AYAZ İSHAKİ’NİN İLK DÖNEM EDEBȊ YARATICILIĞI ÜZERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Kırım Tatar Türklerinden İsmail Gaspıralı’nın başlattığı ceditçilik ideolojisi, bütün Türk coğrafyasında olduğu gibi İdil Ural bölgesini de harekete geçirir. Daha çok din ve eğitim alanındaki reformları göz önünde bulunduran bu sosyal-siyasi ve entelektüel fikir akımı, toplumun pek çok katmanını canlandırır, edebiyat alanında yeni türlerin ve akımların oluşmasında etkili olur. Ceditçiliğin akabinde gelen 1905 Devrimi, Kazan Tatar toplumunun ve edebiyatının hızlı bir şekilde gelişmesine, zirveye ulaşmasına sebep olur. Bu dönem, çok yönlü sanatçıları da ortaya çıkarır. Onların pek çoğu kendilerini aynı zamanda eğitimci, gazeteci, siyasetçi, nesir ve dram yazarı olarak tanıtır. Tatar toplumundaki gelişmelere önderlik eden şahıslar, edebi eserleriyle de bu gelişmeleri destekler. XX. yüzyıl başı Tatar toplumunun siyasi ve edebî ortamında kaynayan, çeşitli faaliyetleriyle milletini uyandırmak, ezilen sınıfın haklarını savunmak için mücadele veren önemli figürlerden biri de gazeteci, siyasetçi, nesir ve dram yazarı Ayaz İshaki’dir (1878-1954). Çalışmada; XIX. yüzyıl sonu ve XX. yüzyıl başı Tatar toplumu, toplumda gerçekleşen gelişmelerin, yazarın hayatında ve onun eserindeki yansımaları üzerinde durulacaktır. Sanatçının edebi yaratıcılığının ilk döneminde kaleme alınan nesir ve dram eserleri tür, konu ve kahraman bakımından incelenecek. Eserlerin sanat acısından işlenişine ve Tatar edebiyatı uzmanları tarafından değerlendirmelerine değinilecek. XX yüzyıl başı Tatar edebiyatının oluşumunda ve gelişiminde Ayaz İshaki’nin katkısı açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kazan Tatar Edebiyatı, Ayaz İshaki, dönem, edebi kahraman, yöntem

