İKİ YÜZYILDAN SONRA İNKIRAZ’INDA AYAZ İSHAKİ’NİN TESPİTLERİ

Kazan Tatar edebiyatının temel taşlarından biri olan Ayaz İshaki; roman, povest, hikâye, piyes, anı ve tarih türünde kaleme aldıklarıyla geriye adeta bir eserler hazinesi bırakmıştır. O eserlerini halkını bilinçlendirmek, milletine kültürünü kaybetmeden çağdaşlaşmanın yollarını göstermek ve onları terakkiye teşvik etmek için bir araç olarak kullanır. Bu eserleri arasında İki Yüzyıldan Sonra İnkıraz adlı povesti ayrı bir değere sahiptir. O, bu eserde kimsenin o döneme kadar yazmaya cesaret edemediği konuları ele almış ve toplumun gelişmesine engel olan kişileri korkusuzca eleştirmiştir. Özellikle, yapılmak istenen reformlara aktif ya da pasif direnç gösteren ve toplum tarafından kutsal kabul edilen din adamlarına karşı yaptığı sert eleştiriler, birçok aydının fark ettiği ancak dillendirmeye cesaret edemediği gerçeklerdir. Yazar üç bölümden oluşan eserin birinci bölümünde, gelişmenin önündeki engelleri beş madde halinde sıralar. İkinci bölümünde 19. yüzyıldan başlayarak 22. yüzyılın başına kadar olan süreci fantastik bir anlatımla kaleme alarak ilk bölümde sıraladığı maddelerin bir halkı nasıl inkıraza sürüklediğini somutlaştırır. Üçüncü bölümde ise niçin böyle bir anlatım tarzını tercih ettiğini açıklayarak inkıraza karşı nasıl direnecekleri konusunda halka yol gösterir. Türkiye Türkçesine henüz aktarılmamış olan bu eserde Ayaz İshaki’nin üzerinde durduğu terakkinin önündeki engellere dair tespitler, yalnızca Tatar halkı için değil aslında tüm milletler için bir uyarı niteliği taşır. Yıllarca Türkiye’de kalem oynatmış ve Türk aydınları üzerinde etkisi olmuş A. İshaki’nin hem fikrî temellerini anlamak hem de onun sanat anlayışı konusunda fikir sahibi olmak için bu eseri Türkiye sahasında tanıtmak önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Ayaz İshaki, İki Yüzyıldan Sonra İnkıraz, Tatar Edebiyatı

PDF

___

Adiloğlu, A. (2020). Ceditçilik Dönemi Kazan Tatar Edebiyatında Kadın Hak ve Hürriyetleri Meselesi. Ankara: Gece Kitaplığı.
Ekiz, C. (2021). Rüyada Kalkınma: Bellamy’de Yönetim Düşüncesi. Fiscaoeconomia, 5 (3), s. 1117-1139.
Galiullina, D. M. (1998). G. Gubeydullin G. İshaki’nın “İki Yöz Yıldan Son İnkıyraz” İseri Turında. Gayaz Ishakıy hem XX. Gasır Başında Tatar Milli Yanarışı Halıkara Konferentsiya Materialları, Kazan: 140-145.
Ganiyeva, R. K. (2005). Gayaz İshaki İcatı. Kazan: Kazan Un-Tı Neşriyatı.
Hesenov, M. H., Ehmedullin, A. G., Galimullin, F. G., Nurullin İ. Z. (1994). Edebiyat (XX Yöz Başı hem 20’nçi Tatar Edebiyatı). Kazan: Megarif.
İshaki, A. (1979). Abdülkayyum Nasıri Makalesinde Talebeliği. Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyetleri. (Çağatay vd., Düz. ). Ankara: Ayyıldız Matbaası, s. 203-205.
İshaki, G. (1991). Zindan. Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
İshaki, G. (2019). İki Yöz Yıldan Son İnkıyraz. Kazan: Tatristan Kitap Neşriyatı.
Kamalieva, A. (2009a). Romantik Milliyetçi Ayaz İshaki. Ankara: Grafiker Yayınları.
Kamalieva, A. (2009b). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Kazan Tatar Edebiyatı ve Maarifetçilik Hareketi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (16) , 147-157.
Soyuçok, M. (2019). Usûl-İ Cedit’te Okuma Yazma Öğretimi. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 3 (1), s.15-22.
Yarullina Yıldırım, R. (2018). Ayaz İshaki: Milletinin İnkırazında Tatar Mirzalarının Rolü. Kardeş Kalemler, 12(138), s. 71-76.
Yarullina, R. (2000). Gayaz İshaki İcatı. Kazan: Tatar Devlet Gumanitar İnstitutı Neşriyatı.
Zahidullina, D.F. (1998). G. İshaki’nın Edebi İcatı: Milletni Üzgerü-Üzgertü Yolun İzlevü. Gayaz Ishakıy hem XX. Gasır Başında Tatar Milli Yanarışı Halıkara Konferentsiya Materialları, Kazan, s.10-16.
Zaripova Çetin, Ç. & Yılmaz, H. (2010). Ayaz İshaki'nin "Güvey" Adlı Hikâyesinde Düğün Gelenekleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 3 (6), s. 97-107.
Zaripova Çetin, Ç. (2009). Tatar Türklerinin Gelenek ve Görenekleri, Ankara: Karadeniz Dergisi Yayınları URL1- https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/nisa-suresi-4/ayet-1/kuran-yolu-meali-5 (20.04.2023 tarihinde ulaşılmıştır).