Üngör, İ. Eskiçağ’da Erzincan Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2018.
Ceylan, N. “Kuzeybatı İran’da Urartu Yerleşmeleri.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kafkas Üniversitesi, 2015.
Ceylan, N. “Pasin Ovasının Kuzeye Açılan İki Tarihi Yolu.” Uluslarara- sı Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9/43, (2016): 656-671.
Ceylan, N. “Erzurum ve Erzincan Çevresindeki Urartu Dönemi Kaya Basamaklı Su Tünelleri.” Türk Tarih Kongresi XVIII, Baskıda, 2018.
Ceylan, N. “Çayırlı Tarihine Işık Tutan Bir Yerleşme: Saygılı Höyük.” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24, (2019): 769- 782.
Ceylan, N. “Erzincan’da Kaya Basamaklı Su Tünelli Urartu Kalelerin- den Biri: Kaleninsırtı Kalesi.” Uluslararası Erzincan Sempozyumu, (2019): 77-85.
Çilingiroğlu, A. “Diauehi'de Bir Urartu Kalesi: Umudum Tepe.” Ana- dolu Araştırmaları 8, (1980): 191-204.
Çilingiroğlu, A. Urartu Tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1994.
Çilingiroğlu, A. Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı. İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, 1997.
Grayson, A. K. Assyrian Rulers of the Early First Millennium B. C. I (1114- 859 B. C.). Toronto: University of Toronto Press, 1991.
Gül, A. & Başıbüyük, A. Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi (Osmanlı’dan Cumhuriyete Erzincan Kazası). Erzurum, 2011.
Günaşdı, Y. “Karasu (Yukarı) Havzasındaki Tarihi ve Arkeolojik Veri- ler.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2013.
Günaşdı Y. “Erzincan Sırataşlar Kalesi.” Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 5/9, (2015): 113-131.
Günaşdı, Y. “Geçitler ülkesinde önemli bir Urartu kalesi: Avnik.” TÜ- BA-AR 19, (2016): 113-136
Günek, H. (2006). “Karasu (Fırat) Havzasının Su Potansiyeli Ve Değer- lendirilmesi.” Doğu Coğrafya Dergisi 11/15, (2006): 113-136.
Hayli, S. “Erzincan Ovasının Beşeri ve İktisadi Coğrafyası.” Yayım- lanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 1995.
Işık, F. “Şirinlikale. Eine unbekannte urartäische Burg und Beobach- tungen zu den Felsdenkmälern eines schöpferischen Bergvolks Ostanatoliens.” Belleten 200, (1987): 499-533
Karadeniz V. & Altınbilek M. S. “Erzincan İlinin Topografik Analizi ve İdari Sınırlar İlişkisi, Bazı Sorunlar.” Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi XI-I, (2018): 283-304.
Karageçi, M. “Arpaçay Havzasında Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kafkas Üniversitesi, 2015.
Karageçi, M. & Günaşdı, Y.. “Erzurum’da Önemli Bir Urartu Kalesi: Harami Kale”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24, (2019): 649-667.
Karaosmanoğlu M. “Erzincan Altıntepe Kalesi.” Urartu Doğuda Deği- şim, ed. K. Köroğlu & E. Konyar. İstanbul, 2011.
Kozbe, G. & Ceylan, A. Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-6a-b Demir Çağları. İstanbul, 2008.
König, F. W.. Handbuch Der Chaldäischen Inschriften, Archiv Für Orient- forschung Herausgegeben Von Ernst Weidner. Beiheft: Graz, 1955- 1957.
Lehmann-Haupt, C. F. F. Corpus Inscriptionum Chaldicarum I-II. Berlin- Leipzig, (1928-1935).
Melikishvili, G. A. “Diauehi.” Vestnik Drevney Istorii 34/4, (1950): 26- 42.
Melikishvili, G. A. Urartskiye Klinoobrazniye Nadpisi. Moskova, 1960.
MTA. Erzincan İli Maden ve Enerji Kaynakları.
Özgüç, T. “Altıntepe Kazıları.” Belleten XXV/97-100, (1961): 253-267.
Özgüç, T. “Altıntepe Kazıları”. Türk Arkeoloji Dergisi, 13/2, (1964): 93.
Özgüç, T. Altıntepe. Ankara: TTK, 1966.
Özgül, O. “Eskiçağ’da (Yukarı) Aras Vadisi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.
Özgül, O. (2019). “Yok Edilen Tarih: Yollarüstü Kalesi.” Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (26-28 Eylül 2019): 90- 109.
Payne, M. R. Urartu Çiviyazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006.
Pehlivan, M. “En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1984.
Pehlivan, M. Daya(eni)/Diau(e)hi. Erzurum, 1991.
Salvini, M. Urartu Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayın- ları, 2006.
San, O. “Urartu Siyasal Tarihinde Diauehi Krallığı.” OLBA III, (2000): 19-28.
Saraçoğlu, H. Doğu Anadolu Bölgesi. İstanbul, 1989.
Sevin, V. & Belli, O. “Yeşilalıç Urartu Kutsal Alanı ve Kalesi.” Anadolu Araştırmaları 4, (1976): 367-379.
Sivas, H. “Urartu ile ilgili Assur Kaynakları.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1991.
Tarhan, M. T. “Urartu Devleti’nin Evresi ve Kurucu Krallarından Lutipri=Lapturi Hakkında Yeni Görüşler.” Anadolu Araştırmaları 8, (1982): 69-114.
Tarhan, M. T. “The Structure of the Urartian State.” Anadolu Araştırma- ları IX, (1983): 295-310.
Tuncel, M. “Fırat.” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 3. Ankara, 1993.
Üngör, İ. “Yeni Araştırmalar Işığında Erzincan’ın Eskiçağ Tarihi.” Türk Tarih Kongresi XVII, (2014): 207-232.
Üngör, İ. “Urartu Maden Ergitme Sahası “Kurtderesi” İliç (Erzincan).” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43, (2016): 955-969.
Üngör, İ. “Urartu Devleti’nin Kuzey Bölgesi’nde Önemli bir Kale: Tuzla Kalesi.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 5/17 (ek), (2018): 93-129.
Üngör, İ. “Kemah’ta bir Urartu Varlığı: Taşbulak Kalesi ve Kaya Meza- rı.” Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu, (2019): 56-73.
Üngör, İ. & Bingöl, A. vd. “2012 Yılı Erzincan- Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 31/1, (2014): 61-77.
Yazıcı, H. “Tercan Ovası ve Çevresinin Hidrografik Özellikleri.” Doğu Coğrafya Dergisi 3/2, (1997): 181-217.