PDF

___

Akçura, Yusuf. (1992). Gayaz Efendê, Miras Jurnalı, No 6, b.26-28.
Çakmak, Cihan. (2021). Ceditçilik Bağlamında Gılman Kerimi İle İsmail Gaspıralı Münasebeti. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 27, s. 119-126.
Çelik, Mihriye. (2022). Kazan Tatar Edebiyatının İlk Kadın Romancısı Medine Malikova’nın Romancılığı, Ankara: Gece Kitaplığı.
Ehmedullin, Azat. (1995). Gayaz İshakıy hem Tatar Dramaturgiyesê, Miras jurnalı, No 1-2, b. 57-65.
Ganiyeva, Rezeda. (1998). İshakıy İcatı. Mahsus Programma, Miras Jurnalı, No 5, b. 68-79.
Gaynanova, Lena, Mehmutov, Henüz. (1991). Zarıgıp Kötken Miras/ Kitap: Gayaz Ishakıy.Zindan. Saylanma Proza Hem Sehne Eserlerê. - Kazan:Tatar.Kitap Neşriyatı, b. 636-660.
Gaynetdinov, Mesgut. (2006). Meñgê Tonıklanmas Közgêbêz.- Kazan:Tatar. Kitap Neşriyatı.
Hemidullina, Revfe. (1994). G. İshaki-Helfe, Kazan Utları jurnalı, No 10, b.162-164.
Hesenov, Mansur. (1998). Tatar Renessansınıñ Böyêk Kahramanı/ G.İshakıy. Eserler: 15 Tomda. T.1.- Kazan:Tatar. Kitap Neşriyatı.
İbrahimov, Galimcan. (1911). Edebiyat Agımı (İkê Yöz Yıldan Soñ Inkıyraz Turında), Şura jurnalı, No 22, b. 31-33.
İshakıy, Gayaz. (1992). Teĝallemde Seĝadet Yeki Gıylêm Ügrenüde Rehet Gomêr, Miras jurnalı, No 7-8, b. 58-69.
İshakıy, Gayaz. (1994). Têlençe Kızı:Roman, Miras jurnalı, No 11, 12, 11, 1994, N1,23,4, 7-8, 9.
İshakıy, Gayaz. (1998). Eserler: Unbiş tomda. 1. Tom.- Kazan: Tatar. Kitap neşriyatı.
İshakıy, Gayaz. (1999). Eserler: Unbiş tomda. 2. Tom. - Kazan: Tatar. Kitap neşriyatı.
Kamalieva, Alsu. (2009c). 19. Yüzyilin İkinci Yarisinda Kazan Tatar Edebiyati ve Maarifetçilik Hareketi. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/16, 2009/1
Kamalieva, Alsu. (2009a). Romantik Millîyetçi Ayaz İshaki. Ankara: Grafiker Yayınları.
Kamalieva, Alsu. (2009b). Ayaz İshaki’nin Eserlerinde Eğitim. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/3, Spring 2009
Kanlıdere, Ahmet. (2011). Radikal Sosyalizmden Millîyetçiliğe: Kazanlı Ayaz İshakî'nin (1878- 1954) Fikrî Serüveni/ Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 24, s. 63-94.
Nurullin, İbrahim. (1991). Gayaz Ishakıy: Edipneñ Tormış Yulı Hem Icat Êşçenlêgêne Kıskaça Küzetü/Kitap: Gayaz Ishakıy.Zindan. Saylanma Proza Hem Sehne Eserlerê.-Kazan:Tatar.Kitap Neşriyatı, B.5-18.
Nurullin, İbrahim. (1991). İshaki o Sebe, Gazeta Sovetskaya Tatariya, 21 Fevral’.
Rami, İlsever. (2021). Emine Semiye ve Ayaz İshaki’nin Muallime Adlı Eserleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, IX. Uluslararası Türkoloji Kongresi: Türk Kültür ve Medeniyetinin Sürekliliği (20-21 Ekim, Türkistan). Bildiri Kitabı. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, s. 667-679.
Segdi, Gabdrahman. (1926). Tatar Edebiyatı Tarihı, Derêslek-Kullanma. Kazan:Tatar Devlet Neşriyatı. Tatar Edebiyatı Tarihı. Altı Tomda. T.2. XIX. Yöz Tatar Edebiyatı (1985). -Kazan:Tatar. Kitap Neşriyatı.
Uzun, Murat. (2021). Muhammed Ayaz İshakî’nin Hayatı ve Eserleri, Türk Dünyası Dil, Kültür ve Edebiyat İncelemeleri, Türkbilim Araştırmaları Dizisi Üçüncü Kitap, İstanbul: Kutlu yayınevi Akademik Bilim Yayınları, s. 174-200.
Validov, Cemal (1923). Oçerk Istorii Obrazovannosti i Literaturı Voljskih Tatar, M.:L.: Gosizdat.
Velidi, Cemal. (1996). Gayaz Efende, Miras jurnalı, No 7-8, b.69-77.
Yarullina Yıldırım, Ramilya (2018), Ayaz Ishaki: Milletin Inkırazında Tatar Mirzalarının Rölü, Kardeş Kalemler Dergisi, 138, Haziran, s.71-76.
Yarullina, Ramile (2000). Gayaz Ishakıy İcatı, Kazan: Tatar Devlet Gumanitar Institutı Neşr., 164 b.
Yılmaz, Gülşah. (2020). Kazan Tatarlarında Kadın İsimleri, Turkish Studies, 15(1), s. 669-679.
Zaripova Çetin, Çulpan. (2006). Tatar Edebiyatının Gelişimi. Akademik Bakiş Dergisi, 9, s. 138-151. www.akademikbakis.org.
Zaripova Çetin, Çulpan. (2008). Gayaz İshakıy Eserlerende Millet Yazmışı, Gayaz İshakıy İcatı: Hezerge Karaş. Kazan: İYaLİ im. G. İbragimova AN RT, s.93-101.
Zaripova Çetin, Çulpan. (2018). XX. Yüzyıl Kazan Tatar Edebiyatı, Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatları El Kitabı, İstanbul: Kesit Yayınları, s.569-824.