AYAZ İSHAKİ’NİN SÜNNETÇİ DEDE ESERİNDE TATAR KÖY HAYATI

Tatar Türklerinin köy hayat tarzı ve hayat felsefesini yakından yaşayıp bilen ünlü yazar Ayaz İshaki fazla hacimli olmayan Sünnetçi Dede hikâyesinde birçok diğer eserinde olduğu gibi gerçekçi üslupla 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başı Tatar Türklerinin milli değerlerini, zengin etnografı detaylarını, aile içi ilişkileri ve sıradan insanların iç dünyasını ele alır. Hikayede mekân, ataerkil bir düzen süren sıradan Tatar köyüdür. Yani eserde anlatılan köy de hayat tarzı ve yaşam felsefesi de henüz devrimler ve devrimci fikirlerle bozulmayan geleneksel, Tatar halkının yüzyıllarca sürdürdüğü düzeni yansıtan bir köy, hayat tarzı ve yaşam felsefesidir. Zaman da bu köyde yaşayan Tatar Türklerinin atalardan gelen gelenekleri ve İslam dinini daha doya doya yaşadıkları 19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başıdır. Ana karakter de böyle bir Tatar köyünde mesleğini ve milli değerleri hayatının merkezine yerleştiren Sünnetçi Dede’dir. Eserin dokusuna köy kesiminde yaşayan Tatar Türklerinin ev ve bahçe düzeni, geçim kaynağı, geleneksel mutfağı, giyim kuşamı ve dinî değerleri gibi bir halkı ayakta tutan kültürel değerler de özenle işlenmiştir. Bu hikâye ile Ayaz İshaki edebi kabiliyetini, Tatar halkının ve bu halktan olan bir insanın gönül derinliklerine inmeyi başaran usta kalemini bir kez daha ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler:

Ayaz İshaki, Tatar Türkleri, Tatar Edebiyatı, Sünnetçi Dede, köy hayatı.

The Life Of The Tatar Village in The Work Of Gayaz Iskhaki Sunnetchi Babai (Grandfather Вoing Еhe Сircumcision)

The Tatar writer Gayaz Iskhaki, who knew closely the Tatar village, the way of life and the philosophy of life of the Tatars, in a short story by Sunnetchi Babai, as well as in his other works, in a realistic style described national values, rich ethnography, family relationships and the inner world of ordinary people of the late 19th and early 20th centuries. The space in the story is an ordinary village with a patriarchal way of life. That is, the village, way of life and philosophy of life in the work - the traditional village, way of life and philosophy of life, have not yet been affected by the revolutionary thoughts. And the time is the end of the 19th beginning of the 20th century, when the Tatars lived in the village, following the accepted traditions and canons of the Islamic religion from time immemorial. The main character a grandfather who circumcise boys. He placed his profession and national values at the center of his life. The life of the Tatar people, national cuisine, costume and religious values also occupy an important place in the work. With this story, Iskhaki once again proved his talent, the main feature of which is the ability to penetrate into the depths of the soul and thoughts of the Tatar people.

Keywords:

