İKİ AYDIN TEK DUYARLILIK AYAZ İSHAKİ VE ÖMER SEYFETTİN’İN HİKÂYELERİNDE TAASUBUN ELEŞTİRİSİ
Öz: Ayaz İshaki ve Ömer Seyfettin’in ilk ortak noktası on dokuzuncu asrın son çeyreğinde dünyaya gelmiş olmalarıdır. Bu iki Türk aydınının tek ortak noktası bu ayrıntıdan ibaret değildir. Yirminci yüzyılın siyasî hareketliliği, onların biyografilerinde önemli bir yer tutan ittihat, terakki ve hürriyet açar kavramlarının yoğun bir biçimde görünüm kazanmasına sebebiyet verir. Birleşme, yenileşme (ceditçilik) ve hürriyet kavramları, doğaları gereği dışa dönük insan tipinde net olarak görünüm kazanır. İçine doğdukları Türk toplumunun kendi/lik dünyasının inşa edilmesinde yazının farklı türlerinde eserler ortaya koyan ve Türk’ün kendini yirminci yüzyılda konumlandırmasında ana dilin rolünün büyüklüğünü fark eden bu iki aydın, edebiyatı toplumun aydınlanması noktasında bir araç olarak kabul ederler. Ayaz İshaki ve Ömer Seyfettin, devrin siyasî ve sosyal hususiyetlerine dair eleştirel bakış açılarını edebî metinlerinde de görünür kılar. İshaki’nin hikâyelerinde mizahî bir üslupla eleştirilen taassubun konumlandığı alan, âdet ve ibâdet arasında giderek araflaşan “mollalık” müessesinin toplumsal düzeydeki görünümleri üzerinedir. Buna karşılık Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde benzer hususlara dönük olan taassup eleştirisinin, Türkçe ve millî aidiyet kavramlarının karşıt değerlerine dönük olması dikkat çeker. Ayaz İshâki ve Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde görünüm kazanan taassubun eleştiriliyor olması, akılla sorgulama ve yenilik kavramlarını gündeme getirir. Bu durum, onların karakterlerini niteleyen terakki olgusunu metin düzeyinde var eder. Bu çalışmada Ayaz İshaki ve Ömer Seyfettin’in belirli hikâyelerinde ön plana çıkan taassubun eleştirisi izleği, sosyolojik boyutlarıyla değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Türk Dünyası Edebiyatı, Çağdaş Tatar hikâyesi, Türkiye Sahası çağdaş hikâyesi, Ayaz İshaki, Ömer Seyfettin, taassup, eleştiri.
___
- Alangu, Tahir (2010). Ömer Seyfettin – Ülkücü Bir Yazarın Romanı. İstanbul: YKY.Arai, Masami (1994). Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği. Çev. Tansel Demirel. İstanbul: İletişim Yayınları.Assmann, Jan. (2001). Kültürel Bellek. (Çev. Ayşe Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Çağatay İshaki, Saadet (1979). “Muhammed Ayaz İshaki”. Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyeti – 100. Doğum Yılı Dolayısıyla. (s. 255-294 içinde). Ankara: Ayyıldız Matbaası.Çağrıcı, Mustafa. (2010). “Taassup”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 39. s. 285-286. İstanbul: İSAM/ TDV Yayınları.Ercilasun, Bilge (2013). “Ömer Seyfettin’e Göre Tesettür ve Edebiyat”. Türk Roman ve Hikâyesi Üzerine. (s. 238-261 içinde). İstanbul: Dergâh Yayınları.Devlet, Nadir (2014). Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi. 3. Baskı. Ankara: TTK Yayınları.Durmuş, Mitat (2014). Ömer Seyfettin Anlatılarında Kendilik Bilinci ve Öteki. Ankara: Karadeniz Dergi Yayınları.Ersoy, Mehmet Âkif (2009). Safahat. Ankara: Hece Yayınları.Geçtan, Engin (2007). İnsan Olmak. 7. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları.Hobsbawm, Eric (2006). “Giriş: Gelenekleri İcat Etmek”. Geleneğin İcadı. (Çev. Mehmet Murat Şahin). (s. 1-18 içinde). İstanbul: Agora Kitaplığı.İshaki, Ayaz (2009). Hikâyeler (Seçmeler). Aktaran: Çulpan Zaripova Çetin – Hayati Yılmaz. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.Jung, Carl Gustav (2015). Maskülen Erilliğin Farklı Yüzleri. Çev. Didem Gamze Erdinç. İstanbul: Pinhan Yayınları.Jung, Carl Gustav (2019). Psikolojide Tipler. Çev. Nur Nirven. İstanbul: Pinhan Yayınları.Kaçalin, Mustafa S. (2000). “İdilli, Muhammed Ayaz İshakî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 21. s. 474-476. İstanbul: İSAM/ TDV Yayınları.Kamelieva, Alsu (2009). Romantik Milliyetçi Ayaz İshakî. Ankara: Grafiker Yayınları.Kanlıdere, Ahmet (2019). Sosyalizmden Türkçülüğe Kazanlı Ayaz İshakî. İstanbul: Ötüken Neşriyat.Korkmaz, Ramazan (2015). Yazınsal Okumalar. İstanbul: Kesit Yayınları.Maraş, İbrahim (2002). Türk Dünyasında Dinî Yenileşme (1850-1917). İstanbul: Ötüken Neşriyat.Mutçalı, Serdar. (2012). Arapça – Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.Orkun, Hüseyin Namık (1932). Türk Dünyası. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.Ömer Seyfettin. (2014). “Yeni Lisan”. Genç Kalemler Dergisi. Haz: İsmail Parlatır – Nurullah Çetin. (s. 75-80 içinde). Ankara: TDK Yayınları.Ömer Seyfettin. (2015). Bütün Hikâyeleri. Haz: Nazım H. Polat. İstanbul: YKY.Öztürk, Yaşar Nuri (1998). Kur’an’ın Temel Kavramları. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.Sakmar, Mecit (1955). “İlk Tesir”. Millî Mücahit ve Milli Edip Ayaz İshakî. (s. 4-6 içinde.) İstanbul: Osman Bey Matbaası.Tural, Sadık K. (1982). Zamanın Elinden Tutmak. İstanbul: Ötüken Neşriyat.Türkçe Sözlük (2009). Ankara. TDK Yayınları.Türkoğlu, İsmail. (2016). “II. Meşrutiyet Yıllarında İstanbul’da Tatar Provokatörler”. Milliyetlerin Kesişme Noktası: İdil-Ural Çalıştayı II Bildiri Kitabı. (s. 299-320 içinde). Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Yayınları.
- ISSN: 2667-8500
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Bülent BAYRAM
Sayıdaki Diğer Makaleler
Kitap tenkidi: Firdevs Hisamitdinova: Seçilmiş Eserler
İKİ AYDIN TEK DUYARLILIK AYAZ İSHAKİ VE ÖMER SEYFETTİN’İN HİKÂYELERİNDE TAASUBUN ELEŞTİRİSİ
Günümüz Başkurt Coğrafyasını Aşan Toponimler Üzerine Bir Değerlendirme
TARİHTE KAZAK-BAŞKURT İLİŞKİLERİNİN KAZAK ROMANINA YANSIMASI: KAZAK ROMANINDA BAŞKURTLAR
ÇUVAŞ YAZAR ALEKSANDIR ARTEMYEV’İN “ÇUVAŞ KIZI SALAMBİ” ROMANI ÜZERİNE BİR İNCELEME
/DOk/ EKLİ YÜKLEMLER VE KIYI DİLLERİ: ÇUVAŞÇA, YAKUTÇA, DOLGANCA VE HALAÇÇA