Gayaz Iskhaki, Tatars, Tatar literature, Sunnetchi Babai, village life.,

PDF

___

Bayazitova, F.S. (2008). Gayaz İshakıy İcatında Sönnetçĕ Babay Hem Anıñ Cirlĕ Söyleşlerdegĕ Variantları. Gayaz İshakıy İcatı: Hezĕrgĕ Karaş. Gayaz İshakıynıñ Tuvuvına 130 Yıl Tuluga Bagışlangan Halıkara Fenni-Gameli Konferentsiya Materialları (11 Dekabr, 2008), Kazan: İYaLİ im. G. İbragimova AN RT, s. 287-290.
Çelik, Mihriye. (2022). Kazan Tatar Edebiyatının İlk Kadın Romancısı Medine Malikova’nın Romancılığı. Ankara: Gece Kitaplığı.
Ekici, Fatih. (2022). Möhemmet Mehdiyev’in Frontoviklar Adlı Romanı Üzerine Oluşumsal Yapısalcı Bir İnceleme. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3 (1), s. 86-108.
Gafurova, F.A. (2008). “Kecül Çitĕk” Hem “Sönnetçĕ Babay” Eserlerĕn Mektepte Öyrenü. Gayaz İshakıy İcatı: Hezĕrgĕ Karaş. Gayaz İshakıynıñ Tuvuvına 130 Yıl Tuluga Bagışlangan Halıkara Fenni-Gameli Konferentsiya Materialları (11 Dekabr, 2008), Kazan: İYaLİ im. G. İbragimova AN RT, s. 339-344.
Gaynanova, Lena. (2008). Gayaz İshakıy Nesĕlĕ. Gayaz İshakıy İcatı: Hezĕrgĕ Karaş. Gayaz İshakıynıñ Tuvuvına 130 Yıl Tuluga Bagışlangan Halıkara Fenni-Gameli Konferentsiya Materialları (11 Dekabr, 2008), Kazan: İYaLİ im. G. İbragimova AN RT, s. 78-86.
Hesenov, Mansur. (1998). Tatar Renessansınıñ Böyĕk Kahramanı, Gayaz İshakıy. Eserler. Unbiş Tomda. I. Povestler Hem Hikayaler (1899-1908), Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı, s. 5-30.
İshakıy, Gayaz. (1999). Eserler. Unbiş Tomda. 2. Povestler Hem Hikâyeler (1909-1918). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
İshaki, Ayaz. (2009). Hikâyeler (Seçmeler). Çev. Ç. Zaripova Çetin-H. Yılmaz. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
Kamalieva, Alsu. (2009). Romantik Milliyetçi Ayaz İshaki. Ankara: Grafiker.
Musin, Flün. (1998). Gayaz İshakıy (Tormışı Hem Eşçenlĕgĕ). Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
Mutluay, Rauf. (1979). 100 Soruda Edebiyat Bilgileri. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Rami, İlsever. (2021). Emine Semiye ve Ayaz İshaki’nin Muallime Adlı Eserleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, IX. Uluslararası Türkoloji Kongresi: Türk Kültür ve Medeniyetinin Sürekliliği (20-21 Ekim, Türkistan). Bildiri Kitabı. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, s. 667-679.
Sadekova, A. (2000). Gayaz İshakıy İcatında Folklor. Gayaz İshakıy Hem Tatar Dönyası. Gayaz Edipnĕñ 120 Yıllıgına Bagışlangan Halıkara Fenni-Gameli Konferentsiya Materialları, Kazan: İsdatelstvo “Fikĕr”, s. 82-87.
Safiullina, F.S. (2000). Gayaz İshakıynıñ Hikeyelev Ostalıgı. Gayaz İshakıy Hem Tatar Dönyası. Gayaz Edipnĕñ 120 Yıllıgına Bagışlangan Halıkara Fenni-Gameli Konferentsiya Materialları, Kazan: İsdatelstvo “Fikĕr”, s. 229-256.
Sibgatullina, E.T. (2000). İshakıynıñ “Sönnetçĕ Babay Eserĕnde Selman Farsi Şehĕsĕ. Gayaz İshakıy Hem Tatar Dönyası. Gayaz Edipnĕñ 120 Yıllıgına Bagışlangan Halıkara Fenni-Gameli Konferentsiya Materialları, Kazan: İsdatelstvo “Fikĕr”, s. 107-109.
Şefigullina, Ravşaniye (2008). 20. Yüzyıl Tatar Edebiyatında Ev-Yurt Tasviri ve Millî Estetik: Metamorfozlar, Aktaran: Murat Özşahin, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 25, s. 83-90.
Şenol, Hadi. (2007). Prof. Dr. Saadet İshaki Çağatay’ın Yaşam Öyküsü. İstanbul: Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı.
Yarullina, Ramilya. (2002). Tatarnıñ Milli Kaharmanı, Gayaz İshakıy. Saylanma Eserler. Kazan: TaRİH, s. 5-18.
Yarullina Yıldırım, Ramile. (2017). Törki Tatarlarda Sönnet Yolası: Traditsiyeler Hem Bügĕngĕ Torışı (Tatar Hem Törĕk Halıkları Misalında), Üzgerĕp Toruçı Dönyada Törki Halıklarnıñ Traditsiyon Medeniyetĕ, I. Halıkara Fenni Konferentsiya Materialları, 12-15 Aprel’ 2017, Kazan: Ak Bürĕ Neşriyatı, s. 545-548.
Yılmaz, Gülşah (2020). Tatar Atasözlerinde Giyim Kuşam Kültürü Unsurlarından Hareketle Verilen Mesajlar, Atasözleri ve Deyimler Üzerine İncelemeler (Ed. Dr. Mücahit Akkuş) Ankara: Akçağ Yayınları, s. 251-274
Yılmaz, Gülşah. (2020). Kazan Tatarlarında Kadın İsimleri, Turkish Studies Dergisi, S. 15(1), s. 669-679.
Zaripova Çetin, Çulpan. (2021). Kazan Tatarlarının Kültürel Kimliğinde Üvez Ağacı, VIII. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu (2–5 Haziran 2021, Niğde). Bildiriler Kitabı, Cilt II, Niğde: Kesit Yayınları, s. 615-627.
Zaripova Çetin, Çulpan. (2009). Tatar Türklerinin Gelenek ve Görenekleri. Ankara: Karadeniz Dergisi Yayınları.